Metody projekcyjne

Z. Taki:e (3) przypomina mi tamte dawne czasy (3) gdy ciocia tam miała wsz:ystko i ja wtedy też byłam taka mała jak podlewałam (4) miałam pięć lat wtedy.

Narracje respondentów umożliwiły mi także zbliżenie się do świata emocji i uczuć, jakie towarzyszyły dzieciom podczas kontaktu z dziełem sztuki. Zebrany w ten sposób materiał poddałam analizie jakościowej⁷².

Podejmując refleksję na temat metod wizualnych, należy pochylić się nad kwestią zachowania etyki badań jakościowych bazujących na obrazie i wizualizacji. Głównym dylematem natury etycznej badań korzystających tego rodzaju, jest zgoda osoby na uczestnictwo w badaniu i poinformowanie potencjalnego respondenta o tym, że uzyskane informacje, wizerunek, wypowiedzi czy inny zebrany materiał w ramach badań naukowych, pozostaną anonimowe. Kwestia etyczności staje się bardziej problematyczna, jeśli badania dotyczącą młodych respondentów, szczególnie dzieci.

2.4. Metody projekcyjne

Rola metod projekcyjnych w perspektywie badań jakościowych, staje się coraz bardziej istotna. Faktem jest, że dopiero w 1975 roku na gruncie polskim ukazało się pionierskie dzieło Józefa Rembowskiego zatytułowane: „Metoda projekcyjna w psychologii dzieci i młodzieży”, stanowiące kompendium wiedzy dla przyszłych psychologów, pedagogów, socjologów.

Jak wyjaśniają Halina Sęk (1984, s. 7) i Kazimierz Żegnałek (2010, s. 193), istnieją liczne argumenty przemawiające za tym, że analiza i interpretacja wyników badań uzyskanych na drodze metod projekcyjnych, są dla badacza kłopotliwe, bowiem wymagają pomocy psychologa oraz dysponowania wiedzą z zakresu metodologii badań nauk psychologicznych.

Autorzy, do grona trudności korzystania z metod projekcyjnych, zaliczają dodatkowo:

subiektywizm badacza w dokonywaniu analizy danych, brak standaryzacji związanej z oceną uzyskanych wyników oraz niską trafność i rzetelność metod projekcyjnych. Można zatem przypuszczać, że wskazane trudności badawcze przyczyniły się do tego, by metody projekcyjne traktować jako metody dopełniające, nie zaś metody główne, z których badacz korzysta w czasie procesu badawczego, co podkreślają Pilch i Bauman (2001, s. 102).

72 Charakterystyka emocji respondentów pojawiających się podczas kontaktu z dziełem sztuki zostały zaprezentowane w rozdziale V, podrozdziale 3 pracy zatytułowanym: „Emocje dziecka w kontakcie z przyrodą”.

128

W badaniach wykorzystałam metodę analizy wytworów działania. Sądzę, że jest to metoda właściwa i sensowna z perspektywy moich założeń badawczych. Żegnałek (2010, s. 198), definiuje ją jako: „(…) analizę wszystkiego, co uczniowie wytworzyli na użytek badań”. Do wytworów działania osób badanych można zaliczyć: rysunki, filmy, rzeźby, wypowiedzi w formie pisemnej: opowiadania, charakterystyki, opisy, wiersze, eseje, a także specyficzne dzieła artystyczne.

Na użytek niniejszej pracy badani uczniowie wykonali pracę plastyczno-konstrukcyjną w pustej ramie „zamykającej” wytwór dziecka w formie dzieła sztuki. Dzieci miały do dyspozycji materiały przyrodnicze oraz materiały pozaprzyrodnicze. Poniżej w tabeli prezentuję szczegółowy wykaz zgromadzonych materiałów przyrodniczych oraz pozaprzyrodniczych.

Tabela 10. Materiały przyrodnicze i pozaprzyrodnicze wykorzystywane do tworzenia obrazów przyrody

Materiały przyrodnicze Materiały pozaprzyrodnicze

gałęzie jałowca żółte plastikowe nakrętki

kamienie plastikowe żółte koraliki

kasztany białe kwadratowe płatki kosmetyczne

liście grabu brystol niebieski ciemny w formacie A3

liście klonu brystol żółty w formacie A3

liście klonu czerwonego wstążka czerwona

liście klonu diabelskiego wstążka żółta

liście klonu włoskiego sznurek jutowy

liście klonu zwyczajnego brystol niebieski jasny w formacie A3 liście kwaśniodrzewu konwaliowego brystol czarny w formacie A3

liście leszczynowca kłosowatego brystol zielony w formacie A3 liście lipy szerokolistnej brystol czerwony w formacie A3 liście stewarcji dziobkowatej folia aluminiowa

liście topoli wielkolistnej brystol pomarańczowyw formacie A3 liście wiązowca zachodniego brystol fioletowy w formacie A3

nasiona sosny plastikowe białe słomki

nasiona świerku plastikowe zielone słomki

orzechy włoskie niebieskie plastikowe nakrętki

owoce dzikiej róży zielone plastikowe nakrętki

owoce kaliny białe okrągłe płatki kosmetyczne

owoce miechunki wstążka pomarańczowa

patyki plastikowe różowe koraliki

piasek żółte kulki waty kosmetycznej

129

siano biała wata kosmetyczna

słoma plastikowe niebieskie koraliki

suszone źdźbła traw brystol biały w formacie A3

szyszki sosny białe kulki waty kosmetycznej

szyszki świerku różowe kulki waty kosmetycznej

pomarańczowe plastikowe nakrętki czerwone plastikowe nakrętki sztuczna słoma

Źródło: opracowanie własne.

Dobór innych materiałów o charakterze pozaprzyrodniczym był celowym zabiegiem badacza, dokonanym w celu sprawdzenia preferencji dzieci. Badane dzieci miały również do dyspozycji kolorowe kartki brystolu formatu A3, które mogły wykorzystać w dowolny sposób.

W zdecydowanej większości prac kolorowe kartki stanowiły tło dla wykonywanego obrazu przyrody. Wspólnie z sędziami kompetentnymi, w skład których weszli: nauczyciel szkoły podstawowej⁷³, psycholog z Instytutu Psychologii UMCS oraz plastyk z Wydziału Artystycznego UMCS, dokonałam analizy prac. Czas pracy respondentów nie był ograniczony, o czym dzieci zostały poinformowane przed przystąpieniem do wykonania zadania.

Badanie przeprowadzono według instrukcji: „W ramie ułóż obraz ukazujący przyrodę.

Możesz skorzystać ze zgromadzonych materiałów. Bądź tak twórczy, jak sobie życzysz. Nie musisz się spieszyć”. Badanie miało charakter indywidualny. Po wykonaniu zadania, każdy uczeń opowiedział o swojej pracy. W trakcie rozmowy korzystałam z następujących pytań pomocniczych:

1. Opowiedz o swoim obrazie.

2. Co przedstawia obraz?

3. Co symbolizują wybrane przez ciebie elementy obrazu?

4. Nazwij swój obraz.

Proces tworzenia obrazów przyrody oraz rozmowa z dziećmi były dokumentowane za pomocą kamery video.

W ramach metody projekcyjnej, dokonałam także analizy wypowiedzi respondentów zawierających interpretację zdjęcia przedstawiającego bezlistne drzewo lipy. W trakcie rozmowy zadałam dzieciom następujące pytania pomocnicze:

73 Nauczyciel szkoły podstawowej, której uczniowie nie brali udziału w badaniu.

130

1. Gdyby to drzewo mogło mówić, co by nam powiedziało?

2. O czym według ciebie może myśleć to drzewo?

Zastosowanie opisanej techniki projekcyjnej, miało na celu poznanie poziomu wrażliwości przyrodniczej respondentów. Rozmowy z badanymi osobami były utrwalone za pomocą kamery video. Wypowiedzi dzieci nie podlegały ocenie formułowanej w ich obecności.

Zarówno metody wizualne jak i metody projekcyjne w prowadzonym przeze mnie procesie badawczym, stanowiły metody uzupełniające. Główną metodą badawczą była szczegółowo opisana w podrozdziale 2.2. rozdziału II metoda wywiadu narracyjnego.