Streszczenie: W dobie XXI wieku, niemalże w każdej dziedzinie życia, nieodłącznym elementem stają się nowoczesne technologie. Wzrastająca mobilność osób, rosnąca popularność przenośnych urządzeń komunikacyjnych (np. telefony, tablety, notebooki), a także stałe dążenie do zaspokajania jak największej ilości potrzeb w przypadku gospodarstw domowych oraz maksymalizacji zysków w przypadku przedsiębiorstw, powodują powstawanie coraz to bardziej nowoczesnych produktów oraz usług. Podobnie jest w sektorze bankowym, który chcąc osiągnąć jak najlepszy wynik finansowy, wykorzystuje innowacje w oferowanych produktach i usługach.
Celem artykułu jest próba zdefiniowania pojęcia innowacyjności w bankowości, a także porównanie wielu banków pod kątem ich zaawansowania innowacyjnego, ze szczególnym uwzględnieniem mobilnego wpłatomatu.
Słowa kluczowe: innowacyjność, bankowość, mobilny wpłatomat.
Wprowadzenie
Sektor finansowy pełni niezwykle ważną rolę nie tylko w gospodarce pojedynczego kraju, ale także w skali całego świata. Jest nieustannie modernizowany i ulepszany, zarówno na rzecz klienta, jak i wobec instytucji nadzorujących. Zgodnie z zasadą przyjętą w Unii Europejskiej, sektor finansowy powinien charakteryzować się służebnością wobec gospodarki, a także wspomagać wzrost gospodarczy. Ponadto, system finansowy nie może działać tylko na rzecz samego siebie, co stanowiłoby zagrożenie dla zrównoważonego rozwoju gospodarczego1 Samo pojęcie sektor finansowy tłumaczy się jako zbiór instytucji, rynków, przepisów i regulacji prawnych, dzięki którym przedmiotem kupna i sprzedaży są wszelkiego rodzaju papiery wartościowe, określone są stopy procentowe, a także świadczone są usługi finansowe2. Zgodnie z tą definicją, sektor finansowy składa się z ogniw takich jak:
instrumenty finansowe (np. akcje, obligacje, opcje, instrumenty pochodne),
rynki finansowe (rynek pieniężny, kapitałowy, walutowy, instrumentów pochodnych),
instytucje finansowe (np. banki, zakłady ubezpieczeń, niebankowe instytucje finansowe, domy maklerskie),
1 A. Turner, What do banks do? Why do credit booms and busts occur and what can public policy do about it?, w: A. Turner (red), The Future of finance: the LSE Report, London School of Economics and Political Science, London 2010, s. 6.
2 P. S. Rose, M. H. Marquis, Financial institutions and markets, ed. 11, McGraw-Hill Education, New York 2011, s. 3.
22
zasady działania instrumentów, rynków oraz instytucji finansowych (regulacje prawne, instytucje sprawujące nadzór)3.
Jak wskazano, system bankowy stanowi pewną część sektora finansowego.
Najogólniej, określić można, iż jest to zespół instytucji bankowych oraz norm, które regulują i określają ich wzajemne stosunki z otoczeniem4. Pod względem wielkości aktywów i kapitałów własnych, sektor bankowy w Polsce zaliczany jest do największych w rejonie Europy Środkowo – Wschodniej5. Dodatkowo, rola instytucji bankowych cyklicznie, z roku na rok wzrasta – o czym świadczy rosnące znaczenie aktywów tego sektora w PKB, z 55% w 1999 roku, do 89% w 2014 roku6. Jednak, mimo znacznego rozwoju na przestrzeni ostatnich lat, sektor bankowy w Polsce pozostaje na znacznie niższym poziomie rozwoju niż w państwach zaliczanych do „Starej Unii” (np. Wielka Brytania, Niemcy, Austria). Jednak, przemiany gospodarcze doprowadziły do tego, że od wielu lat także w Polsce dostępne są nowoczesne rozwiązania w sektorze bankowym – wzrasta popularność obrotu bezgotówkowego, pieniądz w formie tradycyjnej (gotówkowej), zastępowany jest poprzez płatności elektroniczne. Postępujące zmiany technologiczne we współczesnym świecie, prowadzą również do wdrażania najnowocześniejszych rozwiązań również do sektora bankowego7.
Innowacje i innowacje bankowe – ujęcie pojęciowe
Według danych Narodowego Banku Polskiego, wśród podmiotów sektora bankowego, na dzień 01.04.2016, w Polsce funkcjonuje 37 banków w formie spółek akcyjnych8. Konkurencja wewnątrz sektora jest duża, a każdy z wymienionych podmiotów dąży do osiągnięcia jak najlepszego wyniku finansowego. Przychody, a w dalszej kolejności zyski związane są z pozyskaniem, a następnie obsługą jak największej liczby klientów. Oferta niemalże każdego z banków zawiera w sobie te same produkty:
rachunki firmowe i osobiste; kredyty gotówkowe i hipoteczne; lokaty długo i krótkoterminowe. Jednak, każdy z funkcjonujących banków musi wyróżniać się czymś szczególnym, żeby Klient chciał skorzystać właśnie z tej oferty. Z jednej strony są to konkurencyjne plany taryfowe, z drugiej zaś strony innowacyjne rozwiązania, przygotowane z myślą o potrzebach klienta.
Pojęcie „innowacja” jest rozumiane w bardzo szerokim zakresie, a potocznie oznacza zmianę, nowość, niekonwencjonalność. Według Słownika Języka Polskiego, innowacja
3 B. Pietrzak, Z. Polański, B. Woźniak (red.), System finansowy w Polsce, t. 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 20
4 Z. Krzyżkiewicz (red.), Leksykon bankowo-giełdowy, Poltext, Warszawa, 2006, s. 440.
5GUS, Monitoring Banków, Warszawa 2015: http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/podmioty-gospodarcze-wyniki-finansowe/przedsiebiorstwa-finansowe/monitoring-bankow-2014,13,11.html [dostęp: 01.04.2016].
6 O. Kowalewski, Rozwój systemu finansowego, w: „Polska. Raport o konkurencyjności 2014. Dekada członkowstwa Polski w Unii Europejskiej”, M.A. Weresa (red.), Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2014, s. 231.
7 M. Klimontowicz, Innowacje płatnicze a konkurencyjność banku w: Nauki o finansach financial sciences, D.
Pitulec (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2013, s. 118.
8 Banki w formie spółek akcyjnych,
https://www.knf.gov.pl/dla_rynku/PODMIOTY_rynku/Podmioty_sektora_bankowego/banki_w_polsce.html [dostęp: 01.04.2016].
23 jest wprowadzeniem czegoś nowego, w sensie rzeczownikowym jest to rzecz nowo wprowadzona9. Pojęcie to w literaturze, definiowane było przez wielu autorów. Wśród nich wyróżnić można:
1. „Wszelkie zmiany, które w danych warunkach przestrzennych i czasowych postrzegane są jako nośniki nowości dotyczące w równej mierze wytworów kultury materialne, jak i niematerialnej” (M. Haffer)10.
2. „Wprowadzenie wynalazku stanowiącego część niewykorzystanej wiedzy technologicznej” (C. Carter)11.
3. „Wszystkie dziedziny, które poprzez subiektywne odczucia rejestrowane są i oceniane jako nowość, niezależnie do realnego stopnia nowatorstwa rzeczonego przedmiotu lub myśli” (E. Rogers)12.
4. „Każda koncepcja, pomysł, postawa, stanowisko lub rzecz, która swą jakością wyróżnia się spośród wszystkich istniejących do chwili obecnej” (P. Borowski)13. Prócz definicji wskazanych powyżej, na szczególną uwagę zasługuje ta, zaproponowana przez Schumpetera. W jego teorii, innowacja jest ujmowana jako podstawowe zjawisko w rozwoju i cyklu gospodarczym. Według tego autora, jest nowym – nowatorskim połączeniem środków produkcji oraz kapitałów, które zawierają w sobie takie kategorie, jak otwarcie nowego rynku; wprowadzenie na tyle nowego produktu lub usługi, z którym dotychczas klienci nie mieli do czynienia; pozyskanie zupełnie nowego źródła surowców; implementacja nowego, wcześniej nieznanego sposobu produkcji;
wprowadzenie zupełnie nowego sposobu organizacji w danym przedsiębiorstwie.
Nie należy także pomijać wyjaśnienia tego pojęcia, którego geneza sięga łaciny. W tym starożytnym języku, innowacja odzwierciedlona jest w słowie innovatio, które oznacza odnowienie. Również, związek wskazać można w znaczeniu novus, które tłumaczy się jako nowość14.
Jak wskazano powyżej, w zależności od sposobu interpretacji autora, innowacja i innowacyjność ujmowana jest w różnorodnym kontekście. Wspólnym elementem jest jednak „nowość” oraz „wyróżnienie”. Na potrzeby niniejszego artykułu, przyjmuje się, iż innowacją jest każda idea posiadająca znamiona nowości i nowoczesności, niefunkcjonująca dotychczas w przestrzeni gospodarczej. Innowacyjnością nazywa się zarówno generowanie, jak i wdrażanie innowacji.
Prócz innowacji związanych z technologiami, na szczególną uwagę zasługuje pojęcie związane z innowacjami finansowymi. Chcąc sfinansować nowoczesne projekty technologiczne, niezbędne było stworzenie innowacyjnych form finansowania – formy klasyczne, tradycyjne ze względu na nowatorstwo projektów technologicznych, były
9 Słownik Języka Polskiego, http://sjp.pwn.pl/sjp/innowacja;2561627.html [dostęp: 10.04.2016].
10 M. Haffer, Determinanty strategii nowego produktu polskich przedsiębiorstw przemysłowych, UMK, Toruń, 1998, s. 27.
11 C. Carter, B., Williams, Industry and technological process, Oxford University Press, London, 1958, s. 29.
12 E. Rogers, Diffusion of innowations, Free Press, New York. 2003, s. 12.
13 P. Borowski, Przedsiębiorstwa XXI wieku, w: „Europejski Doradca Samorządowy”, t. 17, nr 2.,2011, s. 8-13.
14 Ibidem, 8-13.
24 niedostępne. Jednocześnie, rosnąca liczba transakcji wymusiła na systemie i rynku finansowym konieczność dopasowania się do zmian, które miały miejsce15.
Innowacje finansowe w swoim zakresie obejmują bardzo dużą grupę procesów, zjawisk oraz instrumentów finansowych. W źródłach literaturowych, innowacje finansowe traktowane są w dwojakim kontekście:
a) wąskim – utożsamiane ze wszelkimi zmianami zachodzącymi w instrumentach finansowych; w znaczeniu praktycznym innowacja finansowa to instrument (lub technika), znana już na rynku finansowym, ocenia się ją jako możliwość stosowania danej innowacji przez określony podmiot;
b) szerokim – są to wszystkie zmiany zachodzące w funkcjonowaniu poszczególnych elementów systemu finansowego, a także w różnego rodzaju regulacjach (mających wpływ na te rynki), które mają bezpośredni wpływ na zmiany strategii finansowych poszczególnych podmiotów gospodarczych.16
Jednak, prócz wskazanych innowacji finansowych, wymienia się także pojęcie pokrewne, takie jak innowacje bankowe. Zdefiniowano je jako działania techniczne i organizacyjne, które polegają na wprowadzeniu nowych produktów bankowych, a także zmian organizacyjnych oraz wdrażaniu nowoczesnej techniki i technologii17. W praktyce gospodarczej, definicja zaproponowana przez Krzyżkiewicza, swoje odzwierciedlenie ma poprzez wprowadzanie przez banki do swojej oferty nowych (nowoczesnych), produktów i usług, a także wykorzystania najnowszych zdobyczy technologicznych do prowadzenia działalności. Innowacje bankowe, przyjmując klasyfikację innowacji zaproponowaną przez OECD, dzieli się na cztery rodzaje: produktowe, procesowe, marketingowe, a także organizacyjne, które szczegółowo opisano w tabeli 1.
15 J. Błach, Innowacje finansowe i ich znaczenie we współczesnym systemie finansowym – identyfikacja i systematyzacja problem. „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 3, s. 18.
16 J. Błach, Koszty zastosowania innowacji finansowych w działalności przedsiębiorstw – identyfikacja problemu, „Annales”, VOL XLVI, 4. UMCS, Lublin 2012, s. 24.
17 Z. Krzyżkiewicz, Innowacje bankowe, Wyższa Szkoła Ubezpieczeń i Bankowości, Warszawa 1996, s. 9.
25 Tabela 1. Typy innowacji bankowych
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: M. Marcinkowska: Innowacje finansowe w bankach. „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Oeconomica 266, Łódź 2012, s. 78-85.
Na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż mimo dokładnego wyodrębnienia i sklasyfikowania innowacji bankowych, niezwykle rzadko przyjmują one stricte taką formę. Zdecydowanie częściej wskazuje się je w łączone postaci, przykładowo przybierając formę marketingowych i produktowych lub produktowych i procesowych, a także marketingowych i organizacyjnych. Innowacyjność produktów bankowych, przejawiać się może także w cechach danego produktu oraz jego funkcji dodatkowych, a także w elementach świadczenia usług bankowych i standaryzacji czasu realizacji niektórych operacji bankowych18.
Przemiany gospodarcze, zachodzące na świecie w ostatnich latach, miały zdecydowany wpływ na rozwój technologii, zwłaszcza w zakresie finansów i bankowości. Coraz bardziej powszechne staje się zastępowanie tradycyjnych form płatności (czyli tych opartych na obrocie gotówkowym), przez płatności elektroniczne, a prócz tego nie jest czymś nadzwyczajnym korzystanie z niedostępnych wcześniej instrumentów i usług finansowych. Najnowsze technologie – te informatyczne i telekomunikacyjne - przyczyniły się do poprawy bezpieczeństwa, podniesienia sprawności, a także obniżenia kosztów w zakresie działalności banków.
18 M. Grzegorczyk, Marketing bankowy, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1999, s. 57-60.
26
Bankowe usługi innowacyjne
Przyjmując wyżej wskazaną definicję innowacji, należy odnieść się do sprecyzowania definicji innowacji bankowych, która stanowi podstawę do weryfikacji rzeczywistych innowacji, jakie wdrażają i wprowadzają do swojej oferty banki.
Opierając się na definicji zaproponowanej przez Zarząd Rezerwy Federalnej, innowacja w sektorze bankowym jest czymś, co zmniejsza koszty, ogranicza ryzyko lub też przynosi ulepszony produkt, usługę, czy też instrument, który w lepszym stopniu zaspokaja potrzeby uczestników rynku finansowego19.
Na podstawie zaproponowanego ujęcia, wskazać można iż do bankowych usług innowacyjnych zalicza się takie element, jak:
bankowość elektroniczna,
bankowość mobilna,
karty płatnicze (w tym funkcja płatności zbliżeniowych),
private banking,
mobilny wpłatomat,
powiązanie z portalami społecznościowymi.
Przyjmując wskazane innowacje w zakresie bankowości, a także analizując ofertę proponowaną współcześnie przez banki, wysnuć można wniosek, iż nie wszystkie banki, czy też ich oferty skierowane do klientów, charakteryzują się wysokim poziomem innowacyjności. W poniższej tabeli zaprezentowano analizę innowacyjności w bankach.
Tabela 2. Innowacyjność w bankach
19 J. Szambelańczyk, M. Ławrynowicz: Innowacyjność w polskim sektorze bankowym– problemy i dylematy, w: czy sektor bankowy w Polsce jest innowacyjny?, Red. E. Balcerowicz, Zeszyty BRE Bank– Case nr79, Warszawa 2005, s. 10.
27 Badanie oferty banków pod kątem innowacyjności pozwoliło na obserwację, iż każda z wymienionych jednostek posiada bankowość elektroniczną dostępną dla klientów (przy tym, funkcjonuje także strona internetowa ze wszelkimi informacjami na temat oferty produktowej), bankowość mobilną oraz możliwość operowania kartami płatniczymi. Jednak, odnosząc się do definicji zaproponowanej na potrzeby niniejszego artykułu oraz ujęcia pochodzącego od Zarządu Rezerwy Federalnej, wskazać można, iż opisane rozwiązania są nowoczesne, ale nie są innowacyjne – zaspokajają potrzeby uczestników rynku, stanowią ulepszenie usługi, ale nie charakteryzują się oryginalnością, niefunkcjonującą dotychczas w gospodarce. Kolejnym elementem, poddanym analizie była usługa skierowana do najbardziej zamożnych klientów indywidualnych (HNWI, high net-worth individuals), mająca na celu zarządzanie aktywami finansowymi (zwłaszcza długoterminowymi), a także obsługę i odpowiedź na bieżące potrzeby finansowe. Wśród zweryfikowanych banków, na 14 jednostek, tylko dwie nie posiadają w swojej ofercie takiej usługi – jest to Santander oraz BOŚ. W przypadku private bankingu, mówić można o innowacyjności – usługa nie jest dostępna w każdej jednostce, a w podmiotach, które mają w swojej ofercie bankowość prywatną, występuję bardzo wysoki poziom innowacyjności, zwłaszcza w zakresie sfery marketingowej. Kolejnym z przykładów usług innowacyjnych, jest mobilny wpłatomat.
W Polsce, tylko jeden z banków posiada taką usługę – Idea Bank. Mobilny wpłatomat jest odpowiedzią na potrzeby klientów, zwłaszcza przedsiębiorców, którzy w swej działalności prowadzą głównie obrót gotówkowy. Klient, po zakończonym dniu pracy (lub też w trakcie), może zamówić „jeżdżący wpłatomat”, pod siedzibę swojej firmy, a następnie wpłacić środki na rachunek bankowy. Dotychczas, żaden z banków nie wprowadził do swojej oferty podobnej usługi. W przypadku tej innowacji, wprowadzonej przez Idea Bank, należy wspomnieć także o usłudze, jaką jest Idea Hub.
Jest to darmowa przestrzeń coworkingowa, która pozwala przedsiębiorcy na realizację swoich przedsięwzięć. Bank daje do dyspozycji możliwość korzystania z bezpłatnego Internetu, sprzęt biurowy, a także do dyspozycji klienta jest salka konferencyjna, w której przedsiębiorca może spotkać się z kontrahentem20. Ostatnim elementem, jaki poddany był badaniu to połączenie z portalami społecznościowymi. Pod uwagę był brany odnośnik na stronie internetowej banku do portalu www.facebook.com.
Większość banków posiada bezpośredni odnośnik do portalu, jednak nie każdy. Na stronie internetowej banku Pekao, Citi Handlowego, a także BOŚ i Getin nie znajduje się bezpośrednie odniesienie. Usługę tą również można traktować jako innowacyjną – nie każdy bank posiada ją w swojej ofercie, zaś niektóre z badanych, prócz związku z portalem www.facebook.com, posiadają połączenie z innymi portalami (np. mBank z Twitterem i Instagramem), co również wskazywać może na wysoką innowacyjność usług oferowanych przez banki.
20 Materiały własne Idea Bank, https://www.ideabank.pl/idea-hub [dostęp: 15.04.2016].
28
Podsumowanie
Innowacje i innowacyjność w sektorze bankowym oraz finansowym, może być rozumiana na wiele sposobów – w zależności od interpretacji autora. Jednak, wśród wielu ujęć i definicji, odnaleźć można wspólny mianownik, którym jest nowość. Nie wszystkie nowoczesne rozwiązania, zaproponowane przez banki, stanowią przykład produktów i usług innowacyjnych. Współcześnie, w gospodarce, funkcjonują banki, które pozostają w czołówce podmiotów najbardziej innowacyjnych, z usługami wyróżniającymi się na tle pozostałych. Wśród taki usług, prezentuje się mobilny wpłatomat, który stanowi przykład ogromnego zaawansowania technologicznego, a także jest przykładem jednej z najbardziej innowacyjnych usług, współcześnie funkcjonujących w sektorze bankowym.
Bibliografia
Balcerowicz, E., Czy sektor bankowy w Polsce jest innowacyjny?, Zeszyty BRE Bank– Case nr 79, Warszawa 2005.
Błach, J., Innowacje finansowe i ich znaczenie we współczesnym systemie finansowym – identyfikacja i systematyzacja problemu. „e-Finanse” 2011.
Błach, J., Koszty zastosowania innowacji finansowych w działalności przedsiębiorstw – identyfikacja problemu. „Annales”. VOL XLVI, 4. UMCS, Lublin 2012.
Borowski, P., Przedsiębiorstwa XXI wieku, w: Europejski Doradca Samorządowy, t. 17, nr 2.,2011.
Carter, C., Williams, B., Industry and technological process, Oxford University Press, London,1958.
Grzegorczyk, M., Marketing bankowy, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1999.
Haffer, M., Determinanty strategii nowego produktu polskich przedsiębiorstw przemysłowych, UMK, Toruń 1998.
http://sjp.pwn.pl/sjp/innowacja;2561627.html
http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/podmioty-gospodarcze-wyniki-finansowe/przedsiebiorstwa-finansowe/monitoring-bankow-2014,13,11.html
http://www.investopedia.com/terms/m/mezzaninefinancing.asp?layout=infini&v=5B&orig=1&adt ead=5B
https://www.ideabank.pl/idea-hub
https://www.knf.gov.pl/dla_rynku/PODMIOTY_rynku/Podmioty_sektora_bankowego/banki_w_p opols.html
Krzyżkiewicz, Z., Innowacje bankowe. Wyższa Szkoła Ubezpieczeń i Bankowości, Warszawa,1996.
Krzyżkiewicz, Z., Leksykon bankowo-giełdowy, Warszawa, Poltext, 2006.
M. Marcinkowska: Innowacje finansowe w bankach. „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Oeconomica 266, Łódź 2012.
Pietrzak, B., Polański, Z., Woźniak, B., System finansowy w Polsce, t. 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
Pitulec, D., Nauki O Finansach financial sciences, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2013.
29
Rogers, E., Diffusion of innowations, Free Press, New York. 2003.
Rose, P., Marquis, M., Financial institutions and markets, McGraw-Hill Education, New York, 2011.
Turner, A., The Future of finance: The LSE report, London School of Economics and Political Science, London 2010.
Waresa, M., Polska. Raport o konkurencyjności 2014. Dekada członkowstwa Polski w Unii Europejskiej, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2014.
MOBILE ATM AS INNOVATION IN THE BANKING SECTOR
Summary: In the 21st century, modern technologies are becoming more and more indispensable in almost every aspect of life. The increase in the mobility of people and the popularity of portable communication devices (such as phones, tablet computers, notebooks) and the constant drive to satisfy as many needs as possible in households and to maximise income in companies cause the constant emergence of new products and services. The same is true for the banking sector as well, as it utilises innovations in the offered products and services with the aim of achieving the best possible financial result. The aim of this article is to attempt to define the notion of innovation in banking and to compare the number of banks in terms of their advanced innovations , with a particular focus on mobile atm.
Keywords: innovation, banking, mobile atm.
30
31
Agnieszka Wąsik
Agnieszka Wąsik – Rola bankowości elektronicznej w zwalczaniu cyberprzestępczości w Polsce