ZADAŃ OBRONNYCH
1. WŁAŚCIWOŚĆ PRZEŁOŻONEGO W ZAKRESIE ZAWIESZENIA ŻOŁNIE- ŻOŁNIE-RZA
Już pobieżna analiza ustawy o dyscyplinie wojskowej wykazała, że źródłem kom-petencji przełożonego do zastosowania dyscyplinarnego środka zapobiegawczego w po-staci zawieszenia w czynnościach służbowych jest art. 2 ust. 2 pkt 2 udw. Wymieniony przepis nie tylko uprawnia, ale także zobowiązuje przełożonego do stosowania dyscypli-narnego środka zapobiegawczego zawieszenia podwładnego żołnierza w obowiązkach służbowych w ramach kompetencji dyscyplinarnych. Jednocześnie ustawodawca wzmoc-nił kompetencje przełożonego do niezwłocznego reagowania na zachowanie żołnierzy naruszające dyscyplinę wojskową za pomocą art. 3 pkt 3 udw, z którego wynika dyrek-tywa nakazująca m.in. zastosowanie dyscyplinarnego środka zapobiegawczego w ramach reagowania dyscyplinarnego.
Z treści dyspozycji art. 2 ust. 2 pkt 2 udw pozornie można wyciągnąć wniosek, ja-koby prawo do zastosowania dyscyplinarnego środka zapobiegawczego przysługiwało każdemu przełożonemu. Jednak przyjęty wniosek nie znajduje oparcia na gruncie kolej-nych przepisów ustawy o dyscyplinie wojskowej z uwagi na to, że ustawodawca w udw posługuje się dwoma pojęciami: ,,przełożony” oraz ,, przełożony dyscyplinarny”.
W związku z powyższym powstaje zasadnicze pytanie: Czy oba pojęcia są tożsame w rozumieniu kompetencji do zastosowania dyscyplinarnego środka zapobiegawczego w postaci zawieszenia w czynnościach służbowych, czy też pomiędzy wymienionymi pojęciami przebiega cezura kompetencyjna?
Bliższe spojrzenie na ustawę o dyscyplinie wojskowej pozwoliło ustalić, że w brzmieniu nadanym przez art. 3 pkt 10 udw pojęcie ,,przełożony” oznacza żołnierza albo inną osobę niebędącą żołnierzem, któremu na mocy przepisu prawa, rozkazu, pole-cenia lub decyzji podporządkowano żołnierza lub żołnierzy. Według powołanego przepi-su przełożonym może być tylko i wyłącznie osoba, która spełnia kumulatywnie trzy wa-runki: 1) jest żołnierzem albo inną osobą niebędącą żołnierzem, 2) jest przełożonym na mocy przepisu prawa lub rozkazu, polecenia, decyzji wyższego przełożonego, 3) jest
osobą, której podporządkowano żołnierza lub żołnierzy. Ponadto treść art. 3 ust. 10 usta-wy o dyscyplinie wskazuje, że jedynym ustawousta-wym kryterium ,,przełożonego” było oparcie się prawodawcy na podporządkowaniu jednego żołnierza innemu żołnierzowi, o ile takie podporządkowanie posiadało odzwierciedlenie w akcie normatywnym lub woli wyższego przełożonego. Z drugiej strony widać, że ustawowego kryterium przełożonego nie ma znaczenia, czy jest to osoba pozostająca w czynnej służbie wojskowej, czy też osoba cywilna. Istotne jest jedynie to, aby miała ona umocowanie do przełożeństwa w legalnych źródłach5.
Bardziej czytelną definicję „przełożonego” zawiera pkt 4 Regulaminu Ogólnego SZ RP6, w myśl którego o statusie przełożonego decydują następujące kryteria: 1) prawo wydawania rozkazów i poleceń służbowych 2) adresatem rozkazów i poleceń służbowych przełożonego mogą być tylko podwładni żołnierze, 3) prawo kierowania czynnościami służbowymi podwładnych żołnierzy, 4) sprawowanie w stosunku do podwładnych żołnie-rzy władzy dyscyplinarnej. Wymagane kryteria przełożonego znalazły swoje odzwiercie-dlenie w Uchwale Sądu Najwyższego WZP 1/96 z dnia 7 lutego 1997 r., który definicje przełożonego wywiódł z Kodeksu karnego. W świetle stanowiska Sądu ,,Przełożonym w rozumieniu przepisów części wojskowej kodeksu karnego jest żołnierz, który na mocy przepisów organizacyjno-służbowych lub decyzji uprawnionego żołnierza ma prawo wy-dawania rozkazów podwładnym7.
Ocena zaprezentowanych definicji pojęcia ,,przełożony” uprawnia do wyrażenia poglądu, że definicje: ustawowa oraz wypracowana przez judykaturę są odbiegające od definicji ,,przełożonego” zawartej w Regulaminie Ogólnym SZ RP. Co prawda definicja ustawowa zawiera minimalne cechy, których spełnienie jest conditio sine qua non uzy-skania przez żołnierza statusu „przełożonego”, jednak zostały w niej pominięte atrybuty, które składają się na kompetencje ,,przełożonego” w siłach zbrojnych w postaci prawa wydawania rozkazów i poleceń służbowych podwładnym żołnierzom, prawa kierowania czynnościami służbowymi podwładnych żołnierzy oraz sprawowania w stosunku do podwładnych żołnierzy władzy dyscyplinarnej.
Skupiając uwagę na kompetencjach przełożonego, należy wyrazić aprobatę dla prawodawcy, który w pkt. 6 Regulaminu Ogólnego, dokonał dalszego doprecyzowania kompetencyjnego przełożonego, określonego w pkt. 4 oraz pkt. 6 Regulaminu. W wy-mienionym przepisie prawodawca ustanowił, że „przełożony” wobec podległych żołnie-rzy sprawuje szereg funkcji: funkcję dowódczą (kierowniczą), funkcję zarządzającego, funkcję szkoleniową i wychowawczą. Dopełnieniem powołanej regulacji jest kolejny przepis Regulaminu Ogólnego RP – pkt 8, w którym prawodawca uczynił „przełożonego”
odpowiedzialnym za sprawność organizacyjną i służbę (pracę) podwładnych oraz warun-ki zapewniające przestrzeganie dyscypliny przez podporządkowanych mu żołnierzy.
5 M. Czułnowski, S. Małecki, S. Osuch, P. Pabisiak-Karwowski, Przepisy o wojskowym postępowaniu dyscyplinarnym wraz z komentarzem, MON, Departament Społeczno-Wychowawczy, Warszawa 1999, s. 12.
6 Obowiązujący na podstawie Decyzji NR 188/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 10 czerwca 2009 roku w sprawie wprowadzenia do użytku Regulaminu Ogólnego Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.
MON (Sygn. Szt. Gen. 1613/2009).
7
Wyjaśnienie pojęcia ,,przełożony” pozwala przejść do przybliżenia następnej kwestii: zakresu pojęcia ,,przełożony dyscyplinarny”. Znaczenie wymienionego pojęcia wynika wprost z art. 3 pkt 11 ustawy o dyscyplinie wojskowej, która zawiera jego legalną definicję. W brzmieniu nadanym przez powołany przepis termin ,,przełożony dyscypli-narny” oznacza: ,,przełożonego uprawnionego do wyróżniania, wszczynania postępowań dyscyplinarnych, wydawania orzeczeń związanych z postępowaniem dyscyplinarnym w pierwszej instancji, a ponadto do podejmowania innych czynności w sprawach dyscy-plinarnych”.
Na podstawie komentowanego przepisu art. 3 pkt 11 udw oraz wcześniejszego przepisu zawartego w art. 3 pkt 10 udw można uznać, że pojęcie ,,przełożony”, jak i ter-min ,,przełożony dyscyplinarny” posiadają wspólne podstawy prawne, co do realizacji zadań obronnych w zakresie: dowodzenia, rozkazodawstwa oraz władztwa nad podwład-nymi w związku z koncepcją jednoosobowego kierownictwa w strukturze organizacyjnej sił zbrojnych. Jednakże nie sposób postawić znak równości pomiędzy obydwoma poję-ciami w kontekście kompetencji dyscyplinarnych. Decydująca jest w tym zakresie treść obydwu przepisów. Zgodnie z art. 3 pkt 10 udw każdy przełożony ma obowiązek oraz równoważne mu prawo niezwłocznego reagowania na zachowanie żołnierzy naruszające dyscyplinę wojskową, ustawodawca nie wyposażył go jednak w prawo wyróżniania, wszczynania postępowań dyscyplinarnych, wydawania orzeczeń związanych z postępo-waniem dyscyplinarnym. Takie prawo przysługuje natomiast, zgodnie z art. 3 pkt 11 udw, wyłącznie przełożonemu dyscyplinarnemu. W tym miejscu należy wyraźnie zastrzec, że ustawodawca nie formułuje expressis verbis kompetencji przełożonego dyscyplinarnego do zastosowania dyscyplinarnego środka zapobiegawczego w postaci zawieszenia w czynnościach służbowych. Taki wniosek nasuwa się dopiero z art. 3 ust. 11 in fine – w myśl którego przełożony dyscyplinarny jest uprawniony ponadto do podejmowania innych czynności w sprawach dyscyplinarnych8. Interpretując w ten sposób wymieniony przepis uprawnione będzie przyjęcie, że przełożony dyscyplinarny posiada ustawowe umocowanie do zastosowania każdego z wymienionych w art. 36 ust. 1 udw dyscyplinar-nych środków zapobiegawczych, w tym także i zawieszenia w czynnościach służbowych.
Dodatkowym argumentem dla przyjętego wnioskowania jest przepis art. 4 ust.
1, w którym ustawodawca dokonał ścisłej enumeracji kompetencji dyscyplinarnych prze-łożonych w siłach zbrojnych. Według wymienionego przepisu kompetencje dyscyplinar-ne przełożonych uzależniodyscyplinar-ne są od miejsca, jakie zajmuje dany przełożony w hierarchii sił zbrojnych. Przysługują one odpowiednio: 1) Ministrowi Obrony Narodowej i Naczel-nemu Dowódcy Sił Zbrojnych - w stosunku do wszystkich żołnierzy; 2) sekretarzowi stanu, podsekretarzowi stanu oraz dyrektorowi generalnemu w Ministerstwie Obrony Narodowej - w stosunku do podporządkowanych im żołnierzy; 3) Szefowi Sztabu Gene-ralnego Wojska Polskiego - w stosunku do podporządkowanych mu żołnierzy.
Na niższych szczeblach struktury sił zbrojnych kompetencje dyscyplinarne przy-padają: 1) przełożonemu zajmującemu stanowisko służbowe zaszeregowane do stopnia
8 Inaczej jest natomiast w armii francuskiej. Zgodnie z art. 44 ustawy z dnia 24 marca 2005 r. w sprawach ogólnych wojska ,,W przypadku poważnego wykroczenia, organ dyscyplinarny może natychmiast zawie-sić żołnierza z urzędu”. Loi Nr 2005-270 du 24 mars 2005 portant statut général des militaires (1). NOR:
etatowego kaprala (mata) lub wyższe - w stosunku do podporządkowanych mu żołnierzy;
2) kierownikowi instytucji cywilnej - w stosunku do podporządkowanych mu żołnierzy;
3) innym uprawnionym przełożonym, zajmującym stanowiska służbowe w stosunku do podporządkowanych im żołnierzy. Wypada dodać, że § 5 rozporządzenia wykonawczego do komentowanej ustawy – w sprawie regulaminu postępowania dyscyplinarnego regulu-je zakres temporalny władzy dyscyplinarnej przełożonego9. W myśl powołanego przepi-su, przełożeni dyscyplinarni są właściwi wobec żołnierzy podporządkowanych: 1) na okres wynikający z zajmowanego stanowiska służbowego lub rodzaju pełnionej służby wojskowej; 2) na czas wykonania określonego zadania; 3) po skierowaniu (oddelegowa-niu) ich do czasowego pełnienia służby poza macierzystą jednostką wojskową (instytucją cywilną), po skierowaniu na studia, kursy i szkolenia lub w przypadku powierzenia peł-nienia obowiązków służbowych w innej niż macierzysta jednostce wojskowej (instytucji cywilnej); 4) pozostających w rezerwie kadrowej lub dyspozycji.
Wymieniony katalog przełożonych dyscyplinarnych jest zamknięty, co oznacza, że poza określonymi przez ustawodawcę osobami, kompetencji dyscyplinarnych nie po-siadają inne osoby funkcjonujące w strukturach organizacyjnych sił zbrojnych. Wyjątek stanowią osoby, którym czasowo powierzono pełnienie obowiązków na stanowisku służ-bowym, albo pełniące je w zastępstwie. W myśli art. 4 ust. 2 ustawy o dyscyplinie woj-skowej posiadają one uprawnienia przysługujące przełożonemu dyscyplinarnemu wyzna-czonemu na to stanowisko. W doktrynie prawa wymieniony podział kompetencji dyscy-plinarnych w strukturze sił zbrojnych uzasadnił S.M. Przyjemski w sposób następujący:
,,przełożony posiada kompetencje dyscyplinarne w zakresie wynikającym z realizowa-nych przez niego zadań w resorcie obrony. Są to kompetencje związane z zagwarantowa-niem sprawnej organizacji i wykonawstwa zadań służbowych przez podwładnych żołnie-rzy. Ponadto są one pochodną kompetencji ogólnych przełożonego, nigdy zaś odwrot-nie”10.
2. PRZESŁANKI ZAWIESZENIA ŻOŁNIERZA W CZYNNOŚCIACH