Paralelne systemy mieszane (MMM)

W systemach paralelnych brak jakiegokolwiek mechanizmu niwelującego deformacje powstałe wskutek użycia reguły większościowej. W praktyce oznacza to, że dystrybucja mandatów odbywa się niezależnie w obu częściach systemu, zaś ostateczny wynik wyborczy poszczególnych ugrupowań stanowi sumę mandatów zdobytych z puli proporcjonalnej oraz większościowej. Dlatego wynik wyborów przeprowadzonych w systemach paralelnych jest o wiele bardziej zdeformowany, a przez to zbliżony do rezultatów uzyskiwanych w wyborach większościowych.

Oczywiście skala deformacji zależy od rozwiązań przyjętych w danym systemie wyborczym. W przypadku systemów paralelnych elementami, które mają największy wpływ na proporcjonalność wyniku są procent mandatów obsadzanych za pomocą formuły większościowej oraz przyjęta zasada wyłaniania zwycięzcy (większość względna, absolutna lub inna).

Jak pamiętamy z wcześniejszych rozważań cechą charakterystyczną systemów większościowych są silne deformacje wyników wyborów, przybierające formę nadreprezentacji najsilniejszych ugrupowań, przy jednoczesnym dyskryminowaniu słabszych. W związku z tym, im większy odsetek mandatów będzie w danym systemie paralelnym obsadzany za pomocą reguły większościowej, tym silniejsze będą występujące w nim tendencje deformacyjne.

Znaczenie dla stopnia deformacji wyników wyborczych w systemach paralelnych mają również elementy segmentu proporcjonalnego, wśród których wymienić należy przede wszystkim wielkość okręgów wyborczych, wysokość klauzul zaporowych oraz przyjętą regułę rozstrzygania. Nie bez znaczenie jest bowiem to czy dystrybucja mandatów z puli proporcjonalnej będzie odbywać się w jednym ogólnokrajowym okręgu wyborczym, czy w kilku wielomandatowych okręgach o zasięgu regionalnym. Podobnie zbyt wysoki próg wyborczy może równie silnie deformować wynik wyborów, co reguła większościowa.

Jak wynika z powyższego ostateczna siła z jaką dany system paralelny zdeformuje wolę wyborców wyrażoną w głosowaniu zależy od współdziałania wszystkich elementów systemu. Niemniej jednak zasadnym jest stwierdzenie, iż to liczba mandatów z puli większościowej oraz reguła zgodnie, z którą następuje ich dystrybucja, są tym elementami, które mają największy wpływ na poziom zniekształcenia ostatecznych wyników wyborów.

Kraj Pula

Azerbejdżan 25 (20%) 100 (80%) absolutna ¹²⁵

Gruzja 150 (64%) 85 (36%) absolutna ²³⁵

Japonia 180 (37,5%) 300 (62,5% ) względna 480

Filipiny 52 (20%) 208 (80%) względna ²⁶⁰

Republika Korei 56 (19%) 243 (81%) względna ²⁹⁰

Federacja Rosyjska (1993-2003)

225 (50%) 225(50% ) względna ⁴⁵⁰

Tajwan 49 (22%) 176 (78%) pojedynczy głos

nieprzechodni ²²⁵ Ukraina

(do 2004) ^{225 (50%) 225(50% )} względna ⁴⁵⁰

Źródło: Electoral System Design: The New International IDEA Handbook, A. Reynolds, B. Reilly, A. Ellis, IDEA, Sztokcholm 2005, s. 112.

W przypadku omawianych wcześniej systemów kompensacyjnych, partie polityczne biorące udział w rywalizacji wyborczej mogły pozwolić sobie na luksus skoncentrowania większej uwagi wyłącznie na części proporcjonalnej. Z kolei rywalizacja w kontekście systemów paralelnych wymaga od partii politycznych w miarę równego rozłożenia swoich zasobów personalnych i finansowych pomiędzy oba segmenty systemu. Dzieje się tak za sprawą charakterystycznego dla tych systemów procesu dystrybucji mandatów, który w obu częściach przebiega całkowicie niezależnie od siebie. W związku z tym do odniesienia sukcesu wyborczego niewystarczającym jest zbudowanie szerokiego poparcia dla list partyjnych, koniecznym staje się również budowanie baz wyborczej wokół silnych lokalnych kandydatów, którzy zagwarantują odniesienie szeregu zwycięstw w okręgach jednomandatowych. Mandaty te stanowią bowiem istotną wartość dodaną do liczby miejsc obsadzonych w drodze dystrybucji proporcjonalnej.

Rozważania dotyczące różnego znaczenia obu segmentów w systemach MMP i MMM oraz jego implikacji dla strategii partii politycznych oraz wyborców, najlepiej podsumować za pomocą przykładu. Załóżmy zatem, że dystrybucja 12 mandatów

odbywa się w systemie mieszanym. Połowa obsadzana jest w 6 okręgach jednomandatowych, zaś połowa w 1 okręgu wielomandatowym (z wykorzystaniem metody D’Hondta). Załóżmy również, że o mandaty rywalizują 3 ugrupowania, które w części proporcjonalnej zdobyły następującą liczbę głosów: A — 15 000, B — 6 000 oraz C — 4 000. W segmencie większościowym każde z ugrupowań odniosło zwycięstwo w 1 (A), 3 (B) oraz 2 (C) okręgach wyborczych.

Przeanalizujmy, w jaki sposób będzie przebiegać dystrybucja mandatów z puli proporcjonalnej w systemie MMP oraz MMM. W proporcjonalnym systemie mieszanym głosy poszczególnych ugrupowań zdobyte w tej części zostaną wykorzystane do ustalenia ostatecznego wyniku wyborów. Innymi słowy na ich podstawie wyznaczona zostanie całkowita liczba mandatów zdobytych przez poszczególne ugrupowania w obu częściach systemu. Tak więc partia A zdobędzie 7 mandatów, partia B — 3 mandaty zaś partia C — 2 mandaty. Następnie od tych wielkości odjęta zostanie liczba mandatów zdobytych przez kandydatów tych ugrupowań w okręgach jednomandatowych. Zabieg ten nie spowoduje zmiany całkowitej liczby mandatów zdobytych przez poszczególne ugrupowania, a jedynie posłuży wskazaniu, ilu oraz którzy spośród kandydatów z list obejmą mandat. Widać zatem wyraźnie, iż w systemie MMP ostateczny rezultat wyborów determinowany jest przez segment proporcjonalny. Słabszy wynik zanotowany przez którekolwiek z rozważanych ugrupowań w części większościowej w żaden sposób nie spowodowałby pogorszenia jego stanu posiadania, a jedynie mógłby wpłynąć na zmianę personalnej obsady mandatów.

Inaczej proces podziału miejsc w izbie będzie przebiegał w systemie MMM.

W tym przypadku proporcjonalna dystrybucja będzie dotyczyć wyłącznie 6 (a nie 12 jak miało to miejsce w systemie MMP) mandatów. W ten sposób ustalone zostaną jedynie częściowe wyniki poszczególnych partii, które następnie zostaną uzupełnione przez mandaty zdobyte w segmencie większościowym. W związku z tym w drodze dystrybucji proporcjonalnej partia A otrzyma 4 mandaty, B — 1 mandat oraz C — 1 mandat. Do tych zdobyczy dodane zostaną mandaty obsadzone w okręgach jednomandatowych (liczba zwycięstw pozostaje taka sama jak w przypadku systemu MMP). Konsekwencją dystrybucji w obu segmentach systemu MMM będzie zatem następujący wynik wyborów: partia A — 5 (= 4+1) mandatów, B — 4 (= 1+3) mandaty zaś C — 3 (= 1+2) mandaty. W tym przypadku należy zauważyć, iż ostateczny wynik wyborów przeprowadzanych w systemie MMM stanowi sumę rezultatów

zanotowanych przez poszczególne ugrupowania w obu segmentach. Żadna z rozważanych partii politycznych nie zdołała zdominować rywalizacji w obu częściach systemu wyborczego. Gdyby ugrupowanie A powtórzyło swój wynik z części proporcjonalnej, również w części większościowej, zostałoby bezapelacyjnym zwycięzcą wyborów. Tymczasem odniesienie zwycięstwa tylko w jednym okręgu wyborczym spowodowało, że partie B i C zdołały nadrobić dystans dzielący je do A.