Koniec tzw. zimnej wojny oraz rozpad bloku wschodniego i ZSRR oznaczały zasad-niczą zmianę w kształcie systemu bezpieczeństwa europejskiego oraz otwarcie dys-kusji dotyczącej tego, w jaki sposób system ten powinien zostać przebudowany. Jed-ną z najistotniejszych części tej debaty była ta, która dotyczyła tego, kto powinien być głównym gwarantem bezpieczeństwa Europy Zachodniej i Środkowej – tylko NATO, tylko UE czy też obydwie te organizacje. A jeśli obie – to jaki powinien być podział ich obowiązków47. Szereg procesów i wydarzeń, jakie zaszły w ostatnim ćwierćwieczu, spowodował, że UE jest ciągle niezdolna do przejęcia roli NATO jako głównego gwa-ranta bezpieczeństwa w regionie Północnego Atlantyku. To właśnie na tej
organiza-43 Rada do Spraw Zagranicznych, 17.3.2014. Źródło: http://www.consilium.europa.eu/pl/meetings/
fac/2014/03/17/ (dostęp: 28.07.2017])
44 Chronologia unijnych sankcji stosowanych w odpowiedzi na kryzys na Ukrainie. Źródło: http://www.
consilium.europa.eu/pl/policies/sanctions/ukraine-crisis/history-ukraine-crisis/ (dostęp: 28.07.2017).
45 Deklaracja szczytu walijskiego. Złożona przez Szefów Państw i Rządów uczestniczących w posiedzeniu Rady Północnoatlantyckiej w Walii 5 września 2014 r. Źródło: http://www.bbn.gov.pl/ftp/dok/Deklaracja%20 szczytu%20walijskiego.pdf (dostęp: 28.07.2017).
46 Komunikat ze szczytu NATO w Warszawie wydany przez Szefów Państw i Rządów uczestniczących w posiedzeniu Rady Północnoatlantyckiej w Warszawie w dniach 8 i 9 lipca 2016 r. Źródło: http://www.msz.
gov.pl/resource/ef9e8a1e-3343–481a-a38f-f57ddd9f9020:JCR (dostęp: 28.07.2017).
47 R. Zięba: Z Waszyngtonem czy Brukselą – dylemat polskiej polityki bezpieczeństwa. W: Unia Europej-ska i PolEuropej-ska wobec dylematów integracyjnych na początku XXI wieku. Red. M. Stolarczyk. Toruń 2006, s. 391.
cji – w tym szczególnie na USA jako na największym mocarstwie militarnym NATO – nadal spoczywa ciężar zapewnienia pokoju i stabilności w Europie.
Istota problemu związanego z zasadnością rozwoju samodzielnej polityki bezpie-czeństwa i obrony UE sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, czy opieranie swojego bezpieczeństwa przez państwa UE na sojuszu z USA i NATO nie jest zbyt ryzykowne, jeśli założyć możliwość zaistnienia sytuacji zagrożenia, w której USA z jakiegoś powo-du nie będą mogły albo nie będą chciały przyjść Europie z pomocą. Innym aspektem tego problemu jest np. także to, dlaczego USA mają być gwarantem bezpieczeństwa UE, czyli organizacji o bardzo podobnym potencjale gospodarczym.
Wątpliwości co do przyszłej polityki USA, postrzegania NATO i roli tej organi-zacji przez administrację prezydenta USA oraz trwałości sojuszniczych zobowiązań wzrosły po objęciu urzędu prezydenta USA przez Donalda Trumpa. Jego wypowie-dzi spowodowały pewien spadek poczucia pewności co do bezwarunkowego zaanga-żowania USA w NATO. Przykładowo w styczniu 2017 r. w wywiadzie dla gazet “The Times” oraz “Bild” Donald Trump powiedział, że NATO jest „przestarzałe” (ang. obso-late), gdyż „zostało zaprojektowane wiele, wiele lat temu”, jego państwa członkowskie
„nie płacą tyle, ile powinny” oraz dlatego, że „nie zajęło się terroryzmem”48. Donald Trump w ten sposób wyraził niezadowolenie z dwóch aspektów związanych z dzia-łaniem NATO. Pierwszy to ten, że NATO, stworzone kilka dekad temu w zupełnie innych realiach geopolitycznych i w celu przede wszystkim odstraszania państw byłe-go bloku wschodniebyłe-go, jest nieskuteczne w obliczu zagrożenia terroryzmem i roz-wiązania tego problemu. Drugi – że zdecydowana większość państw członkowskich NATO nie wywiązuje się z przyjętego w ramach tego sojuszu zobowiązania do prze-znaczania przynajmniej 2% PKB na obronność49 i niejako „jedzie na gapę”, korzysta-jąc z ochrony w ramach NATO, ale samemu wydakorzysta-jąc na obronność mniej niż zgod-nie ze zobowiązaniami powinny.
Słowa te zasiały ziarno pewnej niepewności co do trwałości i bezwarunkowości zobowiązań sojuszniczych USA w ramach NATO. Jednak kilka miesięcy później z ust Donalda Trumpa padły słowa wyraźnie inne. Dnia 12 kwietnia 2017 r. podczas konfe-rencji prasowej przy okazji wizyty sekretarza generalnego NATO Jensa Stoltenberga w Waszyngtonie Trump nazwał bowiem NATO „wspaniałym sojuszem”, zapowiedział swoje działania – razem z członkami NATO – mające na celu jego wzmocnienie oraz przystosowanie do tego, aby NATO mogło sprostać aktualnym wyzwaniom, w tym m.in. problemom migracji i terroryzmu. Donald Trump wskazał też na konieczność, aby członkowie NATO przeznaczali na obronę 2% swoich PKB. Odniósł się także do
48 M. Gove, K. Diekmann: Full transcript of interview with Donald Trump. “The Times”, 16 I 2017. Źró-dło: http://www.thetimes.co.uk/article/full-transcript-of-interview-with-donald-trump-5d39sr09d (dostęp:
23.01.2017).
49 Według danych Stockholm International Peace Research Institute wśród państw członkowskich NATO w 2016 r. przynajmniej 2% PKB na obronę przeznaczyły: Estonia (2,1%), Polska (2%), Francja (2,3%), Grecja (2,6%), Turcja (2%) oraz USA (3,3%). Źródło: https://www.sipri.org/sites/default/files/Milex-share-of-GDP.pdf [dostęp: 24.07.2017).
swoich słów z przywołanego wywiadu, mówiąc m.in.: „odbyliśmy produktywną roz-mowę z sekretarzem generalnym, dotyczącą tego, co NATO może zrobić w walce z ter-roryzmem. Skarżyłem się na to dawno temu i nastąpiła zmiana, teraz NATO walczy z terroryzmem. Powiedziałem, że NATO jest przestarzałe (ang. obsolate). Już nie jest przestarzałe”50.
Jako potwierdzenie trwałości zobowiązań USA wynikających z członkostwa w NATO można uznać także stwierdzenia Trumpa z jego wizyty w Polsce w lipcu 2017 r. W dniu 6 lipca 2017 r. na konferencji prasowej Donald Trump powiedział m.in.:
„nasz silny sojusz z Polską i NATO pozostaje nadal kluczowym elementem niedopusz-czania do konfliktów i do zapewnienia, że wojna pomiędzy supermocarstwami już nigdy nie spustoszy Europy i świata, tak jak to miało miejsce w poprzednim stule-ciu”51. Tego samego dnia w przemówieniu na Placu Krasińskich w Warszawie Trump powiedział także m.in.: „sto lat po przystąpieniu amerykańskich sił do pierwszej woj-ny światowej, transatlantycka więź pomiędzy Stanami Zjednoczowoj-nymi oraz Europą jest mocniejsza niż kiedykolwiek wcześniej”52. Poruszył również kwestię wydatków na obronę państw NATO: „Amerykanie są świadomi, że silne przymierze wolnych, suwerennych i niezależnych państw to najlepszy sposób na obronę naszych swobód i naszych interesów. To dlatego moja administracja domaga się od wszystkich człon-ków NATO wywiązywania się w pełni ze swoich sprawiedliwie ustalonych zobowią-zań finansowych. Stanowisko to już zaowocowało dodatkowymi miliardami dolarów.
Moim zdaniem te miliardy inaczej by nie napłynęły. Krytykom naszego twardego stanowiska chciałbym przypomnieć, że USA okazały nie tylko słowami, ale przede wszystkim czynami swoje nieugięte poparcie dla artykułu 5. wielostronnych zobowią-zań obronnych. Łatwo rzucać słowa, ale liczą się czyny. Dla swojego własnego dobra Europa musi zrobić więcej. Musi pokazać, że wierzy w swoją przyszłość, inwestując w nią swoje własne pieniądze”53.
Podsumowanie
Z różnego rodzaju kryzysami lub wyzwaniami, których głównym albo bardzo istot-nym aspektem była kwestia bezpieczeństwa, mieliśmy do czynienia od początku pro-cesu integracji w ramach Wspólnot Europejskich, a później UE. Niektóre z nich
oka-50 Joint Press conference by NATO Secretary General Jens Stoltenberg and the President of the United States, Donald Trump. Źródło: http://www.nato.int/cps/en/natohq/opinions_143135.htm (dostęp: 15.05.2017).
51 Wystąpienia Prezydentów Polski i USA podczas konferencji prasowej. Źródło: http://www.prezydent.pl/
aktualnosci/wypowiedzi-prezydenta-rp/wystapienia/art,249,donald-trump-nigdy-nie-bylismy-blizsi-polski-niz-w-tej-chwili.html (dostęp: 25.07.2017).
52 Prezydent USA w Warszawie: Stajemy ramię w ramię broniąc artykułu 5. Źródło: http://www.prezydent.
pl/aktualnosci/wydarzenia/art,665,prezydent-usa-w-warszawie-stajemy-ramie-w-ramie-broniac-artykulu-5.
html (dostęp: 25.07.2017).
53 Ibidem.
zywały się czynnikiem sprzyjającym pogłębianiu integracji i udawało się UE (WE) skutecznie je rozwiązywać. Należy jednak zauważyć, że nie zawsze tak było – w przy-najmniej kilku bardzo istotnych przypadkach UE (WE) z kryzysami wewnętrzny-mi lub występującywewnętrzny-mi w jej bezpośrednim sąsiedztwie w istocie sobie nie poradziła.
Jako przykłady można tutaj wskazać kryzys gospodarczy w latach 70. XX w. czy woj-nę w byłej Jugosławii w latach 90. XX w.
Wydaje się, że obecnie skala problemów i wyzwań, w obliczu których znalazła się UE, jest jednak bezprecedensowa. Sam tylko kryzys gospodarczy po 2008 r. spowo-dował, że z ust kanclerz RFN Angeli Merkel padły słowa: „pokój, jakim cieszymy się na kontynencie od 50 lat, nie jest dany raz na zawsze”54, a bardzo szybko do proble-mów gospodarczych UE doszły kolejne. Co więcej spośród wskazanych w niniejszym opracowaniu kryzysów wpływających na bezpieczeństwo państw UE większość pozo-staje nierozwiązana.
Napływ uchodźców/imigrantów to problem, który może jeszcze długo nękać pań-stwa UE. Co więcej dopóki Unia nie stworzy skutecznego systemu, który pozwoli jej kontrolować to, kto, gdzie, kiedy i na jakich warunkach przekracza granice UE, pań-stwa członkowskie będą ponosić konsekwencje wydarzeń w ich otoczeniu, same nie mając na nie wpływu ani nie kontrolując ich następstw. Działania w rodzaju decyzji o relokacji części uchodźców/imigrantów nie stanowią trwałego, systemowego roz-wiązania problemu, ale mają charakter prób doraźnego, na niewielką skalę, odcią-żania państw UE najbardziej dotkniętych napływem uchodźców/imigrantów. Pozy-tywny wariant rozwoju sytuacji, czyli stabilizacja sytuacji politycznej w Afryce i na Bliskim i Środkowym Wschodzie, może złagodzić problem napływu uchodźców, ale olbrzymie różnice w poziomie życia nadal będą czynnikiem motywującym do prób przedostania się do UE ze względów ekonomicznych. Jednocześnie wynikająca z uwa-runkowań geograficznych olbrzymia nierównowaga pomiędzy państwami UE w licz-bie napływających uchodźców/imigrantów będzie czynnikiem sprzyjającym konflik-tom wewnątrz UE.
Ataki terrorystyczne to zagrożenie, które może być tylko redukowane, ale nie moż-na go zupełnie wyeliminować. Szczególnie dotyczy to ataków samobójczych. Oso-by ich dokonujące, decydując się na śmierć, mają przewagę nad tymi, którzy próbują takim atakom zapobiegać, niejako już „na wejściu”. W przypadku ataków motywo-wanych przesłankami religijnymi (radykalny islam), tym, co dodatkowo utrudnia zapobieganie im, jest to, że zamachy te bardzo często przeprowadzane są przez oso-by, które od urodzenia mieszkały w państwach europejskich. Podobnie jak w przy-padku kryzysu uchodźczego/migracyjnego, także i w przyw przy-padku zagrożenia ataka-mi terrorystycznyataka-mi bardzo duży wpływ na jego poziom w UE ma rozwój sytuacji na Bliskim i Środkowym Wschodzie. W razie okoliczności niesprzyjających funkcjo-nowaniu w tej części świata, „terrorystyczna międzynarodówka” może przenieść się (i swoją aktywność) do Europy.
54 T. Bielecki: Angela Merkel straszy: koniec euro to koniec Europy. „Gazeta Wyborcza”, 27 X 2011, s. 1.
Aneksja Krymu przez Rosję pokazuje, że nawet w Europie siła ciągle jest wykorzy-stywana dla realizacji określonych celów politycznych. Stanowi także złamanie zasady nienaruszalności granic w Europie. Dowodzi, że rozwiązania siłowe, przy użyciu sił zbrojnych, oraz tzw. wojna hybrydowa nie są czymś wykluczonym. Konflikt na Ukra-inie zakwestionował poglądy o tym, że Rosja jest przewidywalnym partnerem, sza-nującym prawo międzynarodowe i wypracowane zasady współpracy międzynarodo-wej oraz podmiotem wzmacniającym stabilność i bezpieczeństwo na obszarze byłego ZSRR. Anektując Krym i wspierając politycznie, militarnie i gospodarczo siły separa-tystyczne, Rosja zdestabilizowała Ukrainę, powodując, że sprawa jej członkostwa w UE i NATO przestała być aktualna. Pod tym względem zrealizowany został podobny sce-nariusz do tego, jaki miał miejsce kilka lat wcześniej w przypadku Gruzji. „Zamroże-nie” konfliktu i sabotowanie jego trwałego rozwiązania pozwala na wykorzystywa-nie go jako instrumentu w polityce zagranicznej i wewnętrznej i podsycawykorzystywa-nie wtedy, gdy to zostanie uznane za korzystne dla władz Rosji. Niestabilna sytuacja wewnętrzna i relatywnie wysokie zagrożenie konfliktem zewnętrznym w istocie wykluczają moż-liwość przyjęcia Ukrainy (podobnie jak Gruzji i Mołdawii) do UE i NATO. Konflikt na Ukrainie stał się także czynnikiem, który sprowokował NATO do wzmocnienia swojej obecności w kilku państwach Europy Środkowej, które wcześniej były niemal pozbawione infrastruktury i wojsk sojuszniczych.
Większość państw UE „otrząsnęła się” już ze skutków kryzysu gospodarczego po 2008 r. Po części udało się to dzięki reformom wewnętrznym w poszczególnych pań-stwach, po części dzięki reformom dotyczącym zarządzania gospodarczego w UE.
Kryzys stał się także czynnikiem, który spowodował pogłębienie integracji gospo-darczej państw UE i stworzenie szeregu instytucji i procedur, które mają wzmocnić poziom bezpieczeństwa ekonomicznego UE. Szczególnym przypadkiem w UE pod tym względem jest Grecja, która skutki kryzysu odczuła najmocniej. Jak wskazują makroekonomiczne dane statystyczne wprowadzane przez władze Grecji, od kilku lat reformy mające na celu walkę ze skutkami kryzysu oraz modernizację gospodar-ki i poprawę jej konkurencyjności przyniosły bardzo ograniczone rezultaty. Najważ-niejszy problem Grecji – zadłużenie publiczne – w istocie pozostaje raczej „zamrożo-ny” niż rozwiązany55.
Po niektórych niejasnych zapowiedziach wydaje się, że Donald Trump, pod wpły-wem realiów oraz swojej administracji, ma zamiar trwać przy zobowiązaniach sojusz-niczych wynikających z traktatu NATO. To oczywiście bardzo ważne i pozytywne z punktu widzenia bezpieczeństwa państw Sojuszu Północnoatlantyckiego. Ale z dru-giej strony wyrażające zaniepokojenie w Europie reakcje na słowa Trumpa, jakie padły w styczniu 2017 r. w wywiadzie dla dziennika “The Times”, pokazują, jak bardzo Euro-pa jest uzależniona od USA w kwestii bezpieczeństwa militarnego. Polityka zagra-niczna i bezpieczeństwa UE ciągle pozostaje przede wszystkim na papierze. Wyjście
55 T. Kubin: Zagraniczna pomoc finansowa i reformy gospodarcze w Grecji w walce z kryzysem oraz ich rezultaty. „Ekonomista” 2017, nr 4, s. 434–456.
z UE Wielkiej Brytanii to okoliczność, która potencjał militarny Unii bardzo poważ-nie osłabia.
Bibliografia
LiteraturaBielecki T.: Angela Merkel straszy: koniec euro to koniec Europy. „Gazeta Wyborcza”, 27.10.2011.
Convention determining the State responsible for examining applications for asylum lodged in one of the Member States of the European Communities – Dublin Convention. “Official Journal of the European Communities” C 254, 19.08.1997.
Czachór Z.: Kryzys i zaburzona dynamika Unii Europejskiej. Warszawa 2013.
Goodhart Ch.: The financial crisis and the future of the financial system. “Zeszyty BRE Bank-CASE”
2009, nr 100.
Financial crisis in Central and Eastern Europe: From similarity to diversity. Eds. G. Gorzelak, G. Chor--Ching. Warszawa 2010.
Gove M., Diekmann K.: Full transcript of interview with Donald Trump. “The Times” 2017, no. 16, January.
Między polityką a rynkiem: kryzys Unii Europejskiej w analizie ekonomistów i politologów. Red. T.G. Gros-se. Warszawa 2013.
Kagan R.: Potęga i raj. Ameryka i Europa w nowym porządku świata. Warszawa 2003.
Kryzys Unii Europejskiej. Polska i czeska perspektywa. Red. J. Kloczkowski, O. Krutilk, A. Wołek.
Kraków 2012.
Kołodko G.: Neoliberalizm i światowy kryzys gospodarczy. „Ekonomista” 2010, nr 1.
Krugman P.: The return of depression economics and the crisis of 2008. New York-London 2009.
Kryzys Unii czy kryzys w Unii? Kierunki dyskusji nad przyszłością integracji europejskiej. Red. H. Tende-ra-Właszczuk. Warszawa 2014.
Kryzysy w procesie integracji europejskiej i sposoby ich przezwyciężania. Red. K.A. Wojtaszczyk, J. Nadol-ska. Warszawa 2015.
Kryzys finansowy i jego skutki dla krajów na średnim poziomie rozwoju. Red. A. Wojtyna. Warszawa 2011.
Kubin T.: Legitymizacja systemu instytucjonalnego Unii Europejskiej. Katowice 2014.
Kubin T.: Wzmocniona współpraca państw Unii Europejskiej w świetle Traktatu z Lizbony. „Rocznik Inte-gracji Europejskiej” 2010, nr 4.
Kubin T.: Kryzys gospodarczy i zadłużeniowy a zróżnicowanie integracji w Unii Europejskiej. „Studia Euro-pejskie” 2012, nr 3 (63).
Kubin T.: Wzmocniona współpraca w Unii Europejskiej po raz trzeci. Postępujące zróżnicowanie integra-cji oraz rozwój wzmocnionej współpracy i jej znaczenie dla funkcjonowania UE. „Rocznik Integraintegra-cji Europejskiej” 2015, nr 9.
Kubin T.: Still more united than diversified? Enhanced cooperation and the progressive process of differentia-ted integration in the European Union and its implications. In: Progress in Economics Research. Vol. 35.
Ed. A. Tavidze. New York 2016.
Kubin T.: Zagraniczna pomoc finansowa i reformy gospodarcze w Grecji w walce z kryzysem oraz ich rezul-taty. „Ekonomista” 2017, nr 4.
Kubin T., Lorencka M., Myśliwiec M.: Wpływ kryzysu gospodarczego na działanie systemu polityczne-go. Analiza przypadku Grecji, Hiszpanii i Włoch. Katowice 2017.
Nawrot W.: Globalny kryzys finansowy XXI wieku. Przyczyny, przebieg, skutki, prognozy. Warszawa 2009.
Rifkin J.: Europejskie marzenie. Jak europejska wizja przyszłości zaćmiewa american dream. Warszawa 2005.
Rosati D.: Przyczyny i mechanizm kryzysu finansowego w USA. „Ekonomista” 2009, nr 3.
Roubini N., Mihm S.: Ekonomia kryzysu. Warszawa 2011.
Szymański W.: Kryzys globalny. Pierwsze przybliżenie. Warszawa 2009.
Taylor J.: Zrozumieć kryzys finansowy. Warszawa 2010.
Zięba R.: Z Waszyngtonem czy Brukselą – dylemat polskiej polityki bezpieczeństwa. W: Unia Europejska i Polska wobec dylematów integracyjnych na początku XXI wieku. Red. M. Stolarczyk. Toruń 2006.
Dokumenty
European Commission: Standard Eurobarometer 86. Autumn 2016. Annex.
European Commission: Report from the Commission to the European Parliament, the European Coun-cil and the CounCoun-cil. Thirteenth report on relocation and resettelment. COM(2017) 330 final. Strasbo-urg, 13.06.2017.
Europol: European Union Terrorism Situation and Trend Report 2017. The Hague 2017.
Frontex: Risk Analysis for 2017.
Źródła internetowe
Deklaracja szczytu walijskiego. Złożona przez Szefów Państw i Rządów uczestniczących w posiedze-niu Rady Północnoatlantyckiej w Walii 5 września 2014 r. Źródło: http://www.bbn.gov.pl/ftp/dok/
Deklaracja%20szczytu%20walijskiego.pdf (dostęp: 28.07.2017).
European Commission: Statement by the European Council (Art. 50) on the UK notification. Statement/
17/793. Źródło: http://europa.eu/rapid/press-release_STATEMENT-17–793_en.htm?locale=en (dostęp:
29.03.2017).
European Commission: EU-Turkey Statement: One year on. Źródło: https://ec.europa.eu/home-affairs/
sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/background-information/
eu_turkey_statement_17032017_en.pdf (dostęp: 25.07.2017).
European Council: EU-Turkey Statement, 18 March 2016. Źródło: http://www.consilium.europa.eu/en/
press/press-releases/2016/03/18-eu-turkey-statement/ (dostęp: 25.07.2017).
Komunikat ze szczytu NATO w Warszawie wydany przez Szefów Państw i Rządów uczestniczących w posiedzeniu Rady Północnoatlantyckiej w Warszawie w dniach 8 i 9 lipca 2016 r. Źródło: http://www.
msz.gov.pl/resource/ef9e8a1e-3343–481a-a38f-f57ddd9f9020:JCR (dostęp: 28.07.2017).
Ministry of Defence UK: UK Defence in Numbers. August 2015. Źródło: https://www.gov.uk/government/
uploads/system/uploads/attachment_data/file/467482/20151013-UK_Defence_in_Numbers_screen.
pdf (dostęp: 25.07.2017).
Pakt euro plus. Ściślejsza koordynacja polityki gospodarczej służąca zwiększeniu konkurencyjności i kon-wergencji. Konkluzje. Załącznik I. Posiedzenie Rady Europejskiej (24–25 marca 2011 r.). Źródło: http://
www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/PL/ec/120311.pdf (dostęp: 25.05.2015).
Podstawowe ustalenia w sprawie Europejskiego Mechanizmu Stabilności. Konkluzje. Załącznik II. Posie-dzenie Rady Europejskiej (24–25 marca 2011 r.). Źródło: http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_
data/docs/pressdata/PL/ec/120311.pdf (dostęp: 19.03.2013).
Posiedzenie Rady Europejskiej (18–19 lutego 2016 r.) – Konkluzje. EUCO 1/16. Źródło: http://data.consilium.
europa.eu/doc/document/ST-1–2016-INIT/pl/pdf (dostęp: 25.07.2017).
Protokół w sprawie stanowiska Zjednoczonego Królestwa i Irlandii w odniesieniu do przestrzeni wolno-ści, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.