Na tem miejscu zajmę się jedynie zapaleniem mó
zgu — ropniem mózgu, nie będę natomiast opisywać za
paleń, towarzyszących zapaleniom opon (meningo-ence- phalitis).
Przyczyny. Choroba wogóle zdarza się rzadko u dzieci, częściej u dzieci starszych, niż młodszych.
Przyczyna choroby jest nam często nieznaną i w'tedy uważać ją musimy za chorobę pierwotną, częściej jest chorobą wtórną, a wtedy przyczyną jest uraz (stłuczenie, rana, pęknięcie czaszki, zapalenie ucha środkowego, próchnienie wyrostka skalistego, zapalenie szpiku, ropne zapalenie oka, ropnica, [ospa, odra etc.). Henoch jako przyczynę podaje nieżyt przewlekły nosa z nastęczem próchnieniem kości sitowej i ropniem w prawej półkuli Rilliet i Barthez widzieli ropień mózgu po ropnem zapa
leniu opłucny. Choroby powyższe ułatwiają wtargnięcie czynników ropotwórczych (paciorkowce i gronko wiec).
Przyczyną najczęstszą jest zapalenie ucha środkowego, skąd ropienie przechodzi przez zetknięcie lub przerzut.
Anatomii patologiczna. Utworzenie ropnia poprze
dzać może rozmiękczenie czerwone skutkiem słabego skupienia miąższu mózgu i przekrwienia. Według Hay- em’a mamy bujanie komórek gleju, które zbierają się
30 Biblioteka lekarska.
około naczyń chłonnych i krwionośnych; komórki ule
gają zwyrodnieniu tłuszczowemu i białkowemu, przyłą
czają się do nich ciałka krwi i tworzy się w ten spo
sób ropa. Ropa może być zaw arta w jamie o śeianach gładkich lub nierównych, jest żółto-ziełona, gęsta, nie
kiedy cuchnie. Ropień rzadko rozwija się w sąsiedztwie źródła ropienia, oddziela go od wyrostka skalistego np.
zdrowa tkanka mózgowa. Ropień mózgu występuje po- jedyńczo lub w ilości większej, może być powierzcho
wnym lub głębokim. Najczęściej znajdujemy ropnie w ośrodku jajowatym, pod oponami lub jednocześnie pod oponami i w głębi.
Ropnie mogą być wielkości prosa, orzecha aż do tego stopnia, że wypełniają całą półkulę. Równocześnie w wielu przypadkach znajdujemy ropne zapalenie opon.
Objawy. Chorobę dzielimy na 3 okresy: w pierw
szym ropa zaczyna się tworzyć, w drugim ropień zaczy
na się otarbiać, trzeci jest końcowym, porządek to czy
sto teoretyczny. Ropień może się tworzyć skrycie i do
piero z zejścia stawiamy rozpoznanie. Najwcześniejszym objawem jest ból głowy, gorączka, zwykle umiarkowana, tętno przyśpieszone, rzadziej nieregularne. Prócz bólu głowy zdarza się w tym okresie zawrót, olśnienie, utru
dnienie- mowy, nudności i wymioty, a obok tego rozsze
rzenie i nierówność źrenic, bladość i naprzemiam za
czerwienienie twarzy, mrowienie w jednej połowie ciała, lekkie przykurczenia. Choroba rozpocząć się może ró- wnież bredzeniem lub drgawkami z następczem poraże
niem połowicznem, może również rozpocząć się śpiączką, przerywaną, wydawanemi od czasu do czasu okrzykami i podnieceniem, a czasami i niemotą (ropień w lewej pół
kuli). Brzuch zwykle wciągnięty, stolec zaparty, mocz zatrzymany, żaden z objawów powyższych nie jest cha
rakterystyczny, przypuszać należy tak dobrze zapalenie opon, jak ropień mózgu. Zwrócić jednak należy uwagę, że w przebiegu zapalenia opon nie bywa zwolnień,
czę-Comby. Choroby dzieci.—Choroby mózgu. 31 sto spostrzeganych w ropniu mózgu, odpowiada to okre
sowi wyrównania, otorbienia ropnia. Dziecko po upływie dni kilku burzliwych wraca ponownie do zdrowia lub też pozostaje tylko porażenie. U dziecka np. z pęknię
ciem czaszki zwolnienie takie trwało 18 dni, w innych przypadkach dłużej. Po tym krótkotrwałym polepszeniu wybuchają objawy końcowe śmiertelne (drgawki, poraże
nie połowiczne, przykurczenia, śpiączka). Zależy to od podrażnienia tkanki mózgowej przez ognisko ropne lub też wylania się ropy pod opony, albo do komór. Okres ten trwa rzadko dłużej, niż 2 —3 dni.’
Rozpoznanie. Wobec braku objawów swoistych roz
poznanie ropnia mózgu oprzeć musimy na wywiadach i na przebiegu choroby. Z przebiegu najczęściej zbliżają się do ropnia zwykle i gruźlicze zapalenie opon oraz gruzelki mózgu.
Leczenie. Zapobieganie polega na leczeniu dokła- dnem wycieku z ucha. W razie zaś wybuchu choroby, stosować należy leczenie objawowe: bromki, pęcherz z lodem na głowę, tam, gdzie na zasadzie objawów uda się umiejscowić ropień, dokonywamy trepanacyi.
M. Stwardnienie i zanik mózgu. Porowatość mózgu, pora
żenie połowiczne kurczowe.
Wrodzone lub nabyte zapalenie kory mózgowej niekiedy z zanikiem sprowadza porażenia kurczowe oraz niewyleczalne częstokroć zaburzenia umysłowe. Cazau- vielh w r. 1827 p. n. „Agenesie cerebrale et paralisie congenital“ opisał chorobę, której objawem głównym jest porażenie połowiczne kurczowe. Lallemand w r. 1835 dowiódł, że rolę główną odgrywa w tym czasie zapalenie mózgu. Później nieco Cotard (1868) opisał porażenie po
łowiczne u dzieci, badania powyższe uzupełnia Raymond w rozprawie o pląsawicy połowicznej (1876), a d’Oulmond
32 Biblioteka lekarska.
o atetozie (1878), później zajmowali się tą spraw ą Kun- drat, Bourneville i Wuillamier (1892), G-audart (1884), Richardiere (1885), Jendrassik i Marie (Arch. de phys.
1885), Marie (Diet. D. 1888), Audry, Gibotteau (18S9).
Przyczyny. Stwardnienie mózgu zdarza się głównie w pierwszych latach życia. Na 160 przypadków 19 zdarzyło się u płodów, 35 w 1-szym roku, 29 w drugim, 17 w trzecim, 9 w czwartym, 9 w piątym, 16 w szóstym, 16 w siódmym (Wollenborg). Po roku 9 nie spostrzega
no już żadnego przypadku. W niektórych przypadkach za przyczynę uważano złe położenie i poród ciężki, ró wnież powoływano się na urazy. U wielu osobników znajdujemy w wywiadach obarczenie dziedziczne (pada
czka, histerya, pląsawica, pijaństwo u rodziców lub w liniach bocznych). Niekiedy choroba występuje u członków jednej rodziny (Baginsky). Marie przypisuje rolę ważną w powstawaniu chorobom zakaźnym, wysyp
kom, durowi, przymiotowi dziedzicznemu.
Anatomia patologiczna. Przytaczamy tu zmiany głó
wniejsze, znajdywane na zwłokach i opisane przez Co- tard ’a 1° p la m y ż ó łte lub rdzawe, wklęśnięcie zanikłych i zapadłych zawojów, do tego nieraz stopnia, że zupeł- nieszczelnie zamykają komory. 2 ° N a c ie c z e n ie k o m ó r
kow e lub też jamy z przegrodami i fałdami, zawierające płyn mleczny lub przezroczysty, t o r b i e l e ż twardemi, żół- temi ścianami w środku półkuli, niekiedy b l i z n y linijne. 3°
Pory w mózgu, zanik zupełny tkanki nerwowej, otwory zagłębiające się w mózg i sięgające komór, z powodu zniknięcia tkanki mózgowej, opony stykają się z wy- ściółką komór (Kundrat). 4 ° S tw a r d n ie n ie z ra z ó w pier
wotne (Richardiere); cała półkula ułedz może zaników w przypadku Jendrassik’a i Marie długość półkuli wyno
siła 15, a grubość 32 mm. Szczelina Rolanda po stronie chorej—68 mm., zdrowej 120 mm. W postaci tej różnica między półkulami jest wybitna. Zawoje skurczone do połowy lub czwartej części, postać anatomiczna
zacho-Comby. Choroby dzieci.--Choroby n.ózgu. 33 wana, zmian ogniskowych nie znajdujemy. Zwykle je
dnak. zanik obejmuje niektóre zrazy lub zawoje. Zmiany powyższe są następstwem zmian w naczyniach (zakrzep, zator, wylew) lub w bliskości naczyń. 5° Zapalenie prze
wlekłe opon i mózgu (Bourneville i Wuilainier, J. Simon):
opona miękka zrasta się ściśle z korą i nie da się od
dzielić bez uszkodzeń, po usunięciu istoty szarej widzi
my, że istota biała jest twarda i zbita; zmiany te wystę
pują po obu stronach i wychodzą z opon, mogą jednak przeważać w jednej półkuli, 'wywołując porażenie poło
wiczne kurczowe. 6° Bourneville i Brisssaud opisali gu
zowate zapalenie istoty szarej (polioecenphalitis tuberosa) cechuje się wystąpieniem guzów, łącznotkankowych być może glejaków bez porażenia kurczowego.
Przystępujemy do objaśnienia, w jaki sposób wystę
pują te zmiany. Według Cotard’a torbiele są pozostało
ścią po wylewach do mózgu lub opon, plamy żółte są następstwem rozmiękczenia, zależnego od pęknięcia i za
krzepów tętniczych, zakrzepów żylnych (zatoki). Kunrad porowatość znalazł w 27 przypadkach w zakresie tętni
cy środkowej mózgu i przypisuje jej powstawanie niedo- krewności u noworodków, stwardnienie zrazów, niewątpli
wie, powstaje skutkiem zmian w naczyniach.
Do zmian wtórnych zaliczyć należy bujanie gleju, zanik włókien i komórek nerwowych, rozszerzenie prze
strzeni okolonaczyniowych, zatokowaty układ naczyń oraz obfity zbiór ciał ziarnistych. Wzgórek wzrokowy i prąż
kowany zanikają, komory ulegają rozszerzeniu, a półkula zanikła tworzy rodzaj czepca.
W móżdżku Tuner (Paryż 1856) stwierdził zanik półkuli naprzeciwległej, a w moście, opuszce i rdzeniu stwardnienie zstępujące pęczków piramidalnych.
Skoro zmiany wystąpią już u płodu lub dzieci małych, znajdujemy zniekształcenie czaszki, która zapa
da się nad zanikłą półkulą, grubość jej wzrasta, rzadko bardzo kość zanika.
• ' ■ o r j f j j . '.
Comby. Choroby dzieci. T. III. 3
34 Biblioteka lekarska.
Objawy. U noworodków lub w pierwszych miesią
cach życia choroba rozpoczyna się drgawkami z nastę- pczem porażeniem połowicznem i rozwijającem się wkrót
ce przykurczeniem, kończyny przestają się rozwijać, występują w nich ruchy nieskoordynowane, inteligiencya osłabiona, częste napady padaczkowate. Pierwsze drga
wki występujące nagle, często po jednej stronie, po
wtarzają się tak często, że w ciągu kilku godzin trw ają bez przerwy, ciepłota jest wtedy podniesiona, a takie serye napadów mogą się powtarzać z małemi przerwami. Porażenie może wystąpić już po pierwszej seryi drgawek lub też później, u dzieci 2—3 letnich brak często drgawek i choroba rozpoczyna się odrazu utratą przytomności. Częściej zdarza się porażenie połowiczne, niż porażenie jednej kończyny, kończyna górna porażona zwykle w stopniu wyższym, niż dolna, rzadziej zdarza się porażenie poprzeczne lub nawet wszystkich kończyn;
końce członków są porażone w stopniu wyższym, niż ich podstawy. Dość często zdarza się asymetrya twarzy, często jednak brak porażeń licowych nawet połowicz
nych. Mięśnie oka nietknięte. Kończyny porażone śą zimne, ale odczyn na prąd zachowany. W stawach bóle, niekiedy trzeszczenie. Porażenie połowiczne nabiera w następstwie różnych cech, dzięki czemu odróżniamy następujące postaci:
1° P o s t a ć z p r z y k u r c z e n i e m i z n i e k s z t a ł - c e n i e m k o ń c z y n .
Kończyna górna zanikła leży równolegle do tułowia, przedramię zgięte i zwrócone ku wewnątrz, kiść silnie zgięta i zwrócona ku stronie łokciowej, układ jej „en gouttiereu, palce zaś w postaci szponów (en griffe). Koń
czyna dolna zanikła, wyciągnięta, stopa szpotawo-końska, dziecko chodzi na palcach, odruchy ścięgnowe wzmożo
ne. Zanik zupełny zarówno skóry, jak i części głębszych mięśni i kości. Klatka piersiowa i miednica zwężone skutkiem niedorozwoju, sutka, jądro, oko i ucho zanikłe
2° P o s t a ć z a t e t o z ą . Kończyny niezbyt zanikłe ani też przykurczone, niekiedy przerost, odruchy normalne, a kończyny obdarzone ruchem, występującym przy ru
chach dowolnych, wyraźnym szczególniej przy oporze.
Ruchy te są zbliżone do pląsawiczych lub drżączki. Za
zwyczaj brak znieczuleń połowicznych. Inteligencya zachowana, niekiedy niedorozwój umysłowy (idyotyzm, głupota), w przypadkach porażeń obustronnych, zejścia w demencyę nie bywa, przez stosowne nauczanie inteli- giencya rozwinąć się może (Bourneville).
Bernhard opisywał niemotę, zdarza się ona rzadko.
Często występują zato napady padaczkowate zaraz w cią
gu pierwszych dni lub też po kilku latach, podmuch (aura) polega na wstrząsnieniach, bólach, mrowieniu lub drętwieniu porażonych członków i pozwala na zachowa
nie ostrożności. Krzyku brak, utrata przytomności nie
zupełna, drgawki toniczne rozpoczynają się od strony ciała chorej i nawet mogą nie przechodzić na stronę dru
gą, brak ukąszeń języka, piany na wargach i wypró
żnień bezwiednych. Napad kończy się nagle bez śpiącz
ki, bredzenia i czynów gwałtownych, zawrotów głowy i utraty chwilowej przytomności (absences) brak. Napa
dy występują początkowo w dzień, mogą zdarzać się w nocy, występować seryami, nie są jednak tak ciężkie, jak w padaczce, nie wywołują podwyższenia znacznego ciepłoty (38° — 38,5°). Z czasem jednak różnice te wy
gładzają się i rokowanie pogarsza się.
Rozpoznanie. W początku wahać się można w roz
poznaniu między stwardnieniem mózgu a gruźlicą opon;
wahanie trw a jednak krótko. Guzy mózgu dawać mogą niektóre objawy podobne (drgawki, porażenia), przebie
gają jednak inaczej, mamy zwolnienia, których brak w stwardnieniu.
Pląsawica wiotka występuje jako porażenie wiotkie bez przykurczeń i kurczów śród ruchów bezwiednych, zdarza się zresztą u dzieci starszych. Porażenie połowi
Comby. Choroby dzieci.—Choroby mózgu. 35
36 Biblioteka lekarska.
czne histeryczne u dzieci drobnych zdarza się wyjątkowo, wykluczyć zresztą histeryę łatwo.
Porażenie rzekome przymiotowe odróżniamy na za
sadzie ' oddzielenia nasad lub narośli oraz swoistych zmian na skórze i śluzówkach. Porażenia porodowe są wiotkie, przeważnie nerwu szprychowego bez przykur- czeń, mogą sprowadzić zanik, ale o pochodzeniu ich łatwo dowiedzieć się można. Konieczną jest rzeczą rozpoznać umiejscowienie zmian w mózgu.
Rokowanie jest złe, zmiany bowiem są stałe. Wiele dzieci nadto umiera przed okresem porażeń śród drga
wek, zapalenia opon i t. p., wystąpienie padaczki w na
stępstwie pogarsza rokowanie.
Leczenie. W okresie ostrym środki odciągające, pó
źniej elektryzacya, mięsienie, ortopedya. W ostatnich czasach, próbowano dokonywać trepanacyi. Sonnenburg (Berlin 1890) u 12 letniej dziewczynki, która od roku życia miała prawostronne porażenie kurczowe, dokonał trepanacyi w okolicy lewej szczeliny Rolanda i usunął torbiel, stan chorej uległ po tem poprawie. Lannelom gue stosował z Cynikami zadawalniającymi craniectomiam u dzieci idyotów ze stwardnieniem mózgu.