Negowanie znaczenia ONZ przez USA : kryzys bałkański i problem Kosowa

Punktem zapalnym, pogłębiającym napięcia w relacjach amerykańsko – rosyjskich były zróżnicowane oceny i podejście do roli Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Paradoksalnie, problemy Stanów Zjednoczonych związane ze współpracą z Organizacją Narodów Zjednoczonych zaczęły się, gdy ekipa Clintona podczas pierwszej kadencji ogłosiła kierowanie się założeniami multilateralizmu, czyli reagować na światowe problemy przy pomocy międzynarodowych organizacji. Jak pisze Krzysztof Michałek, od początku lat 90. administracje amerykańskie, republikańska lub demokratyczna, próbowały za pomocą finansowych nacisków wymusić rozpoczęcie reform z zakresu zarządzania, struktury i operowania finansami. Składka członkowska została obcięta o pokaźną kwotę, a dodatkowo strona amerykańska domagała się redukcji udziału USA w finansowaniu działań ONZ z 25 do 22 procent¹¹⁴. Dla Amerykanów palącym problemem w sposobie działania NATO był sposób głosowania w Radzie Bezpieczeństwa ONZ – akceptację dla rozważanych decyzji musieli wyrazić wszyscy stali członkowie Rady, oprócz USA – Francja, Rosja, Wielka Brytania, Chiny.

Osiągnięcie kompromisu bywało niezwykle ciężkie, dlatego też Stany Zjednoczone optowały za poszerzeniem statusu stałych członków na mocarstwa regionalne np.

Japonię czy Niemcy.

ONZ pokazało swoją bezsilność w stosunku do Iraku – państwa znajdującego się na liście rouge states¹¹⁵. Przyczyną kryzysu było niewypełnianie przez Irak postanowień rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 715, jeszcze z 1993r., o poddaniu kontroli programów wojskowych i raport przewodniczącego UNSCOM Richarda Butlera o

113 Nikolai Sokov, Russia‘s Relations with NATO: Lessons from the History of the Entente Cordiale, PONARS Policy Memo 29, August 1998 str.2.

114Krzysztof Michałek, Amerykański stulecie. Historia Stanów Zjednoczonych 1900-2001,Warszawa 2004,str. 740.

115 Anthony Lake, Confronting Backlash States, ―Foreign Affairs‖ Spring 1994, Vol. 73, Iss. 2.

niewypełnianiu obowiązku współpracy Iraku z inspektorami ONZ¹¹⁶. Ewakuacja inspektorów otworzyła drogę dla możliwości zbrojnej interwencji, Stany Zjednoczone zdecydowała się wspomóc Wielka Brytania, Rosja i Francja stanowczo sprzeciwiały się użyciu siły w stosunku do Iraku. Siergiej Iwanow sugerował, że szef UNSCOM powinien ustąpić ze stanowiska, a Igor Iwanow podczas oficjalnej wizyty w Madrycie prorokował pogorszenie się sytuacji w rejonie Zatoki Perskiej. Stany Zjednoczone i Wielka Brytania zignorowały sprzeciw społeczności międzynarodowej – w dniach 16-19 grudnia 16-1998r. przeprowadzono serię ataków lotniczych na cele w Bagdadzie i okolicach¹¹⁷.

Kontrowersyjnym z rosyjskiego punktu widzenia na rolę ONZ i swoją pozycję na arenie międzynarodowej był konflikt bałkański i sprawa Kosowa¹¹⁸. W tym miejscu należy zaznaczyć, że część elit rosyjskich, szczególnie nacjonalistów, przyjmowało powstanie tzw. Wielkiej Serbii jako automatyczną gwarancję dominacji Federacji Rosyjskiej w rejonie Bałkanów¹¹⁹. Jednak nacjonaliści byli w mniejszości, bardziej umiarkowane opcje polityczne stały na stanowisku nie ingerowania w konflikty na Półwyspie Bałkańskim, jeżeli Rosja dalej ma zajmować pozycję partnera Zachodu i Stanów Zjednoczonych¹²⁰.

Kiedy na arenę wkroczył Jewgienij Primakow ze swoją doktryną, doszło do pewnego rodzaju przewartościowania w kwestii Bałkanów, polegającego na podkreśleniu rosyjskiej pozycji w tamtym rejonie. Samoistnie prowadziło to w kierunku konfliktu z Zachodem, szczególnie w sytuacji, gdy zadanie poradzenia sobie z bałkańskimi wojnami zostało scedowane przez ONZ, UE i Grupę Kontaktową na

116UNSCOM Chairman Butler‘s Report to UN Secretary General, 15 December 1998, http://www.fas.org/news/un/iraq/s/butla216.htm (20.09.2010.)

117 Jim Garamone, U.S. Strikes Aimed at Iraqi Weapons of Mass Destruction, American Forces Press Service, WASHINGTON, Dec. 17, 1998, [http://www.defense.gov/news/newsarticle.aspx?id=41730]

(20.09.2010.)

118 Szerzej o kryzysie bałkańskim: R. Craig Nation, The War in the Balkans, 1992-2002, August 2003, Strategic Studies Institute; Thomas R. Mockaitis, Civil –Military Cooperation in Peace Operation. The Case of Kosovo, Strategic Studies Institute, October 2004; B.K. Shrivastava, Manmohan Agarwal, Politics of Intervention and the Bosnia- Hercegovina Conflict, ―International Studies‖ 40, 1 (2003);

119 Szerzej: Astrid S. Tuminez, Russia, Serbia and the West Redux, PONARS Policy Memo 60, April 1999, str. 1-2., Ekaterina A. Stepanova, Explaining Russia‘s Dissention on Kosovo, PONARS Policy Memo 57, March 1999, str. 1.

120 Сергей Романенко, Артем Улуниан, Балканская политика 90-тых годов. " Про ет контра" 2001, том 6, Осень , № 4, str. 48., szerzej: Michael E. Aleprete Jr., Democratic Politics and Russian Foreign Policy: Russia‘s Domestic Debate and the Conflict in Kosovo, „Jourтal of international Relations and Development‖ Vol. 3, No 4(December 2000).

NATO, organizację postrzeganą przez rosyjskich polityków za problematyczną¹²¹. Dlatego też ze strony rosyjskiej starano się o zwiększenie roli ONZ i OBWE na rzecz ograniczenia pozycji NATO w rozwiązywaniu problemów na Bałkanach. W rosyjskiej polityce zagranicznej obszar Bałkanów awansował na miejsce rywalizacji o mocarstwową pozycję między Rosją a Zachodem. Narastające animozje wewnątrz grona państw zachodnich co do kwestii bośniackich mogły być okazją dla Rosji do nawiązania głębszych relacji z mocarstwami europejskimi, niechętnymi działaniom amerykańskim – Niemcami czy Francją. Rozwiązanie kryzys kosowskiego mogło być doskonałym pretekstem do zacieśnienia więzów współpracy z tymi państwami, a przy okazji umożliwiało dopilnowanie jedności terytorialnej, istotnej dla granic z WNP¹²². Władimir Baranowski, dyrektor Instytutu Światowej Ekonomiki i Stosunków Międzynarodowych w Rosyjskiej Akademii Nauk utrzymywał, że polityczna obecność na Bałkanach ma dwa zasadnicze priorytety w ramach interesów regionalnych. Po pierwsze, Rosja powinna być obecna w regionie, żeby być w biegu wydarzeń, szczególnie w obliczu operacji NATO, postrzeganej jako narzędzie do kompletnego usunięcia Rosjan z tamtych terenów. Po drugie, rosyjska obecność w tym regionie może służyć jako ważny element równoważący. Równocześnie Rosja powinna się starać zapobiec erozji Rady Bezpieczeństwa ONZ oraz sformować nowy międzynarodowy system oparty o arbitraż w wewnętrznych kwestiach humanitarnych danych państw¹²³. Władze na Kremlu utrzymywały, że negocjacje to jedyny sposób na rozwiązanie konfliktu, bez nacisków siłowych i interwencji zbrojnych. Jednak to właśnie w Bośni Rosja nawiązała z NATO prawdziwą współpracę wojskową w ramach sił IFOR/SFOR, co dało nadzieję na podobną współpracę przy innych okazjach¹²⁴. Ale kiedy groźba użycia sił zbrojnych przez NATO wzrastała, Rosjanie coraz ostrzej wyrażali swój sprzeciw – władza na Kremlu twierdziła, że interwencja jest możliwa dopiero po udzieleniu przez Radę Bezpieczeństwa ONZ mandatu, a samodzielne działania Sojuszu bez akceptacji ONZ naruszają prawo międzynarodowe. ONZ i OBWE ma polityczne metody rozwiązywania problemu kosowskiego, opierające się na sankcjach

121 Алексей Фененкоб Балканский кризис и российские вниешныеполитические приоритеты " Про ет контра" 2001, том 6, Осень , № 4, str. 60.

122 Сергей Романенко, Артем Улуниан, Балканская политика 90-тых годов. " Про ет контра" 2001, том 6, Осень , № 4, str. 49-53.

123 Wladimir Baranovskii, Kosovo: Russia‘s Interests Are Very Important, ―International Affairs: A Russian Journal‖ No. 3, 1999.

124 D.W. Christman, NATO‘s Military Future, ―Joint Forces Quarterly‖ Spring 1996, str. 76.

politycznych i ekonomicznych, a nie zostały one w całości wykorzystane¹²⁵. Wielkie oburzenie w Rosji wywołały naloty NATO na Jugosławię 24 marca 1999r., łącznie z takimi demonstracjami jak zawrócenie rządowego samolotu przez lecącego na spotkanie z Alem Gorem Primakowa do Moskwy. Przedstawiciel Rosji przy kwaterze głównej NATO został wycofany, a Moskwa ogłosiła całkowite zamrożenie współpracy w ramach „Partnerstwa dla Pokoju‖ i Karty NATO – Rosja¹²⁶. Niektórzy politycy skupili się na antynatowskiej i antywschodniej propagandzie, ogłaszając pogwałcenie prawa międzynarodowego, niebezpiecznego ciosu dla ONZ, zdradę byłych rosyjskich sojuszników w Europie Wschodniej. Stany Zjednoczone zostały oskarżone o wywołanie destabilizacji Jugosławii w celu ugruntowania amerykańskiej dominacji w Europie i na świecie¹²⁷. Rosyjscy liberałowie nie odbiegali w opiniach od swoich skrajnych kolegów – Gawrił Popow twierdził, że Amerykanie użyli sprawy Kosowa, aby zapobiec utworzeniu entente między Rosją a Europą i utrzymania światowej dominacji. Inni liberałowie winili USA za światowy kryzys finansowy i chęć rozpętania III wojny światowej¹²⁸.

W obronie istniejącego porządku Rosja usiłowała na forum Rady Bezpieczeństwa ONZ przekonać państwa do uchwalenia rezolucji o natychmiastowym wstrzymaniu nalotów, opierając się na postanowieniach Karty ONZ o niepodejmowaniu akcji militarnych bez zgody RB ONZ – bezskutecznie¹²⁹. Wśród opinii publicznej podniosły się głosy o adekwatnych środkach odwetowych, od zerwania „Aktu stanowiącego…‖ do zablokowania procesu ratyfikacji układu START II ( który i tak do tej pory nie był ratyfikowany. Kimberly Marten Zisk ostrzegała przed ignorowaniem reakcji Rosji na przegraną w RBONZ – Federacja Rosyjska może być państwem słabym, ale należy brać pod uwagę fakt sprzedaży broni do państw takich jak Irak czy Serbia, a Stany Zjednoczone i NATO powinny unikać zaangażowania militarnego w

125 O.T. Bogomołow, Konsekwencje wojny w Jugosławii dla bezpieczeństwa europejskiego – stanowisko Rosji, w: „Udział USA w systemie bezpieczeństwa europejskiego‖, Erhard Cziomer (red.), Kraków 2000, str. 93-94.

126 Juliane Smith, The NATO-Russia Relationship. Defining Moment or Déjà Vu. CSIS, November 2008, str.4.

127 Vladimir Shlapentokh, The Balkan War, the Rise of Anti-Americanism and the future of Democracy in Russia, ―International Journal of Public Opinion Research‖ Vol.11, No.3, str.281

128 Ibidem, str. 282.

129 Michael E. Aleprete Jr., Democratic Politics and Russian Foreign Policy: Russia‘s Domestic Debate and the Conflict in Kosovo, „Journal of international Relations and Development‖ Vol. 3, No 4(December 2000).

„tradycyjnych‖ strefach wpływów rosyjskich¹³⁰. Jednak pragmatyzm zwyciężył , kiedy Borys Jelcyn obwieścił, że Rosja nie ma zamiaru konfrontować się ze Stanami Zjednoczonymi i NATO – dlatego pomimo oficjalnego zawieszenia stosunków z NATO nie wystąpiła z Grupy Kontaktowej¹³¹. Jednocześnie władze na Kremlu nadal trzymały się założeń doktryny Primakowa – postulowano wprowadzenie do Kosowa sił pokojowych będących pod auspicjami ONZ a nie NATO. Po odrzuceniu tego pomysłu Rosjanie zażądali własnego sektora w Kosowie w ramach sił KFOR-u, co zostało zaakceptowane w czerwcu 1999 przez USA¹³². Na tle tej współpracy doszło do konfliktu, kiedy to rosyjskie dowództwo zadecydowało o przejęciu lotniska w Prisztinie na użytek rosyjskich sił zbrojnych przez rosyjskie jednostki stacjonujące w Bośni i Hercegowinie w składzie sił SFOR.

6. Koncepcja polityki zagranicznej i doktryna bezpieczeństwa Federacji