Koncepcja polityki zagranicznej i doktryna bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej z 2000r

Rok 1999 należał do wyjątkowo ciężkich w historii rosyjskiej sceny politycznej.

Pozycja Borysa Jelcyna nieustająco słabła, nie tylko z powodu chybionych decyzji, ale również problemów zdrowotno – alkoholowych. W ciągu ostatnich miesięcy jego prezydentury zmiany w składzie rządu rosyjskiego były na porządku dziennym, ostatnim „kandydatem‖ na urząd premiera Rosji okazał się dotychczasowy szef Federalnej Służby Bezpieczeństwa, Władimir Putin¹³³. Kiedy 31 grudnia 1999r. Borys Jelcyn zrezygnował ze stanowiska prezydenta, Putin, zgodnie z art. 92 ust. 3 Konstytucji Federacji Rosyjskiej, pełnił obowiązki prezydenta Rosji¹³⁴. W wyborach prezydenckich, które odbyły się 26 marca 2000 został wybrany na stanowisko głowy państwa. Uzyskał 52,9% głosów. Rajan Menon, ekspert Rady ds. Stosunków Międzynarodowych, wyrażał obawy, że po Putinie jako polityku energicznym i

130 Kimberly Marten Zisk, The Dissonant Concert: U.S. – Russian Relations in the UN Security Council, PONARS Policy Memo 71, str. 3.

131 Rosja nie chce sporu z NATO, „Rzeczpospolita‖ (9.08.1999.)

132 Jadwiga Kiwerska, Gra o Europę…, str. 413.

133 Szerzej o karierze politycznej Władimira Putina, Borys Reitschuster, Władimir Putin. Dokąd prowadzi Rosję?, Warszawa 2005.

134 Конституция Рoссийской Фeдерации, Глава 4. Президент Российской Федерации http://www.constitution.ru/10003000/10003000-6.htm (30.08.2010.).

młodym spodziewane są duże rezultaty w kierowaniu Rosją, ale rosyjska opinia publiczna nie określiła dokładnie, jakie miałyby one być¹³⁵. Niektórzy ekspercie twierdzili, że rosyjska polityka zagraniczna i bezpieczeństwa będzie oparta o budowanie

„paneuropejskiej architektury bezpieczeństwa‖, a w tym kontekście duże znaczenie będzie miało zapewnieni żywotnych potrzeb wewnętrznych poprzez zabezpieczenie terytorialnej integralności i stabilności ekonomicznej¹³⁶. Dalsze konsekwencje prezydentury Władimira Putina zostaną poruszone w następnym rozdziale, w tym miejscu autorkę interesują dokumenty dotyczące polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, przyjęte co prawda już po wygranych przez Putina wyborach prezydenckich, ale zaprojektowane w odpowiedzi na wydarzenia z okresu rządów Jelcyna.

Dla dalszego kształtowania się rosyjskiej polityki zagranicznej wydarzenia na Bałkanach i proces rozszerzania NATO miały dużą polityczną cenę w postaci narastającego antyamerykanizmu i negatywnego nastawienia wobec Zachodu, nie tylko wśród radykałów i nacjonalistów ale także w obozie dotychczasowych liberałów i polityków bezpośrednio związanych z władzą na Kremlu¹³⁷. Przykładowo, w kwietniu1999r., w Niezawisimajej gazietie opublikowano program polityki zagranicznej, którego autorzy starali się zdystansować od poglądów komunistów i nacjonalistów, ale przy tym zakładali, że Rosja jest skazana na istnienie w świecie międzynarodowego nieładu, w środowisku bardziej niebezpiecznej, niż za czasów zimnej wojny. Państwo rosyjskie musi zerwać stosunki z NATO, gdyż ta organizacja nie jest w stanie egzystować bez wrogów, więc wciąż ich poszukuje¹³⁸. Andrei Fedorow proponował, aby nowa pragmatyczna polityka zagraniczna Rosji była oparta na podstawowym filarze – Wspólnocie Niepodległych Państw, oraz konstruowana na podstawie współpracy politycznej, ekonomicznej i militarnej. Rzeczywistość po

135 Rajan Menon, Leaders, Structural Conditions, and Russia‘s Foreign Policy, ORBIS, Vol. 45 No.4 (Fall, 2001), Foreign Policy Research Institute, str. 579.

136 Baidya Bikash Basu, Russian National Security Thinking, ―Strategic Analysis: A Monthly Journal of the IDSA‖, October 2000 (Vol. XXIV, No. 7).

137 Szerzej: Stephen J. Blank, Threats to Russian Security: The View From Moscow, July 2000, Strategic Studies Institute, str. 1 – 41.

138 Vladimir Shlapentokh, The Balkan war, the Rise of Anti-Americanism and the Future of Democracy in Russia, ―International Journal of Public Opinion Research‖ Vol.11, No.3, str. 285.

Kosowie i rozszerzeniu NATO wymaga, aby Rosja pełniła strategiczną rolę w systemie nowych międzynarodowych stosunków i bezpieczeństwa¹³⁹.

Animozje i napięcie we wzajemnych stosunkach, które swoją kulminację osiągnęły w 1999r. nie były bez znaczenia, jeżeli chodzi o treść nowej doktryny polityki zagranicznej i nowej doktryny bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej.

„Koncepcja polityki zagranicznej‖ z 28 czerwca 2000r. zakładała rolę Rosji w kształtowaniu multilateralnego porządku w stosunkach międzynarodowych, co miało doprowadzić do bardziej kolektywnego rozwiązywania problemów, i tym samym do większej demokratyzacji w stosunkach międzynarodowych i zwiększenia możliwości realizacji interesów narodowych przez poszczególne kraje¹⁴⁰. Rosja rezerwowała sobie również prawo rozwiązywania konfliktów w rejonach świata dalszych, niż „bliska zagranica‖ tj. w krajach Bliskiego Wschodu i Półwyspie Koreańskim¹⁴¹. Aleksander Sergounin zwraca uwagę na fakt, że Rosję niepokoi odradzanie się w rejonie Azji i Pacyfiku wpływów amerykańskich, a Amerykanie w ostatnich czasach mają tendencje do ignorowania stanowiska Rosji w dyskusjach na temat ważnych problemów regionalnych. Amerykańskie inicjatywy w ramach bezpieczeństwa np. plan utworzenia wschodnioazjatyckiego systemu ochrony antyrakietowej i militarna współpraca z Japonią są postrzegane przez rosyjskich strategów jako zagrożenie dla rosyjskiego bezpieczeństwa¹⁴².

Dodatkowo państwa „bliskiej zagranicy‖ powinny zbliżyć się do siebie w ramach walki z ekstremizmami, fundamentalizmem islamskim i terroryzmem międzynarodowym. W ogólnych założeniach regionom leżących w pobliżu rosyjskich granic poświęcono sporo uwagi – postulowano zapobieganie powstawania potencjalnych ognisk napięcia i usuwania konfliktów właśnie w tych regionach¹⁴³. W tym miejscu należy zauważyć, że „Koncepcja…‖ z 2000r. jako dokument jest mniej szczegółowa w kwestiach bezpieczeństwa w porównaniu z dokumentem z 1993r. W porównaniu do poprzednich wersji dokumentu, „Koncepcja…‖ z 2000 stwierdza, że

139 Andrei Fedorov, New Pragmatism of Russia‘s Foreign Policy, ―International Affairs: A Russian Journal‖ No.5, 1999.

140 Концепция внещней политики Российской Федерации утверждена Президентом Российской Федерации В.В. Путиным 28 июня 2000 г.

http://www.nasledie.ru/politvne/18_3/article.php?art=9 (30.09.2010.)

141 Ibidem.

142 Alexander Sergounin, Russian Security and the Prospects for Multilateralism in the Asia – Pacific, PONARS Policy Memo 84, str. 1.

143 Концепция внещней политики…

częściowo udało się zrealizować włączanie Rosji w grono społeczności międzynarodowej, postrzeganej jako mocarstwo z długą historią, potencjałem technologicznym, intelektualnym i moralnym¹⁴⁴.

Autorzy „Koncepcji polityki zagranicznej‖ z 2000r. bez pardonu podkreślali występujące trudności i kolejne różnice, pojawiające się we wzajemnych relacjach amerykańsko – rosyjskich. Rosjanie za największe niebezpieczeństwo dla swojego interesu narodowego uznali tendencje do kształtowania się ładu unipolarnego na świecie, za czym szły militarna i ekonomiczna przewaga Ameryki, ale przyznawali, że na pewnym poziomie współpraca pomiędzy dwoma państwami jest koniczna dla rozwiązywania niebezpiecznych konfliktów regionalnych, zagrażających stabilności strategicznej¹⁴⁵. Jednak chęć dominacji Stanów Zjednoczonych w skali globalnej, według „Koncepcji…‖ mogła poprzez powodowanie napięć i wyścigu zbrojnego, prowadzić do destabilizowania ładu międzynarodowego poprzez wzmaganie efektów sprzeczności pomiędzy państwami, prowokowania konfliktów etnicznych i religijnych¹⁴⁶. Amerykańskie lekceważenie postanowień i praw zawartych w Karcie NZ w przypadku kryzysu kosowskiego w 1999r. wywołało u rosyjskich polityków niepokój, stąd sprzeciw wobec amerykańskim koncepcjom „ograniczonej suwerenności‖ i wobec amerykańskiego sposobu pojmowania pojęcia „interwencja humanitarna‖¹⁴⁷.

Zarzuty wobec Stanów Zjednoczonych kontynuowała w swojej treści

„Koncepcja bezpieczeństwa narodowego‖ z 10 stycznia 2000r., gdzie działania „innych państw‖ przeciwko kształtowania pozycji Rosji jako jednego z ośrodków wpływu w świecie wielobiegunowym określono jako zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego Rosji¹⁴⁸. Sam projekt tekstu został zatwierdzony przez rosyjską Radę Bezpieczeństwa 5 października 1999r., jeszcze przed rezygnacją Borysa Jelcyna ze stanowiska prezydenta w grudniu 1999r. Najważniejszymi czynnikami zmian w koncepcji określono kryzys na

144 Концепция внещней политики

145 Ibidem …

146 Концепция внещней политики.

147 Ibidem …

148 Концепция национальной безопастности Российской Федерации утверждена Указом Президента Российской Федерации № 24 от 10.01. 2000 года. (в соответствии с Указом Президента Российской Федерации от 12 мая 2009 г. № 537 утратила силу)

http://www.ln.mid.ru/nsosndoc.nsf/f220c06813092609432569fa003a9359/a54f9caa5e68075e432569fb00 4872a6?OpenDocument (2.02.2010); Wersja polska: „Koncepcja bezpieczeństwa narodowego FR z 10 stycznia 2000‖ Dokumenty OSW, 27 stycznia 2000.

Bałkanach, rozszerzanie NATO, wewnętrzny kryzys oraz wzrost zagrożenia ze strony islamskiego fundamentalizmu¹⁴⁹. Tym samym wszelkie próby osłabiania rosyjskiej pozycji na terenach Azji Środkowej i Zakaukazia, czyli „tradycyjnych strefach wpływu‖ autorzy „Koncepcji…‖ określili jako zagrożenie dla rosyjskiego bezpieczeństwa narodowego¹⁵⁰. Jeszcze raz podkreślono unikalną rolę ONZ jako gwaranta międzynarodowego porządku w ramach stosowania wielostronnych mechanizmów zarządzania procesami politycznymi i ekonomicznymi na arenie międzynarodowej. Rada Bezpieczeństwa ONZ powinna zostać umocniona jako kluczowy organ dla wielostronnego kierowania światowymi procesami, a w szczególności dla regulowania konfliktów i działalności pokojowej ONZ¹⁵¹.

Za główne cele polityki zagranicznej w zapewnieniu Rosji bezpieczeństwa

„Koncepcja…‖ uznaje:

 Sojusznicze, utrzymane na dobrym poziomie stosunki z krajami WNP,

 Rozwój stabilnego partnerstwa z „tradycyjnymi partnerami‖,

 Rozwój międzynarodowej współpracy z międzynarodowym terroryzmem i przestępczością¹⁵².

Główne zagrożenia w ramach stosunków międzynarodowych to:

 Dążenia państw lub związków państw do obniżenia znaczenia mechanizmów bezpieczeństwa światowego takich jak ONZ i OBWE,

 Niebezpieczeństwo politycznego, ekonomicznego i militarnego osłabienia rosyjskich wpływów na świecie,

 Rozszerzenie NATO na wschód oraz wzmacnianie innych bloków i sojuszów,

 Możliwość umieszczenia w pobliżu rosyjskich granic obcych baz wojskowych i kontyngentów,

 Rozprzestrzenianie broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia,

 Osłabienie procesów integracyjnych w WNP,

 Pojawianie się i eskalacja konfliktów w pobliżu rosyjskiej granicy lub zewnętrznych granic WNP,

 Roszczenia terytorialne wobec Rosji¹⁵³.

149 Dav Lynch, Military Muscle, „The World Today‖, 1999, vol.55, no.12, str. 4-6.

150 Концепция национальной безопастности ….

151 Koncepcja bezpieczeństwa…str.7

152 Dav Lynch, Military Muscle… str.4

Głównymi kierunkami zapewniania przez Rosję bezpieczeństwa narodowego określono zapewnienie suwerenności i integralności terytorialnej państwa, utrzymanie bezpieczeństwa obszarów przygranicznych, mechanizm wczesnego wykrywania zagrożeń, rozwój gospodarczy, zlikwidowanie uzależnienia Rosji od pomocy z zewnątrz w dziedzinach naukowej i technologicznej, rozwój współpracy z wiodącymi państwami na świecie, umocnienie zasad i reżimu nieproliferacji broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia¹⁵⁴. W „Koncepcji bezpieczeństwa…‖ z 2000r. dużą uwagę zwrócono na kwestie ekonomiczne, co było spowodowane kryzysem rosyjskiej gospodarki z 1998r. – w zapisach dokumentu autorzy stwierdzili, że stabilizacji sfery ekonomicznej Rosji, jej bezpieczeństwo i ochrona rosyjskich interesów są priorytetami w polityce Rosji, podobnie jak utworzenie wspólnej przestrzeni gospodarczej z krajami WNP. Duże obawy budził także odpływ kapitału finansowego oraz emigracja cennych zasobów ludzkich – osób inteligentnych i wykształconych¹⁵⁵