Pytanie o to, jak scharakteryzować obecny system międzynarodowy, jest na tyle ogól-ne, iż trudno się dziwić, że odpowiedzi na nie, udzielane nierzadko, bardzo się między sobą różnią. Z pewnością też łatwiej ocenić tego rodzaju zjawisko z perspektywy cza-su, i to sięgającej przynajmniej kilkunastu lat w przód. Być może najbezpieczniejszą
55 Można się spotkać z twierdzeniem o tworzeniu politycznej przeciwwagi wobec Zachodu przez BRICS, które należy jednak poddać w wątpliwość, zważając na brak spójności w ramach grupy. Spoiwem dla realne-go sojuszu musiałaby być wspólnota wartości (która nie istnieje) lub nastawienie przeciw wspólnemu wrorealne-go- wrogo-wi, jednak członkowie BRICS w różny sposób profilują swoją politykę wobec Stanów Zjednoczonych. Stąd takie grupy warto postrzegać jako nową jakość pod kątem kształtowania mechanizmów rządzących świa-tową gospodarką, ale niekoniecznie ładu międzynarodowego sensu stricto. Zob. C. Pereira: Brazil and Chi-na: South-South Partnership or North-South Competition? Źródło: http://www.brookings.edu/papers/2011/03_
brazil_china_pereira.aspx (dostęp: 2.06.2017).
56 R. Uesseler: Wojna jako usługa. Jak prywatne firmy wojskowe niszczą demokrację. Warszawa 2008, s. 101–102.
57 ZEA zatrudniły twórcę Blackwater do stworzenia sił bezpieczeństwa. Źródło: http://wiadomosci.gazeta.pl/
Wiadomosci/1,80269,9610295,ZEA_zatrudnily_tworce_Blackwater_do_stworzenia_sil.html (dostęp: 2.06.2017).
byłaby odpowiedź, że znajdujemy się w momencie przejściowym, w którym nie spo-sób już w jednoznaczny spospo-sób mówić o ładzie unipolarnym, ale nie wykształcił się jeszcze klarowny model, który by go zastąpił. Nierzadko spotyka się twierdzenia o sys-temie multipolarnym z wieloma ośrodkami władzy czy wręcz o bezładzie lub chaosie.
Jeśli przyjąć, że najistotniejszą bilateralną relacją we współczesnym świecie są sto-sunki między Chińską Republiką Ludową a Stanami Zjednoczonymi, to warto przy-wołać teorię długich cykli George’a Modelskiego, w której największemu mocarstwu światowemu rzucają wyzwania inne państwa, a jedno z nich ostatecznie występuje przeciw niemu w walce o hegemonię. Idąc za tym przykładem, mocarstwem rzucają-cym wyzwanie USA byłyby Chiny, jakkolwiek dla pełnego spełnienia teorii Model-skiego musiałoby dojść do wojny hegemonicznej, po której porządek światowy uległ-by transformacji.
Znacznie łatwiej, niż precyzyjnie opisać kształt systemu międzynarodowego, jest wskazać tendencje, które w jego ramach występują. Jedną z najważniejszych jest z pew-nością zmiana układu sił, a w jej ramach spadek znaczenia Zachodu na rzecz innych regionów świata, w tym szczególnie Dalekiego Wschodu. Po wtóre, warto odwołać się do koncepcji powstałych na początku lat 90. XX w., które okazują się dzisiaj nie mniej aktualne.
John Mearsheimer pisał wówczas, że Europa, niepodzielona już pomiędzy dwa supermocarstwa, stanie się podatna na przemoc wywołaną hipernacjonalizmem. Dzi-siaj można odnieść tę tezę nie tylko do Starego Kontynentu, gdzie po latach szerokie-go poparcia dla integracji europejskiej zauważalne jest odwrócenie teszerokie-go trendu powo-dowane pobudkami obrony własnej rozmaicie rozumianej suwerenności. Silny wpływ nacjonalizmu na podejmowanie decyzji przez polityków, jak też zjawisko sterowania rozbudzonymi uczuciami nacjonalistycznymi przez władzę, można zaobserwować również w innych częściach świata – chociażby w Chinach, w kontekście sporów tery-torialnych z innymi państwami azjatyckimi.
Benjamin Barber i John Lewis Gaddis odnotowywali z kolei „przebiegające równo-cześnie, choć w jakiś sposób sprzeczne ze sobą, tendencje globalizacji i dezintegracji lub też integracji i fragmentaryzacji”. Według nich świat jednocześnie zaczął schodzić się i rozchodzić58. Tu również należałoby zauważyć potwierdzenie przytoczonych obser-wacji w wielu współczesnych wypadkach. Globalizacja z jednej strony jest potężnie oddziałującym na świat procesem, z drugiej jednak nie spełnia tych oczekiwań, które z nią wiązano, a czasem wręcz implikuje skutki odwrotne od zamierzonych. Przykłado-wo spora część ludności świata może chodzić w ubraniach marek z USA, słuchać ame-rykańskiej muzyki, ale nie identyfikować się z wartościami promowanymi (przynaj-mniej deklaratywnie) przez Waszyngton, czy wręcz odczuwać niechęć wobec Stanów Zjednoczonych. Narzędzia w postaci nowych mediów, których rozwój jest w dużej mie-rze owocem globalizacji, służą dziś powszechnie grupom wrogo nastawionym wobec Zachodu, który był tejże globalizacji inicjatorem. Podobne przykłady można by mnożyć.
58 Za: R. Haas: Rozważny szeryf. Warszawa 2004, s. 39–42.
Wreszcie tezą, która wróciła do analitycznych łask po 11 września 2001 r., było
„zderzenie cywilizacji” Samuela Huntingtona. Znacznie mniej optymistyczna niż teo-ria Fukuyamy koncepcja Huntingtona polecała analizować światowe konflikty z per-spektywy ścierania się wpływów poszczególnych cywilizacji i prognozowała utra-tę znaczenia Stanów Zjednoczonych i Europy na rzecz innych globalnych ośrodków.
Dwie cywilizacje, które badacz uznał za zagrażające Zachodowi w sposób szczególny, to chińska i islamska. Jeśli chodzi o tę ostatnią, w sposób ewidentny po 2001 r. wzrósł poziom jej wzajemnego antagonizmu z cywilizacją zachodnią – widocznego zarów-no w sferze języka konfrontacji i walki religijnej, jak i realnych działań, zarówzarów-no ze strony państw zachodnich, jak i nieformalnych (najczęściej) grup islamskich59. O ile jednak rywalizacji między dwoma omawianymi cywilizacjami nie sposób traktować jako walki o dominację nad światem, to już w przypadku współzawodnictwa Zacho-du i Chin sprawa przybiera inny obrót. Nieprzypadkowo omawiany wcześniej projekt Nowego Jedwabnego Szlaku ocenia się jako chińską wersję globalizacji.
To właśnie pojawienie się już nie potencjalnego, ale realnego globalnego rywala Stanów Zjednoczonych, jakim są Chiny, wydaje się najistotniejszą implikacją ewolucji systemu światowego dla bezpieczeństwa międzynarodowego. Rywalizacja Waszyng-tonu i Pekinu w większym stopniu destabilizuje, aniżeli stabilizuje system międzyna-rodowy, szczególnie biorąc pod uwagę intensywne obopólne zbrojenia (w tym akcent położony przez ChRL na wojnie kosmicznej i cybernetycznej) i wiele obszarów sprzecz-nych interesów.
Prawdopodobieństwo wojny między dwoma (super)mocarstwami większość bada-czy ocenia w krótkoterminowej perspektywie jako niewielkie, podnosząc argumen-ty, iż między Chinami a Stanami Zjednoczonymi istnieje zbyt wiele ekonomicznych powiązań, a konflikt zbrojny zwyczajnie by się obu stronom nie opłacał. Warto wszak-że pamiętać, wszak-że w książce Wielka iluzja Norman Angell używał adekwatnych argu-mentów dla poparcia tezy, że z pewnością nie dojdzie do wojny światowej. Pozycję tę wydano w 1910 r.
Bibliografia
LiteraturaBender P.: Ameryka. Nowy Rzym. Warszawa 2004.
Błaszczak J.: Stosunki australijsko-chińskie na przestrzeni XX wieku i współcześnie. W: Chiny w stosun-kach międzynarodowych. Red. D. Mierzejewski, M. Pietrasiak. Łódź 2012.
Brzeziński Z.: Wielka szachownica. Warszawa 1998.
Brzeziński Z., Scowcroft B.: Ameryka i świat. Łódź 2009.
Buhler P.: O potędze w XXI wieku. Warszawa 2014.
59 Zob. M.E. Yilmaz: „The New World Order”: An Outline of the Post-Cold War Era. “Alternatives. Turkish Journal of International Relations” 2008, Winter, s. 50.
Cholewińska K., Rudowski T.: Udział Brazylii w misji stabilizacyjnej na Haiti w kontekście jej mocar-stwowych aspiracji. W: Brazylia jako mocarstwo wschodzące. Red. M.F. Gawrycki. Warszawa 2013.
Fijałkowski Ł.: Regionalny wymiar bezpieczeństwa w Azji Południowo-Wschodniej. Normy – instytucje – ład regionalny. Wrocław 2010.
Fijałkowski Ł., Polus A.: Azja Południowo-Wschodnia i Australazja w stosunkach międzynarodowych.
Wrocław 2006.
Gawrycki M.F.: Brazylia jako mocarstwo. W: Brazylia jako mocarstwo wschodzące. Red. Idem. Warsza-wa 2013.
Haas R.: Rozważny szeryf. Warszawa 2004.
Kaczmarski M.: Rosja na rozdrożu. Warszawa 2006.
Kagan R.: Powrót historii i koniec marzeń. Poznań 2009.
Kowalczyk M.: Lśniące miasto na wzgórzu. Ideowe podstawy amerykańskiego unilateralizmu w okresie rządów George’a Busha. Warszawa 2008.
Lakomy M.: Międzynarodowe kontrowersje wobec interwencji NATO w Libii. W: Śląsk – Polska – Europa – Świat: pamięci Profesora Jana Przewłockiego. Red. K. Miroszewski, M. Stolarczyk. Katowice 2013.
Mazurek S.: Bezpieczeństwo rynków finansowych regionu Azji i Pacyfiku. W: Bezpieczeństwo międzyna-rodowe w regionie Azji i Pacyfiku. Wybrane zagadnienia. Red. B. Skulska, P. Skulski. Wrocław 2010.
Romiszewska A.: Rola programu Bolsa Familia w zwalczaniu ubóstwa i wykluczenia społecznego w Bra-zylii. W: Ubóstwo i wykluczenie. Wymiar ekonomiczny, społeczny i polityczny. Red. A. Grzędzińska, K. Majdzińska, A. Sulowska. Warszawa 2010.
Rotfels A.D.: Putin walczy o duszę Rosji. „Gazeta Wyborcza”, 16 III 2014.
Sutter R.G.: China’s Rise in Asia. Promises and Perils. London 2005.
Sławek T.: Jak pieniądze uwiodły Europę. „Gazeta Wyborcza”, 13–15 VIII 2011.
Stolarczyk M.: Kontrowersje wokół militarnego zaangażowania Polski w Iraku. „Przegląd Zachodni”
2005, nr 1.
Uesseler R.: Wojna jako usługa. Jak prywatne firmy wojskowe niszczą demokrację. Warszawa 2008.
Wilk A.: Rola Stanów Zjednoczonych w kształtowaniu porządku międzynarodowego po zimnej wojnie. W:
Stany Zjednoczone. Obrona hegemonii w XXI wieku. Red. K.A. Kłosiński. Lublin 2009.
Yilmaz M.E.: „The New World Order”: An Outline of the Post-Cold War Era. “Alternatives. Turkish Jour-nal of InternatioJour-nal Relations” 2008, Winter.
Źródła internetowe
Adas C.G., Tussupova B.: Effects of the Global Financial Crisis on Chinese Economy. Źródło: http://redfame.
com/journal/index.php/ijsss/article/view/1501 (dostęp: 20.06.2017).
Balci B.: Can Turkey and Israel Mend Relations? Źródło: http://www.worldpolicy.org /blog/2014/05/15/
can-turkey-and-israel-mend-relations (dostęp: 2.06.2017).
Bower E.Z.: Hu Jintao’s Visit and the South China Sea: „Whose/Hu’s Core Interests?”. Źródło: http://csis.
org/publication/hu-jintaos-visit-and-south-china-sea-whosehus-core-interest (dostęp: 2.06.2017).
Carnegie Endowment for International Peace: China’s Military & the U.S.-Japan Alliance in 2030. Źródło:
http://carnegieendowment.org/files/net_assessment_full.pdf (dostęp: 2.06.2017).
Ciastoń R.: Zwrot ku Azji. Strategia militarna USA XXI wieku. Źródło: http://www.stosunkimiedzy narodowe.info/artykul,1259,Zwrot_ku_Azji_Strategia_militarna_USA_XXI_w (dostęp: 2.06.2017).
Clinton H.: America’s Pacific Century. Źródło: http://www.foreignpolicy.com/articles/2011/10/11/americas_
pacific_century (dostęp: 2.06.2017).
Envoy: Malaysia-US relations being upgraded to ‘comprehensive partnership’. Źródło: http://www.the malaymailonline.com/malaysia/article/envoy-malaysia-us-relations-being-upgraded-to-comprehensive-partnership#sthash.MZZS1n5n.dpuf (dostęp: 2.06.2017).
Garamone J.: Panetta to Visit American Ship in Vietnam’s Cam Ranh Bay. Źródło: http://www.defense.
gov/news/newsarticle.aspx?id=116596 (dostęp: 2.06.2017).
Gardner J.: ‚A gas station masquerading as a country!’: Senator McCain demands sanctions of Russia as he calls out Obama’s weak response to Crimea crisis. Źródło: http://www.dailymail.co.uk/news/article- 2582235/A-gas-station-masquerading-country-Senator-McCain-demands-sanctions-Russia-calls-Obamas-weak-response-Crimea-crisis.html#ixzz3CpSgoGdz (dostęp: 8.06.2017).
Gillard Launches Asian Century White Paper. Źródło: http://australianpolitics.com/2012/10/28/gillard--launches-asian-century-white-paper.html (dostęp: 2.06.2017).
http://www.dw.de/dw-exclusive-interview-with-zbigniew-brzezinski/av-17909331. (dostęp:2.06.2017).
http://www.jstor.org /pss/20044692 (dostęp: 2.06.2017).
Jackson B.: TPP: What’s at stake with the trade deal?. Źródło: http://www.bbc.com/news/business-27107349 (dostęp: 2.06.2017).
Keck Z.: China and Russia Sign Massive Natural Gas Deal. Źródło: http://thediplomat.com/2014/05/china--and-russia-sign-massive-natural-gas-deal/ (dostęp: 2.06.2017).
Keck Z.: US Grows Concerned About Japan’s Military Revival. Źródło: http://thediplomat.com/2013/08/
us-grows-concerned-about-japans-military-revival/ (dostęp: 10.06.2017).
Milles C.: Could Mikhail Gorbachev Have Saved the Soviet Union?. Źródło: http://foreignpolicy.
com/2016/12/21/could-mikhail-gorbachev-have-saved-the-soviet-union/ (dostęp: 30.06.2017).
Nanto D.K.: The 1997–1998 Asian Financial Crisis. Źródło: http://fas.org/man/crs/crs-asia2.htm (dostęp:
2.06.2017).
National Security Strategy of the United States of America. September 2002. Źródło: http://georgewbush- whitehouse.archives.gov/nsc/nss/2002 (dostęp: 15.06.2017).
Pereira C.: Brazil and China: South-South Partnership or North-South Competition?. Źródło: http://www.
brookings.edu/papers/2011/03_ brazil_china_pereira.aspx (dostęp: 2.06.2017).
Perez Martin M.A.: La geoeconomía de Asia Central y el “Gran Juego” de los recursos naturales: agua, petróleo, gas, uranio y corredores de transporte. Źródło: http://www.realinstitutoelcano.org/wps/portal/
rielcano_eng/Content?WCM_GLOBAL_ CONTEXT=/elcano/elcano_in/zonas_in/asia-pacific/dt59–
2009 (dostęp: 15.06.2017).
Putin deplores collapse of USSR. Źródło: http://news.bbc.co.uk/2/hi/4480745.stm (dostęp: 2.06.2017).
Putin’s Prepared Remarks at 43rd Munich Conference on Security Policy. Źródło: http://www.washingtonpost.
com/wp-dyn/content/article/2007/02/12/AR2007021200555.html (dostęp: 2.06.2017).
Remarks by President Barack Obama at Suntory Hall. Źródło: http://www.whitehouse.gov/the-press-office/
remarks-president-barack-obama-suntory-hall (dostęp: 2.06.2017).
Senator-McCain-demands-sanctions-Russia-calls-Obamas-weak-response-Crimea-crisis.html#
ixzz3CpSgoGdz (dostęp: 8.06.2017).
Smolar A.: Wiek niepewności: Europa i ład światowy. Źródło: http://wyborcza.pl/1,97738,9132228,Wiek_
niepewnosci__Europa_i_lad_swiatowy.html?as=2 (dostęp: 2.06.2017).
Thinh N.T.: Rising Tensions In the South China Sea And Implication For Regional Security. Źródło: http://
southchinaseastudies.org/en/conferences-and-seminars-/second-international-workshop/585-rising-tensions-in-the-south-china-sea-and-implication-for-regional-security-by (dostęp: 2.06.2017).
Weisgerber M.: Singapore will now host 4 littoral combat ships. Źródło: http://www.navytimes.com/
article/20120602/NEWS/206020313/Singapore-will-now-host-4-littoral-combat-ships (dostęp: 2.06.2017).
Wong S.: China launches new AIIB development bank as power balance Shift. Źródło: http://www.reuters.
com/article/us-asia-aiib-investment-idUSKCN0UU03Y (dostęp: 2.06.2017).
Xiaokun L.: Report: Japan’s military buildup cause for worry. Źródło: http://usa.chinadaily.com.cn/
china/2014–07/24/content_17912303.htm (dostęp: 2.06.2017).
ZEA zatrudniły twórcę Blackwater do stworzenia sił bezpieczeństwa. Źródło: http://wiadomosci.gazeta.pl/
Wiadomosci/1,80269,9610295,ZEA_zatrudnily_tworce_Blackwater_do_stworzenia_sil.html (dostęp:
2.06.2017).