Multimedia w praktyce

D

o tworzenia efektownych prezentacji multimedialnych u¿yæ mo¿na jednej z trzech aplikacji. S¹ to: PowerPoint, Impress²⁷i Keynote²⁸. Niew¹tpliwie jednak

26J. Bednarek, Multimedia w kszta³ceniu, op. cit., s. 153.

27Impress (w wersji polskiej Prezentacja) to zaawansowany program do tworzenia grafiki prezentacyjnej wchodz¹cy w sk³ad bezp³atnego pakietu biurowego OpenOffice, dostêpnego na platformach systemowych Windows, Linux i MacOS X; jest dostêpny w kilkudziesiêciu wersjach jêzykowych, tak¿e w jêzyku polskim. Impress jest programem odpowiadaj¹cym funkcjonalnie komercyjnym programom, jak Microsoft PowerPoint czy Apple Keynote, a wiêc zawieraj¹cym komplet narzêdzi do organizowania prezentacji, edycji slajdów, wy-œwietlania prezentacji na ekranie, eksportu i importu danych (np. do formatu Macromedia Flash i PDF). S³absz¹ stron¹ programu jest obs³uga wideo i dŸwiêku, niewielki jest te¿ zasób gotowych szablonów dostarczanych razem z pakietem.

28Keynote to program do tworzenia multimedialnych prezentacji bêd¹cy czêœci¹ pakie-tu iWork, z³o¿onego z trzech aplikacji biurowych: Pages, Keynote i Numbers, stworzonych przez firmê Apple. Pakiet ten dostêpny jest tylko dla systemu MacOS X. Keynote funkcjo-nalnie jest odpowiednikiem programu Microsoft PowerPoint. Zalet¹ Keynote jest bardzo du¿a integracja i kompatybilnoœæ programu z innymi aplikacjami firmy Apple (Keynote jest zintegrowany z Pages i Numbers oraz pakietem iLife firmy Apple), co pozwala na bardzo ³atwe i intuicyjne tworzenie prezentacji multimedialnych. Poza zwyk³ymi

prezen-PowerPoint²⁹jest obecnie najpopularniejszym programem s³u¿¹cym do tworzenia prezentacji multimedialnych. Aplikacja ta przeznaczona jest do tworzenia profe-sjonalnych prezentacji wykorzystuj¹cych grafikê pod ró¿nymi postaciami, od ry-sunków, zdjêæ i tabel pocz¹wszy, przez wykresy i schematy organizacyjne, a¿ po efekty wizualne nak³adane na tekst. Czêœci¹ prezentacji multimedialnej mo¿e byæ tak¿e dŸwiêk i film. Takie szerokie mo¿liwoœci daje programowi PowerPoint wspó³praca zarówno z podstawowymi aplikacjami wchodz¹cymi w sk³ad pakietu Microsoft Office (Word, Excel), jak i aplikacjami pomocniczymi (Microsoft Word-Art, Mocrosoft Graph, Microsoft Equation, Microsoft Organization Chart). Przy-czynia siê do tego tak¿e wbudowany w program bogaty zbiór rysunków ClipArt, narzêdzia do samodzielnego kreowania rysunków i pokaŸny zbiór szablonów, na których mo¿na oprzeæ prezentacjê.

Chocia¿ najwa¿niejszym sk³adnikiem prezentacji s¹ slajdy, to oprócz nich mo¿-na przygotowaæ i przechowywaæ w tym samym pliku równie¿ notatki dla prezente-ra, materia³y dla s³uchaczy prelekcji oraz konspekt. W pliku oprócz sk³adowych prezentacji multimedialnej mo¿na tak¿e przechowywaæ parametry komputerowe-go pokazu slajdów i opcje drukowania³⁰.

Aby jednak stworzyæ poprawn¹ prezentacjê multimedialn¹, za pomoc¹ której zakomunikujemy swojemu audytorium te treœci, które uznajemy za stosowne i wa¿-ne, warto pamiêtaæ o kilku praktycznych wskazówkach.

Prezentacje multimedialne wymagaj¹ zwiêz³ego jêzyka, poniewa¿ z ekranu tekst bêdzie czytany o jedn¹ czwart¹ wolniej ni¿ z kartki papieru. Oznacza to, ¿e pierwotnie napisane d³u¿sze teksty przed umieszczeniem ich jako czêœæ pokazu multimedialnego trzeba przeredagowaæ i znacznie skróciæ. Oprócz krótkich zdañ i akapitów zawartych w tekœcie, który stanowi czêœæ prezentacji multimedialnej, powinny znajdowaæ siê raczej krótkie wyrazy. „Najlepiej, ¿eby jeden akapit doty-czy³ pojedynczej myœli lub przekazu, a doœwiadczeni autorzy radz¹: jedno zdanie na jeden pomys³, jeden akapit dla jednego kontekstu – co obecnie staje siê obo-wi¹zuj¹c¹ regu³¹”³¹tak¿e w komunikacji multimedialnej.

W mediach elektronicznych fonty bezszeryfowe³²sprawdzaj¹ siê lepiej ni¿

antykwa³³. Silnie œwiec¹ce ekrany o niezbyt du¿ej rozdzielczoœci powoduj¹, ¿e tacjami tekstu mog¹ one bowiem zawieraæ pliki zdjêciowe, filmowe czy muzyczne. Aplika-cja u¿ywa swojego w³asnego formatu „.key”. Mo¿liwe jest tak¿e zdalne sterowanie Keynote zainstalowanego na komputerze Mac za pomoc¹ specjalnej aplikacji Keynote Remote mo¿-liwej do uruchomienia na urz¹dzeniach iPhone i iPod Touch.

29Najnowsz¹ wersj¹ jest PowerPoint 2010, który wchodzi w sk³ad pakietu biurowego Microsoft Office 2010.

30Por. M. Kopertowska, Grafika mened¿erska i prezentacyjna, Warszawa 2007, s. 13-14.

31B. Bergström, Komunikacja wizualna, Warszawa 2009, s. 116.

32Pismo bezszeryfowe to pismo o kroju pozbawionym ozdobników w postaci szeryfów, co oznacza, ¿e koñcówki znaków s¹ proste. „Brak szeryfów sprawia, ¿e pisma tego rodzaju s¹ bardzo charakterystyczne. Cechuje je jednolity krój, zazwyczaj bez zmian w gruboœci,”, ibi-dem, s. 102.

33„Antykwy – to kroje pisma charakteryzuj¹ce siê szeryfami i zró¿nicowanym rytmem pomiêdzy grubymi poci¹gniêciami a cienkimi kreskami, a tak¿e pomiêdzy ró¿nymi ³ukami,

cienkie linie i szeryfy³⁴zlewaj¹ siê w nierozpoznawaln¹ plamê, znacznie zmniej-szaj¹c czytelnoœæ tekstu. Stopieñ czytelnoœci tekstu umieszczonego w prezentacji multimedialnej uzale¿niony jest nie tylko od rodzaju stosowanej czcionki, ale

tak-¿e od kontrastu luminancji pomiêdzy drukiem i t³em. Litery powinny byæ ciemne, t³o zaœ jasne (lub odwrotnie).

Du¿e znaczenie w prezentacjach maj¹ ilustracje. Porównuj¹c zdolnoœæ percep-cji informapercep-cji, wiemy, ¿e cz³owiek zapamiêtuje oko³o trzy razy wiêcej informapercep-cji przez ogl¹danie ni¿ przez czytanie (im prostsza i bardziej przejrzysta jest budowa obrazów, tym bardziej ich zapamiêtywanie jako ca³oœci wzrasta). Warto zatem w prosty sposób wizualizowaæ omawiane przez siebie zagadnienia. Dziêki ilustra-cjom bowiem odbiór przekazywanych wiadomoœci jest pe³niejszy i bogatszy, a po-nadto obraz ukierunkowuje uwagê na niektóre informacje, wp³ywaj¹c w ten spo-sób na wybiórczoœæ postrzegania i pamiêæ.

Udane po³¹czenie tekstu i obrazu ma w sobie si³ê przekazywania pasjonuj¹cych historii, której brakuje ka¿demu z tych œrodków osobno. W rezultacie w wyniku dope³nienia elementu rozumowo-werbalnego elementem emocjonalno-wizual-nym przekaz zostaje wzmocniony, nadawca zaœ zyskuje ca³¹ gamê mo¿liwoœci wy-nikaj¹c¹ z ró¿nic i podobieñstw, s³abych i mocnych stron obu tych mediów.

Wiadomo bowiem, ¿e „pamiêæ wzrokowa jest trwalsza ni¿ pamiêæ werbalna, co oznacza, ¿e po³¹czenie tekstu z obrazem u³atwia zapamiêtanie treœci przekazu. Za-stanówmy siê, jak du¿o pamiêtamy sprzed trzech dni? Oko³o 10% tego, co przeczy-taliœmy, 20% tego, co widzieliœmy, ale a¿ 70% przekazu wykorzystuj¹cego tekst w po³¹czeniu z obrazem”³⁵. „Równie¿ nauka wymaga harmonii miêdzy tekstem a obrazem, inaczej uczniowie mogliby mieæ problemy z przyswojeniem omawia-nych zagadnieñ”³⁶. „Prawdziw¹ si³¹ interakcji multimedialnej jest jednak po³¹cze-nie wszystkich dostêpnych nadawcy elementów, które zmusz¹ go do jednoczesne-go u¿ywania kilku zmys³ów. Tworzy to wra¿enie si³y i zwiêksza jejednoczesne-go szanse na wspó³uczestniczenie. Odbiorca widzi, s³yszy, czuje, a czasem nawet smakuje i w¹cha”³⁷to, co chce „powiedzieæ” nadawca komunikatu multimedialnego.

Warto tak¿e pamiêtaæ, ¿e odbiorca zwraca najwiêksz¹ uwagê na górn¹ czêœæ slajdu, a szczególnie na lewy górny róg i tam nale¿y umieszczaæ najwa¿niejsze in-formacje. Istnieje jeszcze bardzo wiele innych ogólnych zasad dotycz¹cych przy-gotowywania i pos³ugiwania siê multimedialnymi materia³ami prezentacyjnymi.

Kilka z nich cytujê poni¿ej.

akcentami i kreskami”, ibidem. Tak wiêc czcionka szeryfowa to czcionka zawieraj¹ca znaki z ró¿nego rodzaju poprzecznymi lub ukoœnymi ogonkami, zawijasami. Zwiêkszaj¹ one czy-telnoœæ czcionki i pomagaj¹ w czytaniu. Zakoñczenie linii liter w takiej czcionce jest smuk³e, delikatne. Doskonale nadaje siê do publikacji papierowych, jednak¿e mêczy wzrok przy u¿yciu w publikacjach elektronicznych.

34Szeryf to poprzeczne lub ukoœne zakoñczenia kresek g³ównych liter danego kroju pis-ma. Jego forma graficzna jest jednolita w danym kroju.

35Ibidem, s. 223.

36Ibidem, s. 224.

37Ibidem, s. 231.

W kontekœcie prezentacji multimedialnych nale¿y:

„1. Przedstawiæ treœæ w sposób prosty i zrozumia³y.

2. Ograniczyæ siê do niezbêdnego zakresu informacji i iloœci s³ów.

3. Do sformu³owania nag³ówków, tytu³ów u¿ywaæ krótkich hase³ i mo¿liwie niewielu s³ów; stosowne wyrazy musz¹ byæ jednoznaczne.

4. Unikaæ skomplikowanego uk³adu (formy).

5. Stosowaæ swoje logo […].

6. Stosowaæ wykresy, diagramy i grafikê tak czêsto, jak to mo¿liwe; przemawiaj¹ lepiej ni¿ liczby.

7. Nie czytaæ nigdy liczb bez ich jednoczesnej prezentacji graficznej.

8. Nie czytaæ dos³ownie tekstu wizualizowanego materia³u, lecz tylko komentowaæ dane (tekst).

9. Dbaæ o uporz¹dkowan¹ (chocia¿ ró¿n¹) formê materia³ów i spójn¹ konwencjê estetyczn¹ (odpowiednie kolory, wielkoœæ czcionki i liter, w³aœciwa grafika), szczegól-nie w materia³ach przygotowanych wczeœszczegól-niej […] za pomoc¹ komputera.

10. Uwypuklaæ szczególnie temat i jego strukturê: stosowaæ np. regularnie te same œrodki wyrazu dla podsumowania (streszczenia) omówionych zagadnieñ.

11. Upewniæ siê, ¿e to, co siê pokazuje, odpowiada treœci naszej wypowiedzi.

12. Przedstawiæ tylko to, co najwa¿niejsze i znacz¹ce dla treœci wyk³adu – rezygno-waæ z w¹tków pobocznych”³⁸.

Uwag tego typu jest znacznie wiêcej. Kompetentne i wyczerpuj¹ce podpowie-dzi, które pomog¹ stworzyæ poprawne i porywaj¹ce prezentacje multimedialne, za pomoc¹ których bêdzie mo¿na w sposób optymalny komunikowaæ dowolne

(tak-¿e filozoficzne) treœci, znaleŸæ mo¿na w trzech obszernych opracowaniach. S¹ to:

monografia Gabriela £asiñskiego Sztuka prezentacji³⁹, ksi¹¿ka Garra Reynoldsa Zen prezentacji. Proste pomys³y i wa¿ne zasady⁴⁰oraz podrêcznik Bo Bergströma Komunikacja wizualna⁴¹.

Jednak¿e, aby mo¿liwe by³o stosowanie technik multimedialnych w procesie dydaktycznym, potrzebne s¹ zmiany w infrastrukturze dydaktycznej szkó³ i uczel-ni wy¿szych.

„Niezbêdnym warunkiem wdra¿ania nowych technologii i ich racjonalnego stoso-wania jest bowiem dokonywanie kompleksowych modernizacji w tym zakresie. Nie chodzi wy³¹cznie o modyfikacje dotychczasowych œrodków i materia³ów pogl¹do-wych, ale przede wszystkim o nowe, do tej pory niestosowane urz¹dzenia, zw³aszcza o trena¿ery i symulatory sprzê¿one z komputerami, które odgrywaj¹ istotn¹ rolê w kszta³ceniu zawodowym”⁴².

38G. £asiñski, Sztuka prezentacji, op. cit., s. 107.

39Zob. ibidem, s. 63-162.

40Zob. G. Reynolds, Zen prezentacji. Proste pomys³y i wa¿ne zasady, Gliwice 2009, s. 55-221.

41Zob. B. Bergström, Komunikacja wizualna, op. cit., s. 60-233.

42J. Bednarek, Multimedia w kszta³ceniu, op. cit., s. 122.

Niezbêdnym jednak minimum jest monta¿ w salach wyk³adowych i seminaryj-nych wysokiej klasy projektorów multimedialseminaryj-nych i zestawów urz¹dzeñ Ÿród³o-wych (komputerów stacjonarnych, laptopów, wizualizerów⁴³itp.).

Na audiowizualny system prezentacji sk³adaj¹ siê podstawowe zestawy urz¹dzeñ multimedialnych wspó³pracuj¹cych ze sob¹ i stanowi¹cych funkcjo-naln¹ ca³oœæ. Ich podstawowym zadaniem jest zapewnienie mo¿liwoœci prze-sy³ania obrazu i dŸwiêku pomiêdzy salami lub odleg³ymi obiektami oraz prowa-dzenia wyk³adów i konferencji. W sk³ad audiowizualnego systemu wchodz¹:

– system projekcyjny, na który sk³ada siê projektor multimedialny i ekran (mo¿e to byæ system stacjonarny b¹dŸ przenoœny),

– system urz¹dzeñ Ÿród³owych (komputery, magnetowidy, tunery telewizyjne, odtwarzacze DVD, wizualizery),

– system nag³oœnienia (mikser, wzmacniacz akustyczny, zestaw kolumn nag³aœ-niaj¹cych),

– centralny, zintegrowany system sterowania wszystkimi powy¿szymi elementa-mi, a tak¿e oœwietleniem i zaciemnieniem oraz klimatyzacj¹ pomieszczenia dydaktycznego.

Na zakoñczenie warto przypomnieæ, ¿e

„wyniki badañ ilustruj¹ wysoki wzrost przyswojenia materia³u przy wykorzystaniu œrodków multimedialnych (od 50 do 400%) w porównaniu z klasycznymi technika-mi oraz zredukowanie czasu potrzebnego do jego przyswojenia o ok. 30%. Zastoso-wanie multimediów wp³ywa na wzrost koncentracji uwagi uczniów o ponad 100%

w porównaniu z koncentracj¹ przy zastosowaniu technik tradycyjnych. Wzrasta równie¿ poziom zrozumienia przekazywanego materia³u. Podkreœla siê wy¿sz¹ o ok. 50% skutecznoœæ nauczania, zrozumienie tematu wiêksze o 50%, tempo ucze-nia siê o 60% szybsze, zakres przyswojonej wiedzy o 30% wiêkszy, a oszczêdnoœæ czasu dochodzi do 70%. Dzieje siê tak za spraw¹ oddzia³ywania przekazu multime-dialnego na ró¿ne rodzaje percepcji zmys³owej, co z kolei wp³ywa na zdolnoœæ zapa-miêtywania”⁴⁴.

Warto wiedzê tê wykorzystaæ, prezentuj¹c treœci filozoficzne w multimedialnej formie. Prze³o¿y siê to z pewnoœci¹ na wiêksz¹ skutecznoœæ podejmowanych wysi³ków dydaktycznych w tej dziedzinie⁴⁵.

43Wizualizer to urz¹dzenie z dziedziny wyposa¿enia biurowego s³u¿¹ce do prezentacji.

Umo¿liwia pokazanie na ekranie (w po³¹czeniu z projektorem multimedialnym) zarówno p³askiego (kartka, ksi¹¿ka, zdjêcie itp.), jak i przestrzennego przedmiotu. Urz¹dzenie to zwykle ma postaæ podstawki, do której przymocowane jest ramiê z kamer¹ i Ÿród³em œwiat³a.

44E. Lubina, Klasyfikacja i charakterystyka programów edukacyjnych, w: M. Tanaœ (red.), Technologia informacyjna…, op. cit., s. 93.

45„W kszta³ceniu multimedialnym, bêd¹cym w³aœciwym rodzajem aktywnoœci eduka-cyjnej, przekaz treœci odbywa siê w jêzyku symbolicznym. Wieloœæ bodŸców (specyficzna dla tego kszta³cenia) powoduje uruchamianie wielorakich rodzajów aktywnoœci. Ma to szczególne znaczenie dla umys³owych operacji studentów, zw³aszcza tych, które s¹ zwi¹zane z poznawaniem wiedzy, a nastêpnie jej poszerzaniem i pog³êbianiem. Zmiana struktur systemu kszta³cenia oraz reorientacja w sferze doboru i uk³adu jego treœci

5. Podsumowanie

B

ez w¹tpienia multimedia wzbogacaj¹ warsztat dydaktyczny nauczyciela, wyk³adowcy, ucznia i studenta⁴⁶.

„Kszta³cenie multimedialne, maj¹c swoj¹ genezê w nauczaniu pogl¹dowym, siêga do podstaw teoretycznych dydaktyki sensualistycznej oraz idei przyswajania wie-dzy i umiejêtnoœci w sposób aktywny (przez dzia³ania).

W zasadzie kszta³cenie multimedialne, ze wzglêdu na mo¿liwoœci jednoczesnego oddzia³ywania na ró¿norodne zmys³y, jest nauczaniem-uczeniem siê urucha-miaj¹cym wiele torów przep³ywu informacji. W procesie tym przekazywanie infor-macji odbywa siê w jêzyku dzia³añ, dziêki stosowaniu œrodków czynnoœciowych (naturalne przedmioty i modele), w jêzyku obrazów (materia³y wizualne i audio-wizualne) i symbolicznym (materia³y s³owne i graficzne). Ta wieloœæ bodŸców powo-duje uruchomienie wielorakich rodzajów aktywnoœci ucz¹cych siê, a wiêc aktywno-œci spostrze¿eniowej, manualnej, intelektualnej i emocjonalnej”⁴⁷.

W jaki sposób warto prezentowaæ dowolne treœci (tak¿e filozoficzne)? Z pew-noœci¹ wizualnie – obrazowo, gdy¿ dobra wizualizacja w prezentacji wp³ywa na:

– motywowanie s³uchaczy poprzez atrakcyjne obrazy, ³adne formy i kolory, – u³atwienie przyjmowania i „kondensowania” informacji, gdy¿ nastêpuje

wzmocnienie procesów percepcji,

– u³atwienie zrozumienia, gdy¿ jeden dobry obraz wart jest wiêcej ni¿ tysi¹c s³ów, gdy¿ poprzez wykorzystanie ró¿norodnych grafik i diagramów mo¿na dok³ad-nie opisaæ prezentowane zjawisko, co sprzyja dobrej prezentacji dla wiêkszoœci osób, które myœl¹ obrazowo,

– zaanga¿owanie s³uchaczy dotycz¹ce prezentowanego tematu, co przejawia siê w kilku aktywnoœciach podczas i po prezentacji (pytania, refleksje, opinie, wypowiedzi)⁴⁸.

„Najnowsze wyniki wskazuj¹, ¿e np. w procesie uczenia za pomoc¹ przekazu wy³¹cznie akustycznego cz³owiek przyjmuje tylko 11% informacji, natomiast a¿ 83%

informacji jest przyswajana poprzez zmys³ wzroku […]. Wizualizacja powinna byæ zatem charakterystyczn¹ cech¹ wszystkich prezentacji. Stosowanie przekazu wielo-kana³owego nie tylko sprzyja zapamiêtywaniu wiêkszej iloœci informacji, lecz

kszta³cenia stwarzaj¹ nowe problemy, które nale¿y systematycznie rozwi¹zywaæ. Istotne jest znaczenie strukturalizacji wiedzy przekazywanej studentom przez nauczyciela aka-demickiego i przez stosowane technologie kszta³cenia”, J. Bednarek, Multimedia w kszta³ce-niu, op. cit., s. 121.

46„Multimedia w opinii nauczycieli nie s¹ podstaw¹ procesu dydaktycznego, a jedynie go wspieraj¹ i powinny byæ stosowane z umiarem. Uczniowie najistotniejsz¹ rolê przypisuj¹ zwiêkszeniu zapamiêtania wiadomoœci. Twierdz¹ te¿, ¿e czêste stosowanie multimediów na lekcjach zachêca ich do nauki. Ciekawe, ¿e rola nowoczesnych œrodków dydaktycznych zosta³a oceniona lepiej przez uczniów ni¿ nauczycieli”, S. Krzyœka, Komunikacja multime-dialna…, op. cit., s. 185.

47J. Bednarek, Podstawy kszta³cenia multimedialnego, op. cit., s. 14.

48Por. G. £asiñski, Sztuka prezentacji, op. cit., s. 63-67.

wywo³uje równie¿ wiêksze zainteresowanie odbiorcy przekazem, wzmaga jego aktyw-noœæ poznawcz¹, prowadzi do usamodzielnienia w analizowaniu faktów i wyci¹ga-niu wniosków. […] Nale¿y przy tym pamiêtaæ, ¿e s³uchacze ró¿ni¹ siê poziomem wra¿liwoœci percepcyjnej. Wyró¿nia siê np.: typy wizualne, werbalne, kinestetyczne (czuciowe). Z drugiej jednak strony cz³owiek odbiera bodŸce kompleksowo (wielo-kana³owo). St¹d w nowoczesnych prezentacjach dobra wizualizacja powinna byæ poparta dobrym komentarzem. Wp³ywa to istotnie na trwa³oœæ przyswajanej infor-macji […]”⁴⁹.

Wykorzystywanie nowoczesnych œrodków dydaktycznych, w tym multime-diów, jest zgodne z zasadami optymalizacji procesu kszta³cenia. Na zakoñczenie warto podkreœliæ, ¿e „proces dydaktyczny w placówkach oœwiaty doros³ych, pro-wadzony z wykorzystaniem technicznych œrodków nauczania, nie tylko u³atwia realizacjê procesu dydaktycznego, ale tak¿e przygotowuje szkolonych do samo-dzielnego zdobywania wiedzy w drodze spo¿ytkowania bogatych mo¿liwoœci, ja-kie stwarza upowszechnienie form masowego przekazu informacji”⁵⁰. Tak wiêc warto stosowaæ komunikacjê multimedialn¹ tak¿e w edukacji filozoficznej.

Wspó³czeœnie jest to koniecznoœæ, jeœli chcemy – jako wyk³adowcy filozofii – byæ rozumiani przez m³odzie¿ wychowan¹ w skomputeryzowanym, multimedialnym spo³eczeñstwie XXI wieku. Warto bowiem pamiêtaæ, ¿e

„informatyczne przemiany w edukacji to nie przemijaj¹ca moda, lecz obiektywna koniecznoœæ wynikaj¹ca z charakteru procesów ewolucyjnych nauki i techniki, a tak¿e z przeobra¿eñ w kszta³ceniu i wychowaniu”⁵¹.

49Ibidem, s. 68-69.

50J. Bednarek, Podstawy kszta³cenia multimedialnego, op. cit., s. 18.

51J. Bednarek, Multimedia w kszta³ceniu, op. cit., s. 267.

Poznañ

W dokumencie przez homo symbolicus do homo universus (Stron 90-97)