Rozwijanie zachowań kreatywnych: […] Wymyślam różne piosenki

Kreatywność (od łac. „creatus”, czyli twórczy), określa procesy umysłowe, w konsekwencji których powstają nowe i wyjątkowe rozwiązania, idee, koncepcje, wytwory, skojarzenia, powiązania z już istniejącymi teoriami (Reber 2002, Cropley 1999). Alternatywna definicja „creatus”, opisuje ją jako zdolność do tworzenia nowego i jednocześnie akceptowanego i uznawanego za społecznie wartościowe (Jaśkiewicz 2013, s. 3; Pietrasiński 1969, s. 15; Stróżewski 2002, s. 8). W niniejszych rozważaniach twórczość i kreatywność traktowane są jako pojęcia synonimiczne. Jak wyjaśnia Karwowski (2006, s. 13-27), w odróżnieniu od wielu innych zjawisk, nauka nie podaje jednej definicji kreatywności, a psychologia nie dysponuje chociażby jednym miarodajnym narzędziem do jej badania.

Aktywność twórcza, zarówno dziecka jak i dorosłego, przejawia się w chęci działania z inicjatywy własnej, podyktowanej wewnętrzną motywacją (Karwowski 2006, 13-27).

Zgodnie z definicją Ruth Richards (2002, s. 230), twórczość dziecka to trudna działalność, związana niekiedy ze zmartwieniami i chwilami załamania i niepokoju. Osoba tworząca, przejawia umiejętność samodoskonalenia i chęć zmian, nieustannie dążąc do szukania sensów.

Należy przypuszczać, że dziecko dopiero wówczas podejmuje aktywność o charakterze twórczym, gdy będzie miało zagwarantowane odpowiednie warunki zewnętrzne: miejsce, czas, okoliczności, komfort psychiczny, wolność. „To autentyczna aktywność twórcza ucznia, zdaniem Marzenny Magdy-Adamowicz (2012, s. 109), jest motywowana wewnętrznie jako potrzeba wyrażania siebie, własnych doznań i przeżyć oraz odczuwania radości z samorealizacji. Potrzeba uzewnętrznienia i konkretyzacji własnych myśli i odczuć uwarunkowana jest świadom ością i możliwością porozumiewania się z ludźmi w mowie i piśmie oraz pełną tolerancją”. Teresa Amabile (1994, s. 950-967), wyróżnia pięć umiejętności składowych aktywności twórczej:

1. Zdolność do koncentracji długotrwałej;

2. Poświęcenie;

3. Wytrwałość;

4. Możliwość podejmowania ryzyka;

5. Ochotę zdobywania i doświadczania nowości⁷⁸.

78 Ciekawą teorię twórczości ściśle związaną z rozwojem dziecka, prezentuje Hanna Krauze-Sikorska (2014, s.

75). Autorka do warunków podjęcia przez dziecko aktywności twórczej, wymienia: wewnętrzną motywację do działania, brak nacisku zewnętrznego powodującego lęk dziecka, podmiotowość dziecka w działaniu oraz poczucie sprawstwa, poczucie kompetencji w określonej dziedzinie oraz oryginalności podjętego działania i jego owoców.

158

Ponadto, Hanna Krauze-Sikorska (2014, s. 72-73), w rozważaniach poświęconych związkowi łączącemu twórczość i rozwój dziecka, wskazuje na trzy rodzaje twórczości dziecięcej, wymienia:

- twórczość instrumentalną - wiąże się z realizacją określonego zadania lub zaspokojeniem ciekawości,

- twórczość uniwersalną - interpretowaną jako skutek realizacji potrzeb rozwojowych, ciekawości, chęci uzyskania autonomii oraz zamierzenie celowego przekształcania świata.

Skutkiem twórczości uniwersalnej nie jest przedmiot materialny,

- twórczość „prawdziwa” – jest skutkiem jednostkowej chęci realizacji oraz zwielokrotniania wartości. Celem twórczości „prawdziwej” jest ponadto, „ekspresja własnej osobowości”.

W wypowiedziach moich rozmówców dotyczących znaczeń i sensów nadawanych przyrodzie, wielokrotnie pojawia się wątek działań kreatywnych na łonie przyrody. Grupa rozmówców, których wypowiedzi włączyłam do pierwszej kategorii znaczeń i sensów nadawanych przyrodzie, przypisuje jej rolę aktywatora dziecięcej wyobraźni oraz moderatora potrzeby nowości. Z wypowiedzi niektórych badanych dzieci wynika, że tworzą: piosenki, opowiadania, wykonują instrumenty muzyczne, bukiety, wianki, schowki, podkreślając, iż przyroda stanowi tło ich twórczości. Dla ilustracji przytoczę fragment wywiadu z Anią:

Ania (wieś):

B. Czy masz swój ulubiony czas w przyrodzie?

A. No tak lubię kiedy:y drzewa szumią i ptaki śpiewają, ale to jest (3) raczej na wiosnę a czasami nawet lubię jak pada deszcz (2) bo mogę się bawić n:o i:i wymyślam różne piosenki z moją siostr:ą, ale to raczej ja wymyślam, b:o zawsze (3) wymyślałam piosenk:i jak byłam na dworz:e (2) bo wtedy raz jak padał deszcz (2) były wakacje to padał deszcz. Byłam u mojego dziadka. Tam są takie duże rowy (2) więc (yyy) była chwila, żeby pochlapać się w kałuży no i chwilę tam się pobawiłyśmy no i wymyślałam piosenkę no i po tym wszystkie (4) a czasami nawet na @dyniach gramy@ Jak trzeba było na muzykę mojej siostrze instrument, to akurat była dynia nasza (2) wycięta taka (2) no i wszyscy mieli instrumenty a ta dynia (2) a moja siostra na dyni grała ((przedstawia ruchem rąk sposób uderzania w instrument)).

W opinii mojej rozmówczyni, przyroda zapewnia materiały niezbędne do wykonania instrumentu muzycznego. Ania dostrzega w przyrodzie rolę nadzwyczajnego tła swojej twórczości: opady deszczu, melodyjność kropel spadających na ziemię oraz błogi czas swobody wakacyjnej, stwarzają dziewczynce idealne miejsce do tworzenia piosenek. Przyroda, dostępna na wyciągnięcie ręki dziecka, tak powszechna i w swej prostocie nadzwyczajna, jest potrzebna w sytuacjach impasowych. Konieczność utworzenia instrumentu muzycznego na

159

zajęcia szkolne dla siostry mojej rozmówczyni, zainspirowała dziewczynki do stworzenia instrumentu muzycznego z dyni. Powyższe twórcze rozwiązanie koresponduje z myślą Morrisa Steina (1997, s. 11): „Twórcze jest to, co nowe i użyteczne dla pewnej grupy osób i w pewnym okresie”.

O tworzeniu historii, których bohaterami są świerkowe szyszki, opowiada Kasia - jedna z autorek serii zdjęć najpiękniejszych miejsc w przyrodzie. Twórcze działanie umożliwia jej wyrażanie siebie, jest okazją do nabywania i rozwijania wielu umiejętności i kompetencji.

Jedną ze znaczących kompetencji, wpływających na jakość życia człowieka jest kompetencja językowa. Dziewczynka doskonali kreatywną formę używania języka ojczystego w przyrodzie, tworząc opowiadania, których bohaterami są elementy świata przyrody. Dla ilustracji przytaczam fragment wywiadu z Kasią, do którego wykorzystałam jedno ze zdjęć wykonanych przez dziewczynkę:

Fotografia 1. Najpiękniejsze miejsce w przyrodzie (Kasia, wieś) Źródło: opracowanie własne.

Kasia (wieś):

B. Dlaczego zrobiłaś zdjęcie w tym miejscu?

K. Zrobiłam zdjęcie (2) b:o lubię sobie tak poopowiad:ać (2) ż: e na przykład to ((wskazuje na szyszki znajdujące się na świerkach)) jest taka rodzinka (4) szyszek i nazywam te szyszki n:o właśnie nazywam te szyszki i:i tak się właśnie lubię czasami b:awić. One mają różne przygody, śmieją się, bawią i smucą czasem też trochę bardzo. Raz z moim bratem ciotecznym on nazywał szyszki (2) a: a potem ja.

160

O przyjemności wynikającej z twórczego procesu tworzenia opowiadań, rozumianej w kategorii „dowodu darwinowskiej adaptacji”, pisał Dutton (2019, s. 31). W „Instynkcie sztuki” czytamy: „Przyjemność płynącą z wymyślonych opowiadań trudno jest wywieść ze zbioru kulturowych konwencji, jest ona jasnym dowodem darwinowskiej adaptacji, na przykład sposób, w jaki nawet bardzo małe dzieci potrafią racjonalnie radzić sobie z wymyślonymi aspektami opowiadań, odróżniając światy opowiadane od siebie i od rzeczywistości z dużą dozą wrodzonego wyrafinowania”. Wydaje się, że moja narratorka czerpie przyjemność z tworzonego opowiadania na łonie przyrody, którego bohaterami są reprezentanci flory, zaś tematyką opowiadania są przygody i emocje głównych postaci.

Przyroda w rozumieniu Andżeliki, to miejsce umożliwiające rozwój umiejętności architektonicznych: różnorodność materiałów przyrody pomaga dziewczynce działać twórczo.

Moja rozmówczyni spędzając czas poza domem, chętnie buduje schowki, w których ukrywa się podczas zabawy z bratem. Wskazuje na to poniższy fragment:

Andżelika (miasto):

B. Jak spędzasz czas w przyrodzie?

A. (…) buduję (…) jakiś schowek (2) ż: eby po prostu jakiś budynek sobie buduję ̊z tych ̊ (2) z tego śniegu i bawię się całymi dniami z moim bratem.

W dalszej części wywiadu Andżelika wspomina o kolejnej twórczej pasji: układaniu bukietów i wianków z kwiatów oraz liści. Aktywności twórczej dziewczynki towarzyszy jej ciocia:

A. (…) Lubię robić bukiety, alb:o jakieś z moją ciocią wianki.

O twórczości na łonie przyrody, do której wykorzystywane są materiały przyrodnicze opowiada także Ada (miasto):

B. (…) Co robicie z zebranych orzechów i kasztanów?

A. Na przykład (yyy) ludziki robimy (5) z wykałaczek a liście, które zbieraliśmy z mamą to wklejamy na przykład do album:u.

161

Irmina opowiadając o doświadczeniach twórczych w relacji z przyrodą, odwołuje się do autorskiej fotografii:

Fotografia 2. Najpiękniejsze miejsce w przyrodzie (Irmina, miasto) Źródło: zbiory własne.

Irmina (miasto):

B. Co czujesz, patrząc na sfotografowaną przyrodę?

I. B:o ja kiedyś pamiętam (3) musiałam to narysować (2) tylko mi się nie udał:o ale (2) później jak zrobiłam temu zdjęcie (3) t:o później jakby na innym swoim aparacie (2) to mi się udało (2) wspominam (2) ż: e kiedyś mi się nie udało (2) i: i udało się@.

Działania twórcze Irminy w przyrodzie, nauczyły ją pokory wobec niepowodzeń i oswoiły z myślą, że nie zawsze pierwsza próba wykonania zadania kończy się sukcesem.

Wytrwałość, wyczucie estetki, pogoda ducha oraz poczucie własnej wartości to cechy charakteru, które dostrzegłam u narratorów interpretujących przyrodę w kategorii miejsca do podejmowania aktywności twórczej. Wszystkie te cechy - zdaniem Bondar (2012, s. 47-64), stanowią komponenty „osobowości twórczej”. Można przypuszczać, że przyroda jest miejscem niezbędnym do podejmowanej aktywności twórczej. Cisza, spokój, harmonia oraz wyzwolenie spod opieki dorosłych, mogą wpływać na podejmowanie działań kreatywnych. Wydaje się, że moi rozmówcy potrzebują tak niewiele do tego, by stworzyć coś wyjątkowego w ich odbiorze, co może podnieść samoocenę, wpłynąć na odczuwany poziom sprawstwa oraz pomóc w walce z zagrażającym dziecku poczuciem bycia gorszym od innych. Dziecko tworzące, staje się jednocześnie bardziej atrakcyjne w oczach innych dzieci, gdyż swoimi wytworami lub

162

sposobem ich wykonania może się podzielić, wzbudzając jednocześnie podziw a nawet zachwyt.