Większościowe systemy wyborcze

Idea przeprowadzania wyborów w oparciu o zasadę większości znana była już w czasach starożytnych, gdzie wykorzystywano ją zarówno do wyłaniania organów kolegialnych jak i jednoosobowych. Jej popularność wynikała przede wszystkim z jej prostoty. Wybory większościowe doskonale zdawały egzamin w sytuacji, gdy wyboru, spośród relatywnie niewielkiej liczby kandydatów dokonywała relatywnie niewielka grupa wyborców. Dwaj współcześni badacze Douglas W. Rea i Erick Schickler uznali

81 J. Buczkowski, Podstawowe zasady..., s. 166-167.

58

nawet, że „większościowa reguła głosowania jest jedną z najprostszych instytucji i zarazem jednym z najbardziej znaczących ludzkich wynalazków” 82.

Już u Tukidydesa możemy odnaleźć pochwały dla systemu większościowego.

Pisał on bowiem:

„Nasz ustrój polityczny nie jest naśladownictwem obcych praw, a my sami raczej jesteśmy wzorem dla innych niż inni dla nas. Nazywa się ten ustrój demokracją, ponieważ opiera się na większości obywateli, a nie na mniejszości.”83

Najlepszym przykładem zastosowania idei wyborów większościowych w tamtych czasach jest funkcjonowanie ateńskiej Eklezji, która dokonywała wyboru najwyższych urzędników państwowych (np. archontów) wykorzystując zasadę większości. Na tej samej zasadzie funkcjonowało również Zgromadzenie Ludowe w Starożytnym Rzymie.

Oba gremia stosowały również regułę większości do podejmowania najważniejszych dla kraju decyzji związanych z wypowiedzeniem wojny lub zawarciem pokoju.

Podobnie w średniowieczu dokonywanie wyboru w oparciu o zasadę większości było praktyką dosyć powszechną. Jako przykład można wskazać elekcję króla (a następnie cesarza) niemieckiego, której dokonywali we Frankfurcie nad Menem książęta niemieccy (od 1356 r. elektorzy). Reguła wyborów większościowych wykorzystywana jest po dzień dzisiejszy do wyboru głowy Kościoła katolickiego. Od XI wieku (reforma wprowadzona przez papieża Mikołaja II) wyboru następcy Sw. Piotra dokonuje ogólne zgromadzenie kardynałów (tzw. Konklawe), które podejmuje decyzję większością kwalifikowaną 2/3 głosów. W przypadku nie uzyskania takiego poparcia przez żadnego z kandydatów, zarządzana jest kolejna tura głosowań aż do momentu dokonania wyboru papieża (obecnie liczba głosowań została ograniczona do 30)84.

W czasach nowożytnych za ideą wyborów większościowych opowiadali się najwięksi myśliciele okresu: John Locke oraz Jean Jacques Rousseau.

W Dwóch traktatach o rządzie (1689) John Locke pisał:

82 D.W. Rea, E. Schickler, Reguła większościowa, [w:] Elementy teorii wyboru społecznego, red. G. Lissowski, Wydawnictwo SCHOLAR, Warszawa 2001, s. 113.

83 Tukidydes, Wojna peloponeska, tłum. R. Kulesza, Wydawnictwo Akson, Wydawnictwo Attyka, Warszawa 2006, s. 38-39.

84 Patrz szerzej: C. Kramer von Reisswitz, Wybór papieży. Kardynałowie i konklawe, Wydawnictwo MUZA SA, Warszawa 2003, s. 108-118.

„Kiedy jakaś grupa ludzi porozumiała się co do zawiązania wspólnoty lub powołania rządu, wówczas przyłączają się oni do niej równocześnie i tw orzą jedno ciało polityczne, w którym większość posiada uprawnienia do działania i pociągnięcia za sobą reszty” 85.

Dla Johna Locke’a wola większości stanowiła substytut jednomyślności — woli wszystkich. Uważał, że „uzyskanie zgody wszystkich prawie nigdy nie jest możliwe” 86 i w związku z tym „postanowienia większości oznaczają postanowienia całej wspólnoty”,87 a „każdy zobowiązany jest do podlegania większości”88. Z przytoczonych argumentów wynika, iż Locke opowiadał się za wyborami większościowymi z przyczyn czysto praktycznych. Wspólnota, która jest niezdolna do podejmowania decyzji i w której przeważają interesy partykularne nad dobrem ogółu, pogrąża się w chaosie, który rychło doprowadzi do jej rozpadu. Chcąc zapewnić jej funkcjonowanie należy zdecydować się na regułę większości, która jest zbliżona do jednomyślności.

Wysuwając takie wnioski John Locke opiera się na prostej idei głoszącej, że mniejszość musi ustąpić woli większości, w przeciwnym razie „społeczeństwo nie może postępować jak jedno ciało i w konsekwencji zostanie szybko rozwiązane” .89

Podobny pogląd przedstawił w Umowie społecznej (1762) Jean Jacques Rousseau. Uważał on, że:

„(...) dopóki pew na liczba zjednoczonych ludzi uw aża się za jedno ciało, m ają oni tylko je d n ą wolę, dążącą do zachowania wspólnego bytu. Wtedy wszystkie sprężyny państwa s ą silne i proste, zasady jeg o jasne i przejrzyste...”90.

Kiedy dochodzi do zaniku owej ,jednej woli”, a pojawiają się interesy partykularne,

„powstają sprzeczki, dyskusje i nawet najlepsze zdanie nie przechodzi bez sporów”91.

Podobnie jak John Locke, Jean Jacąues Rousseau uważał, że jedynie wybory większościowe są w stanie zagwarantować byt państwa, chroniąc je przed waśniami i sporami. Jean Jacques Rousseau doskonale zdawał sobie sprawę z tego, że zapewnienie jednomyślności nie jest możliwe, stąd jego uwaga, że „wszystkie cechy

85 J. Locke, Dwa traktaty o rządzie, tłum. Z. Rau, PWN, Warszawa 1992, s. 231.

86 Tamże, s. 232.

87 Tamże, s. 231.

88 Tamże, s. 231.

89 Tamże, s. 233.

90 J.J. Rousseau, Umowa społeczna, tłum A. Peretiatkowicz, Kęty 2002, s. 81.

91 Tamże, s. 82.

woli powszechnej znajdują się jeszcze u większości”92. Wynika stąd, że większość kieruje się interesem powszechnym.

Dla obu wielkich myślicieli wybory większościowe były czynnikiem, który zapewniał sprawne funkcjonowanie i przetrwanie wspólnoty politycznej. Swoje poglądy opierali oni na przekonaniu, że jedynie większość jest nośnikiem wartości najważniejszych dla każdej wspólnoty. Zanik woli większości był równoznaczny z zanikiem wspólnoty. Trudno bowiem nazywać „społeczeństwem” grupę ludzi, wśród których prywata dominuje nad dobrem powszechnym. Zarówno Johna Locke’a jak i Jeana JacqesaRousseau zdawali sobie sprawę, że w praktyce osiągnięcie jednomyślności nie jest możliwe. Dlatego obaj zgodnie twierdzili, że cech i wartości, których nośnikiem jest jednomyślność z powodzeniem można doszukiwać się w woli większości.