Rozwijanie wrażliwości i świadomości ekologicznej […] Gdy mówię o tych drzewkach, które tak niszczą ludzie, to mi się w serduszku, tak mnie boli które tak niszczą ludzie, to mi się w serduszku, tak mnie boli

Ekologia to młoda dyscyplina naukowa. Jednak w potocznym rozumieniu towarzyszy człowiekowi od zawsze jako świadomość nierozerwalnej więzi występującej pomiędzy człowiekiem, a przyrodą. Kultura polska od dawna wspierała racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz głosiła postulat jej ochrony. Pierwsze wzmianki związane z koniecznością zapewnienia opieki naturalnemu środowisku życia człowieka, zauważamy w zarządzeniach

166

królewskich (Xw.), które promowały ochronę pól, lasów i życie zgodne z naturalną cyklicznością pór roku (Rej 2003, s. 403). Jak wyjaśnia Tadeusz Wieczorek (1998, s. 261), świadomość ekologiczna to umiejętność spostrzegania przez człowieka powiązań pomiędzy:

„(…) stanem i charakterem środowiska, a warunkami i jakością życia człowieka”. Przykłady wypowiedzi ukazujących zamiłowanie dzieci do przyrody, prezentuję poniżej:

Zosia (wieś):

B. Czy twoim zdaniem są osoby, które nie lubią przyrody?

Z. (yyy) Mogą być ((potwierdzające ruchy głową)).

B. I co one wtedy robią?

Z. N: iszczą (2) wyrzucają śmieci w lasach różn:e, (yyy) depczą różne roślink:i (yyy) biją różne zwierz:ątka mał:e taki:e (3) jeszcze (yyy) rzucają kamieniami w jakieś zwierzątk:a (hmm) jeszcze biją w drzew:a.

B. Co czujesz, kiedy myślisz i mówisz o tym?

Z. N:o gdy (2) gdy mówię o tych drzewkach (2) które tak (2) tak niszczą ludzie (3) to mi w serduszk:u tego (3) tak boli mnie.

Daniel (wieś):

B. Dlaczego można nie lubić przyrody?

D. Bo niektórzy po prostu jej nie lu:bią. Robią różn:e niedobre rzeczy przyrodzie, na przykład palą lasy i różn:e wydrapują rzeczy na korze.

B. Mówiąc o tym, co czujesz?

D. To jest złe.

Ania (wieś):

B. Co myślisz o przyrodzie?

A. Według mnie przyroda jest taka ważna i nie wolno jej zaśmiecać.

B. Jest dla ciebie ważna.

A. (yhy)B:o (2) a jak się zaśmieca las (2) albo ktoś pojedzie do lasu w zakazanym miejscu i wyrzuci jakieś śmieci (2) to wtedy jakieś zwierzątko może (2) no na przykład jak jest folia (2) to jakieś małe zwierzątko może włożyć głowę do tej folii (2)a potem może się udusić.

B. Powiedziałaś, że przyroda jest dla ciebie ważna, a myślisz, że dla innych ludzi też jest (…) ważna?

A: (yhy) (2) tylko (2) że niektórzy ludzie wyrzucają, bo jak ((hałas dochodzący z korytarza, rozmowy pomiędzy uczniami)) mamy taką akcję w szkole: „Posprzątajmy świat” no i (2) wszyscy z naszej, wszyscy z naszej szkoły wychodzą na dwór i sprzątamy różne śmieci. Jedna osoba trzyma taki wielki worek na śmieci reszta ma rękawiczki i wkłada do tego worka różne śmieci ((ruchami ręki formuje kształt i wielkość worka)).

Magdalena (miasto):

B. Czym dla ciebie jest przyroda?

M. No jest bardzo potrzebn: a. I: i po prostu jest ładna i nie chcę jej niszczyć. Bo jak, bo jak wyrzucę na przykład papierek t:o podnoszę go.

167

Wydaje się, że badane dzieci są świadome negatywnych działań wobec przyrody, których źródłem jest człowiek, określany przez Edytę Wolter (2011, s. 154) „największym wśród stworzeń zabójcą”. Ludzi krzywdzących przyrodę jest wielu. Dzisiejszy kryzys w naturze jest spowodowany niezliczonymi krokami destrukcyjnymi człowieka bezmyślnego.

Jednak oprócz ludzi pozbawionych myślenia zdroworozsądkowego, można spotkać i tych, którzy mają na uwadze dobro matki ziemi i podejmują na co dzień z pozoru banalne działania, które mogą zaleczyć kryzys natury. W tych działaniach liczy się przede wszystkim czasowość, konsekwencja oraz współodpowiedzialność. Moi narratorzy wśród niebezpieczeństw czyhających na przyrodę wymieniają m. in: zaśmiecanie przyrody, wyrządzanie krzywdy zwierzętom, palenie lasów. Dzieci, z którymi miałam okazję rozmawiać, proponują kilka rozwiązań, mających na celu polepszenie stanu przyrody:

Anastazja (miasto):

B. (…) Co czujesz, myśląc o przyrodzie?

A. Czuj:ę (2) ż:e (yyy) po prostu chce to ̊robić ̊ (2) że̊ pomagać przyrodzie ̊ i tak.

B. W jaki sposób pomagasz przyrodzie?

A. Pomagam mami:e w ogrodzi:e, t:acie t:eż. Pomagam babci z: e zwierzętami. Opiekuję się różnymi zwierzętami.

Zosia (wieś):

B. (…) możemy zmienić w jakiś sposób te osoby, które nie lubią przyrody?

Z. (yhy) ((twierdzące ruchy głową)). Niektóre mogą się zmienić.

B. A co my możemy zrobić?

Z. Żeby na przykład pokazać im jakąś r:oślink:ę i żeby się na nią pop:atrzeć (2) delikatnie (2) pogłaskać ((przedstawienie prawą ręką ruch głaskania)) (2) żeby ta roślink:a (2) miała, bo ona też czuje ból (2) uczucia różn:e i żeby jej((potrząsanie prawą ręką)) nie niszczyć (2) drz:ewek żeby nie bić (2) pokazać drz:ewko (2) pogłaskać też bardz:o, (yyy) zwierz:ątko jakieś d:ać i pogł:askać (2) no nie wiem, tak przyt:ulić (2) żeby zahod:ować jakieś zwierzątko, na przykład chom:iczka jakiegoś, no nie wiem pi:eska, dać mu codziennie j:eść, p:ić i tyle.

Weronika (wieś):

B. (…) Czy czegoś nie lubisz w przyrodzie, czy jest coś co chciałabyś zmienić?

W. Znacz:y (2) może być to nie na temat (2) ale chciałabym zmienić (2) ż:eby po prostu ludzie nie śmiecili (4) w lesie.

(…) W. (hmm) Ja bym najchętniej postawiła parę koszy w środku las:u (2) żeb:y po prostu tak (2) takie wysokie (2) żeby sarna nie mogłaby do- dosięgnąć czy jakiś inny zwierzak l: eśny i: i żeby ludzi:e (4) na przykład jak już troszeczkę odeszli (2) to się cofnęli i tam wyrzucili jak już mają blisko siebie kosz.

168

Monika, opowiadając o ważkości przyrody oraz problemie zanieczyszczenia powietrza, szuka rozwiązań mających na celu „przyniesienie ulgi” zmęczonej przyrodzie i zatrzymanie procesu emisji gazów powstających podczas eksploatacji samochodów.

Fragment wywiadu z Moniką:

B. Czy jest coś czego nie lubisz w przyrodzie, co byś z chęcią pozmieniała?

M. (hmm) (7) zmieniłabym to (3) że samochody tyle sp:alin (yyy) produkują n:o i:i wtedy przyroda ̊usycha ̊ i ((spoglądając w podłogę)) (4) to bym zmieniła (4) takie samochody bez spalinowe @.

Wygląda na to, że Monikę charakteryzuje znaczna wrażliwość ekologiczna. Moja rozmówczyni, świadoma zagrożeń czyhających na przyrodę, proponuje korzystanie z samochodów „bez spalinowych”. Być może, narratorka ma na myśli już istniejące na rynku motoryzacyjnym auta elektryczne.

Z przytoczonych wypowiedzi wynika, że wielu moich rozmówców cechuje wrażliwość wobec przyrody. Narratorzy dostrzegają potrzebę ochrony natury, która jest bezbronna wobec niszczycielskiej działalności ludzkiej. Wrażliwości warto uczyć się od wczesnego dzieciństwa.

Pierwszym i zarazem najlepszym nauczycielem dziecka są jego rodzice, a po jakimś czasie pedagodzy przedszkolni i szkolni. Wrażliwość i świadomość ekologiczną należy kształtować, rozpoczynając jednak od samego siebie. Niełatwo jest nawet pomyśleć o życiu w świecie, w którym ludzie pozostają obojętni na krzywdę wyrządzaną przyrodzie przez drugiego człowieka. Rodzina współczesna, zdaniem Galiny Tarasenko (2011, s. 100), powoli dochodzi do wniosku, że dziecka nie można wychować ku wartościom w oderwaniu od przyrody oraz ukazania walorów estetycznych i wartości etycznych świata flory i fauny.

2.4. Nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktów interpersonalnych […] Możemy sobie