W skład ECOWAS obecnie wchodzi 15 państw członkowskich: Benin, Burkina Faso, Gambia, Ghana, Gwinea, Gwinea Bissau, Liberia, Mali, Niger, Nigeria, Senegal, Sier-ra Leone, Togo, Wybrzeże Kości Słoniowej i Republika Zielonego Przylądka (RZP)4.
Łączna ich powierzchnia wynosi 5.032,41 tys. km2. Największym obszarowo krajem jest Niger, którego terytorium liczy 1.266,7 tys. km2, zaś najmniejszym – wyspiarska RZP – 4,030 tys. km2. Ten kraj pozostaje także najmniejszym pod względem demograficznym (nieco ponad 500 tys. mieszkańców). Pod względem ludnościowym najbardziej licz-nym demograficznie państwem jest Nigeria, którą zamieszkują ponad 182 mln ludzi5.
To właśnie asymetria w zaludnieniu poszczególnych państw członkowskich pozo-staje najbardziej kwestionowanym aspektem ECOWAS. Suma populacji wszystkich 14 członków stanowi bowiem obecnie tylko 91,6% mieszkańców Nigerii. Problem ten został jednak dostrzeżony już przy powstawaniu organizacji, co znalazło swoje odzwierciedlenie m.in. w liczbie przedstawicieli w 115-osobowym Parlamencie
ECO-2 Ibidem, s. 375–39ECO-2; zwraca również uwagę starsza o dekadę monografia zbiorowa, w której w jednym z rozdziałów Krzysztof Trzciński omówił konflikty w Afryce Zachodniej oraz rolę ECOWAS w ich rozwiązy-waniu, zob. K. Trzciński: Problemy stabilizacji w Afryce Zachodniej. W: Stosunki międzynarodowe w Afryce.
Red. J.J. Milewski, W. Lizak. Warszawa 2002, s. 203–218; K. Czernichowski: Integracja afrykańska – uwa-runkowania, formy współpracy, instytucje. Warszawa 2010.
3 G. Zając: Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej (ECOWAS). „Przemyskie Studia Politolo-giczne” 2007, nr 1 (1), s. 119–136.
4 Member States. Źródło: http://www.ecowas.int/member-states/ (dostęp: 21.06.2017).
5 Są to jednak dane orientacyjne, gdyż precyzyjne dane demograficzne dla tego kraju są niezwykle trud-no policzalne, m.in. z uwagi na specyficzny system finansowania poszczególnych stanów na podstawie liczby ludności, w związku z czym lokalni politycy mają tendencję do zawyżania tych liczb, a w rezultacie malwerso-wania pozyskanych środków – por. Why nobody knows how many Nigerians there are. Źródło: http://www.eco nomist.com/blogs/economist-explains/2017/06/economist-explains-6?fsrc=scn/fb/te/bl/ed/ (dostęp: 28.06.2017).
WAS. Rzeczywiście Nigeria wciąż posiada w nim najwięcej deputowanych (35–31%), ale pozostałe państwa posiadają ich łącznie 80 (69%), zatem przewaga demograficzna nie jest już tak istotna, zaś większą wagę przykłada się w ten sposób do kolegialności w podejmowaniu decyzji6. Niemniej siedziba parlamentu, tak jak i pozostałych insty-tucji (np. Sądu ECOWAS czy Komisji) i specjalnych agencji należących do tej organi-zacji, znajduje się w nigeryjskiej stolicy – Abudży.
Pod względem ustrojowym wszystkie państwa ECOWAS są republikami o cha-rakterze parlamentarnym, przy czym różnią się wariantami danego ustroju demo-kratycznego. Przykładowo Nigeria jest republiką prezydencką, w której prezydent jest jednocześnie szefem rządu7. Natomiast ustrój Burkina Faso posiada jeszcze kształt par-lamentarno-prezydencki8, chociaż obecnie trwają prace nad zmianą konstytucji w celu utworzenia V republiki, co będzie wiązało się ze wzmocnieniem pozycji głowy pań-stwa w kierunku ustroju prezydenckiego9. W żadnym z państw ECOWAS parlament nie posiada silnego umocowania, wzorem niektórych państw europejskich, np. Polski.
Do podstawowych zasad organizacji, określonych w traktacie ECOWAS, należą m.in. równość i solidarność państw członkowskich, współpraca międzypaństwowa, harmonizacja polityk i integracja programów, brak agresji we wzajemnych relacjach, utrzymanie pokoju, stabilności i bezpieczeństwa w regionie poprzez propagowanie i wzmacnianie dobrobytu oraz promocja pokojowego środowiska jako warunku wstęp-nego dla rozwoju gospodarczego, ochrona praw człowieka zgodnie z postanowienia-mi Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i Ludów, promocja systemu demokratycznego czy wreszcie sprawiedliwa dystrybucja kosztów i korzyści związanych ze współpracą ekonomiczną i integracją10.
Struktura zarządzania organizacji jest zgodna z klasycznym trójpodziałem wła-dzy na wykonawczą, legislacyjną i sądowniczą11. Na czele ECOWAS stoi Przewodni-czący Rady Szefów Państw i Rządów (ang. Chairman of the Authority of Heads of Sta-te and Government). Za każdym razem na roczną kadencję jest obierana jedna z głów
6 About us. Źródło: http://parl.ecowas.int/en/about-us/ (dostęp: 21.06.2017); K. Czernichowski: Integra-cja afrykańska…, s. 149. Olbrzymia przewaga Nigerii jest szczególnie też widoczna na przykładzie ekonomii całej wspólnoty. Jak podaje EBID, gospodarka tego kraju stanowi aż 67,3% ekonomiki wspólnotowej. Drugie miejsce zajmuje Ghana z odległym wynikiem 9,7% – por. Countries. Źródło: http://www.bidc-ebid.org/wpen/
blog/countries/ (dostęp: 21.06.2017).
7 Szczegółowy zakres jego kompetencji został określony w rozdz. VI, cz. IA, art. 130–156 Konstytucji Federalnej Republiki Nigerii z 1999 r. – Constitution of the Federal Republic of Nigeria 1999. Źródło: http://
www.nigeria-law.org/ConstitutionOfTheFederalRepublicOfNigeria.htm#Composition_and_Staff_National_
Assembly (dostęp: 21.06.2017).
8 Podstawowe kompetencje prezydenta zostały określone w rozdz. III (art. 36–60) – Constitution du Bur-kina, zob. https://www.assembleenationale.bf/Constitution-du-Burkina (dostęp: 21.06.2017).
9 S.L. Carol: Innovations in the draft Constitution of Burkina Faso. Źródło: http://www.constitutionnet.
org/news/innovations-draft-constitution-burkina-faso (dostęp: 21.06.2017).
10 Por. art. 4. W: Revised Treaty. Abuja 2010, s. 6–7.
11 Governance Structure. Źródło: http://www.ecowas.int/about-ecowas/governance-structure/ (dostęp:
21.06.2017).
państw członkowskich. W kadencji od marca 2015 r. do czerwca 2016 r. funkcję tę peł-nił prezydent Senegalu Macky Sall. W kolejnej kadencji do 7 czerwca 2017 r. była to pre-zydent Liberii Ellen Johnson Sirleaf. Warto odnotować również, że przedstawicielka tego kraju nie tylko po raz pierwszy sprawowała tę funkcję w organizacji, ale była także pierwszą kobietą na tym stanowisku12. Jej następcą na 51. szczycie organizacji 7 czerwca 2017 r. został wybrany prezydent Togo Faure Gnassingbe13. Należy jednak podkreślić, że omawiana funkcja posiada charakter bardziej reprezentacyjny aniżeli wykonawczy.
Kolejnym organem władzy wykonawczej jest Rada Ministrów, która zbiera się dwukrotnie w ciągu roku lub na wniosek któregoś z państw członkowskich14. Następ-nym ciałem, najważniejszym w tym zakresie, jest Komisja ECOWAS. Jej przewodni-czący (tytularnie zwany prezydentem) posiada największą siłę decyzyjną. Jest wybie-rany na czteroletnią kadencję. Obecnie tę funkcję pełni pochodzący z Beninu Marcel A. de Souza, który został wybrany na 48. szczycie ECOWAS w Abudży w grudniu 2015 r.15. Prezydent wykonuje swoje obowiązki przy pomocy 13 komisarzy i wicepre-zydenta. Do głównych zadań Komisji należy m.in. promocja współpracy i integra-cji państw zachodnioafrykańskich objętych działaniami organizai integra-cji, harmonizacja i koordynacja polityk narodowych w tym zakresie, utworzenie wspólnego rynku czy promocja zrównoważonego rozwoju, ze szczególnym uwzględnieniem krajów pozba-wionych dostępu do morza (Mali, Niger i Burkina Faso) i wyspiarskich (RZP)16. W zna-czeniu szczegółowym w ramach Komisji działa 14 departamentów, które prócz kwestii organizacyjnych zajmują się takimi dziedzinami i branżami jak: rolnictwo, środowi-sko i zasoby wodne, edukacja, nauka i kultura, energia i kopalnictwo, promocja prze-mysłu i sektora prywatnego, infrastruktura, polityka makroekonomiczna i badania ekonomiczne, sprawy polityczne dotyczące pokoju i bezpieczeństwa, sprawy społecz-ne i równouprawnienia płci, telekomunikacja i technologie informacyjspołecz-ne oraz handel, cła i swobodny przepływ osób17.
Wśród pozostałych instytucji organizacji należy wymienić składający się z sied-miu sędziów Sąd Wspólnotowy (ang. Community Court of Justice), którego zadaniem
12 Na podstronie ECOWAS polityk ta błędnie funkcjonuje pod imieniem „Hellen”: List of the Chair-man of the Authority of ECOWAS Heads Of State And Government from 1975 to 2015. Źródło: http://40thanni versary.ecowas.int/about-ecowas/ecowas-chairman-1975–2015/ (dostęp: 21.06.2017). Pełna jej biografia dostęp-na jest dostęp-na stronie prezydenta Liberii: Biographical Brief of Ellen Johnson Sirleaf. Źródło: http://www.emansion.
gov.lr/2content.php?sub=121&related=19&third=121&pg=sp (dostęp: 21.06.2017).
13 Togolese president Faure Gnassingbe takes the reins of the ECOWAS Authority of Heads of State and Government. Źródło: http://www.ecowas.int/togolese-president-faure-gnassingbe-takes-the-reins-of-the-ecowas-authority-of-heads-of-state-and-government/ (dostęp: 21.06.2017).
14 Governance Structure…; K. Czernichowski: Integracja afrykańska…, s. 148.
15 Profile of the President, H.E. Marcel A. de Souza. Źródło: http://www.comm.ecowas.int/departments/
office-of-the-president/profile-of-the-president/ (dostęp: 22.06.2017).
16 W celach i zadaniach na stronie Komisji ECOWAS wymienia się łącznie 20 obszarów działań – por. Aims and Objectives. Źródło: http://www.comm.ecowas.int/about-ecowas/objectives/ (dostęp: 22.06.2017).
17 Na stronie głównej Komisji ECOWAS opublikowano odnośniki do wszystkich departamentów wraz z zakresami ich kompetencji, zob. http://www.comm.ecowas.int/ (dostęp: 22.06.2017).
jest stanie na straży prawa, zasad równości oraz interpretacja i stosowanie posta-nowień traktatu ECOWAS i pozostałych instrumentów prawnych przyjętych przez wspólnotę. Obecnie na jego czele zasiada przewodniczący Jérôme Traoré z Burkina Faso18. Jego siedziba również mieści się w nigeryjskiej Abudży. Następną instytucją jest Bank Inwestycji i Rozwoju ECOWAS (ang. ECOWAS Bank for Investment and Deve-lopment; EBID) z siedzibą w Togo. Obecnie kieruje nim nigeryjski ekonomista Bashir Ifo19. Zadaniem tej instytucji jest finansowanie i promocja zarówno sektora prywat-nego, jak i publicznego. W szczególności zadaniem EBID jest finansowanie projek-tów i programów związanych z transportem, energią, telekomunikacją, przemysłem, ograniczaniem ubóstwa, ochroną środowiska i zasobami naturalnymi20. W 2016 r.
bank osiągnął dodatni bilans finansowy w wysokości 4,4 mln dolarów21. Zwraca tak-że uwagę istnienie Zachodnioafrykańskiej Organizacji Zdrowia (ang. West African Health Organisation; WAHO) z siedzibą w Burkina Faso, która jest odpowiedzialna za ochronę zdrowia społeczeństw regionu za pomocą inicjowania i harmonizacji polityk państw członkowskich i współpracy w celu zwalczania pojawiających się problemów zdrowotnych. W szczególności mowa tutaj o wdrażaniu założeń programów strate-gicznych, mających na celu walkę z malarią, niedożywieniem, HIV/AIDS, śmiertel-nością matek i niemowląt, zapobieganie utracie wzroku, ułatwienie dostępu do leków i szczepionek, nadzór epidemiologiczny, a także szkolenie i zarządzanie informacjami o zdrowiu22. WAHO odegrała też istotną rolę w zwalczaniu dewastacyjnej epidemii wirusa Ebola, która wybuchła w 2014 r. i objęła tereny Liberii, Gwinei i Sierra Leone23.
Funkcję dyrektora generalnego organizacji pełni delegowany przez Niger lekarz Xavier Crespin24. Ostatnią z instytucji jest Międzyrządowa Grupa na Rzecz Przeciwdziała-nia Praniu Brudnych Pieniędzy w Afryce Zachodniej (ang. Inter-Governmental Gro-up of Action against Money Laundering in West Africa; GIABA) z siedzibą w stolicy Senegalu – Dakarze25.
18 The judges of the Community Court of Justice. Źródło: http://www.courtecowas.org/site2012/index.
php?option=com_content&view=article&id=260&Itemid=6 (dostęp: 22.06.2017); About Us. Źródło: http://www.
courtecowas.org/site2012/index.php?option=com_content&view=article&id=2&Itemid=5 (dostęp: 22.06.2017).
19 Bashir Ifo. Źródło: http://www.nyenrode.nl/FacultyResearch/Entrepreneurship-Stewardship/CS/
International%20Sustainable%20Business/conferences/2012conferenceBoostingInvestments/Pages/Bashir- Ifo.aspx?AspxAutoDetectCookieSupport=1 (dostęp: 22.06.2017).
20 About EBID. Źródło: http://www.bidc-ebid.org/wpen/blog/mission-and-objectives/ (dostęp: 22.06.2017).
21 EBID Makes $4.4m Profit in 2016 Financial Year. Źródło: http://www.bidc-ebid.com/wpen/blog/ebid- makes-4–4m-profit-in-2016-financial-year/ (dostęp: 22.06.2017).
22 West African Health Organisation (WAHO). Źródło: http://www.ecowas.int/institutions/west-african- health-organisation-waho/ (dostęp: 22.06.2017). Szczegółowe informacje na temat celów i zadań WAHO znaj-dują się na jej stronie internetowej – por. About WAHO. Źródło: http://www.wahooas.org/spip.php?page=ru-briqueS&id_rubrique=24&lang=en (dostęp: 22.06.2017).
23 H.Y. Bappah: Human security in practice: securing people from the threat of epidemic – what can we learn from the ECOWAS response to ebola? “Strategic Review for Southern Africa”, vol. 37, no. 1, s. 190–199.
24 Directeur Général. Źródło: http://www.wahooas.org/spip.php?article1298 (dostęp: 22.06.2017).
25 Strona internetowa tej organizacji nie jest zbyt często aktualizowana. Trudno na niej m.in. znaleźć, kto nią zarządza, a nawet adres jej siedziby – GIABA. Źródło: http://www.giaba.org/ (dostęp: 22.06.2017).
W ramach ECOWAS działa także 10 specjalnych agencji26, jak np. Zachodnio-afrykańska Agencja Walutowa (ang. West African Monetary Agency; WAMA), Regio-nalny Urząd Regulacji Energii Elektrycznej ECOWAS (ang. ECOWAS Regional Elec-tricity Regulatory Authority; ERERA), Centrum Energii Odnawialnej i Efektywności Energetycznej ECOWAS (ang. ECOWAS Centre for Renewable Energy and Energy Effi-ciency; ECREEE) czy biuro Brązowej Karty ECOWAS (ang. ECOWAS Brown Card), która jest odpowiednikiem europejskiej Zielonej Karty w ruchu samochodowym.
W gronie instytucji współpracujących z ECOWAS znalazły się także dwa pod-mioty prywatne, które działają na terenie wspólnotowym. Należą do nich Ecobank Transnational Incorporated i Centrum Zarządzania Zasobami Wybrzeża i Morskimi ECOWAS – Ecomarine (ang. ECOWAS Coastal and Marine Resources Management Center). Pierwsza instytucja powstała w wyniku porozumienia prywatnych instytucji bankowych regionu. W momencie jej powoływania na kapitał założycielski złożyło się blisko 1,5 tys. podmiotów27. Obecnie bank działa w coraz większej liczbie krajów afrykańskich (ostatnia filia została otwarta w kwietniu 2014 r. w Mozambiku), a jego aktywa sięgają poziomu ok. 20,5 mld dolarów28. Druga zajmuje się zarządzaniem zasobami rybnymi przy wykorzystaniu danych satelitarnych, a także dostarczaniem informacji wczesnego ostrzegania na temat warunków oceanicznych dla rybaków29.
Podsumowując powyższy lakoniczny i selektywny opis struktury ECOWAS, nale-ży podkreślić dużą zbieżność jej kształtu z innymi tego typu organizacjami. Szczegól-nie wiele podobieństw zbieżnych jest w tym wypadku ze strukturami Unii Europej-skiej (UE) i doświadczeniami powstałymi przy jej tworzeniu30.
Należy podkreślić, że zachodnioafrykańska organizacja nie wykazuje intensyw-nych dążeń inkorporacyjintensyw-nych w kierunku nowych podmiotów, jak np. UE albo Unia Eurazjatycka, lub agresywnych w wymiarze militarnym, jak np. NATO. Jej działa-nia ogólne skierowane są przede wszystkim do wewnątrz i mają na celu zaspokoje-nie potrzeb przede wszystkim swoich członków. Tym samym też zaspokoje-nie wykazuje się ich dużą fluktuacją. Po jej powstaniu tylko jedno państwo z niej wystąpiło
(Maure-W 2016 r. na jej czele stał Adama Coulibaly – por. GIABA, Regional Stakeholders meet in Dakar to discuss Issues and Implications of global emerging trends in Anti-Money Laundering and Combating the Finan-cing of Terrorism. Źródło: http://www.ecowas.int/giaba-regional-stakeholders-meet-in-dakar-to-discuss- issues-and-implications-of-global-emerging-trends-in-anti-money-laundering-and-combating-the-financing--of-terrorism/ (dostęp: 22.06.2017).
26 Institutions. Źródło: http://www.ecowas.int/institutions/ (dostęp: 22.06.2017).
27 Ecobank Transnational Incorporated. Źródło: http://www.ecowas.int/private-sector-organizations/
ecobank/ (dostęp: 22.06.2017).
28 History Pan-African Presence. Źródło: https://www.ecobank.com/group/about-us/history (dostęp:
22.06.2017); Ecobank Group Annual Report 2016, s. 6. Źródło: https://www.ecobank.com/upload/
publication/20170612044513823B6SH5UBR32/201706120445053059.pdf (dostęp: 22.06.2017).
29 Ecomarine. Źródło: http://www.ecowas.int/private-sector-organizations/ecomarine/ (dostęp: 22.06.2017).
30 E.C. Ogbonna, B. Aluko, K. Awuah: The ECOWAS Platform and the Persisting Challenges of Integra-ting the West African Region: A Discourse. ”Journal of Economics and Sustainable Development” 2013, vol.4, no. 1, s. 105.
tania w 1999 r.), a wstąpiła w roku jej powołania tylko RZP31. Tym samym poten-cjał ECOWAS uległ zmniejszeniu. Kolejnym też aspektem, na który zwracali uwagę m.in. analitycy amerykańskiego ośrodka Stratfor, jest podejście samych członków organizacji. ECOWAS bowiem nie jest jednolitym podmiotem, lecz raczej zbiorem poszczególnych państw prowadzących własne interesy, co w szczególności ujawnił kryzys polityczny w Gambii na przełomie 2016 i 2017 r.32.