Pojęcie głosowania podzielonego
4. W celu uniknięcie dwukrotnego liczenia tych samych głosów, uzyskany procent podzielono przez 2, uzyskując w ten sposób wartość ilustrującą poziom głosowania
podzielonego w tych wyborach (50%).
Należy jednak zwrócić uwagę, iż dzięki zastosowaniu tej metody znamy jedynie
„wynik netto” przepływów związanych z rozdziałem głosów. Nie wiemy natomiast w jakim stopniu zachowania poszczególnych wyborców znosiły się nawzajem.
Wyobraźmy sobie bowiem sytuację, w której o mandaty rywalizują tylko 2 ugrupowania (A i B). Oba zdobyły w obu częściach systemu wyborczego po 6 głosów.
Na tej podstawie możemy postawić wniosek, iż w tych wyborach, żaden spośród głosujących nie rozdzielił swoich głosów, lecz wszyscy wyrazili swoje preferencje polityczne w spójny sposób. Tymczasem, jeżeli spojrzymy na sposób głosowania każdego z nich, co ilustruje poniższa tabela, zauważymy, że wbrew wcześniejszym oczekiwaniom cała 6 rozdzieliła swoje głosy.
A B
PL PR PL PR
1 X X
2 X X
3 X X
4 X X
5 X X
6 X X
Przykład ten uwidacznia największą słabość tej metody, która polega na zawyżaniu poziomu spójnego głosowania. Dzięki jej zastosowaniu możemy zatem poznać jedynie minimalny poziom głosowania podzielonego, z którym mamy do czynienia w danej elekcji. Ponadto, wyłącznie na jej podstawie, nie jest możliwe określenie pomiędzy jakimi ugrupowaniami następował przepływ głosów rozdzielonych przez wyborców w obu segmentach systemu wyborczego.
Pozyskanie tego rodzaju informacji możliwe jest dzięki analizie odpowiedzi udzielanych przez respondentów w trakcie badania sonadażowego. Umożliwiają one określenie, ilu wyborców, którzy w jednym z segmentów systemu wyborczego oddali swój głos na ugrupowanie A, również w drugim segmencie udzieliło mu poparcia. Co
więcej, w przypadku respondentów, którzy rozdzielili swoje głosy, możliwym staje się zidentyfikowanie, które partie polityczne stały się ich beneficjentami.
W celu ustalenia poziomu głosowania podzielonego na podstawie danych sondażowych, autor posługiwał się tabelami krzyżowymi (zwanymi również tabelami kontyngencji). Narzędzie to umożliwia określenie zależności pomiędzy sposobem, w jaki poszczególni respondenci wyrażali swoje preferencje polityczne w obu segmentach systemu wyborczego.
O g if
Powyższa tabela, zawierająca przykładowy rozkład głosów pomiędzy 4 ugrupowaniami, dostarcza nam informacji na temat ogólnego poziomu głosowania podzielonego w badanej elekcji, częstotliwości, z jaką wyborcy poszczególnych partii dzielili swoje głosy oraz kierunków, w których przepływały rozdzielone głosy. Stad też wiemy m.in., że:
> w analizowanym przypadku 35% wyborców rozdzieliło swoje głosy, udzielając poparcia kandydatowi zarejestrowanemu przez inne ugrupowanie niż to, na którego listę oddali głos w części proporcjonalnej systemu;
> swoje głosy rozdzieliło: 10% wyborców partii A, 25% wyborców partii B, 50%
wyborców partii C oraz 55% wyborców partii D;
> kandydata partii A poparło po 5% wyborców, którzy w części proporcjonalnej poparli listę ugrupowania B, 18% wyborców partii C oraz co czwarty wyborca partii D. Z kolei kandydaci partii B, zyskali poparcie 17% wyborców, którzy zagłosowali na listę partii C oraz 30% wyborców, którzy oddali swoje głosy na listę partii D. Żaden z wyborców, którzy w części proporcjonalnej zagłosował na listę partii A nie poparł w części większościowej kandydata partii B.
Słabości tej metody zostały omówione w poprzednim podrozdziale. W tym miejscu warto raz jeszcze zwrócić uwagę na najbardziej zasadnicze spośród nich:
> możliwe błędy w doborze próby;
Cz. większościowa
A B C D
A 90 0 5 5
B 5 75 15 5
C 18 17 50 15
D 25 30 0 45
> ze względu na reprezentatywność oraz rozmiar próby bardo ograniczone są możliwości zastosowania tej metody na poziomie poszczególnych okręgów wyborczych. W związku z tym, w największym zakresie jest ona użyteczna do analiz prowadzonych na poziomie ogólnokrajowym;
> należy pamiętać o możliwości udzielania przez niektórych respondentów odpowiedzi nie mających pokrycia w rzeczywistości.
Na zakończenie tej części rozważań warto zwrócić uwagę na specyficzny rodzaj statystyki wyborczej prowadzonej w Nowej Zelandii. Otóż tamtejsza komisja wyborcza rejestruje poziom głosowania podzielonego w każdej mieszanej elekcji przeprowadzanej do Izby Reprezentantów40. Czynność ta zostaje przeprowadzona w trakcie liczenia głosów w każdym jednomandatowym okręgu wyborczym. Przed zliczeniem głosów oddanych na każde ugrupowanie, karty do głosowania podzielone zostają na 2 grupy: te na których głos został oddany w sposób spójny oraz, te na których głosy zostały rozdzielone pomiędzy różne ugrupowania. W przypadku każdego okręgu wyborczego sporządza się statystykę pokazującą ogólny poziom głosowania podzielonego w okręgu oraz kierunki, w których przepływały rozdzielone głosy.
Szczególna wartość tego rodzaju danych wynika z faktu, iż są one zbierane bezpośrednio u źródła. W związku z tym, będąc wolnymi od wad, którymi obciążone są obliczenia przeprowadzone na podstawie danych zagregowanych oraz danych sondażowych, reprezentują ona najbardziej wiarygodny rodzaj informacji na temat poziomu głosowania podzielonego w danej elekcji.
6. Poziom głosowania podzielonego w mieszanych systemach wyborczych
W niniejszym podrozdziale zaprezentowany został poziom głosowania podzielonego, z jakim mieliśmy do czynienia w państwach będących przedmiotem zainteresowania autora rozprawy. Zaprezentowane rezultaty zostały uzyskane poprzez zastosowanie metod scharakteryzowanych we wcześniejszym podrozdziale. Dodatkowo rezultaty dotyczące poziomu głosowania w Nowej Zelandii, zestawione zostały z oficjalnymi statystykami prowadzonymi przez Nowozelandzką Komisję Wyborczą.
40 R. Johnston, Ch. Pattie, Consłituency Campaign Intensity and Split-Ticket Yoting: New Zealand’s First Election Under MMP, 1996, „Political Science” 1999, vol. 51, nr 2, s. 168-170;
www.electionresults.org.nz.
W tym podrozdziale autor ograniczył się jedynie do zaprezentowania danych dotyczących poziomu głosowania w państwach będących przedmiotem niniejszej analizy oraz opatrzenia ich krótkim komentarzem. Bardziej szczegółowe rozważania na ten temat zostały poczynione w kolejnych częściach rozprawy.
Spośród wszystkich analizowanych państw z najwyższym poziomem głosowania podzielonego mieliśmy do czynienia w wyborach do Dumy Państwowej Federacji Rosyjskiej oraz bezpośrednich wyborach izraelskiego premiera. W obu przypadkach za ten stan rzeczy odpowiedzialne było zjawisko tzw. konicznego podziału głosów. Partie polityczne rywalizujące o mandaty w kolejnych wyborach do Dumy Państwowej Federacji Rosyjskiej dysponowały zbyt małym potencjałem organizacyjnym, personalnym i finansowym by obsadzić swoimi kandydatami większość jednomandatowych okręgów wyborczych składających się na część większościową systemu wyborczego. Dodatkowo efekt ten pogłębiała znacząca liczba kandydatów niezależnych, którzy zabiegali o poparcie Rosjan w okręgach jednomandatowych. Tym samym wyborcy, którzy poparli listę ugrupowania, które w ich okręgu nie zarejestrowało swojego kandydata byli zmuszeni do rozdzielenia przysługujących im głosów poprzez przeniesienie poparcia na kandydata innego ugrupowania lub kandydata niezależnego. Z kolei w 2 bezpośrednich elekcjach szefa izraelskiego rządu, kandydatów zgłosiły tylko 2 największe ugrupowania. Tym samym wyborcy, pozostałych partii politycznych byli zmuszeni do rozdziału swoich głosów.
Tabela 9. Poziom głosowania w państwach będących przedmiotem analizy (dane zagregowane)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych: Federalnej Komisji Wyborczej, Brytyjskiej Komisji Wyborczej, Parlamentu Szkocji, Centralnej Komisji Wyborczej Federacji Rosyjskiej, Krajowego Biura Wyborczego, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Komunikacji Japonii, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Republiki Włoch, Knesetu, Nowozelandzkiej Komisji Wyborczej oraz baz danych:
Election Resources on the Internet, Election Archive, Constituency-Level Elections (CLE) DataseŁ
Z odwrotną sytuacją mamy z kolei do czynienia w wyborach do Zgromadzenia Narodowego Węgier, gdzie konstrukcja systemu wyborczego nie tylko zachęca partie polityczne do zabiegania o oba głosy wyborców, ale również zniechęca tych drugich do ich dzielenia. Obowiązujący na Węgrzech system rejestracji kandydatur motywuje partie polityczne do zgłaszania swoich kandydatów w możliwie największej liczbie okręgów jednomandatowych. Węgierski system rejestracji kandydatur, uzależnia bowiem zgłoszenie listy partyjnej w okręgu wielomandatowym, od liczby kandydatur zgłoszonych w okręgach jednomandatowych. Tym samym węgierski elektorat,
w odróżnieniu od Rosjan i Izraelczyków, w mniejszym zakresie zmuszony jest do rozdziału głosów. Nie bez znacznie dla niskiego poziomu podzielonych głosów pozostaje również mechanizm kompensacyjny, który sprawia, że głosy z części większościowej oddane na kandydatów, którzy w I turze głosowania nie zdobyli mandatu, zostają wykorzystane w dystrybucji mandatów z listy krajowej. Dlatego też węgierscy wyborcy mogą liczyć na to, że ich głos oddany na kandydata reprezentującego najbardziej przez nich preferowane ugrupowanie, nawet jeśli nie przyczyni się do obsadzenia mandatu z puli większościowej, zostanie wykorzystany w kompensacyjnej dystrybucji mandatów z listy krajowej.
Zgodnie z wcześniejszymi oczekiwaniami zastosowanie metod opartych na danych pochodzących z badań sondażowych ujawniło zdecydowanie wyższy poziom głosowania podzielonego. Wzrost ten zanotowano w każdym przypadku spośród zestawionych w poniższej tabeli. Uwagę zwraca systematyczny wzrost poziomu głosowania podzielonego w wyborach do niemieckiego Bundestagu. W latach 60-tych XX w. ten rodzaj zachowania wyborczego występował wśród niemieckiego elektoratu z częstotliwością wyrażaną wartościami jednocyfrowymi. Dopiero po zjednoczeniu Niemiec coraz większa liczba wyborców zaczęła rozdzielać przysługujące im głosy (w 1998 r. co czwarty z nich). W literaturze przedmiotu zwraca się uwagę na kilka przyczyn tego stanu rzeczy:
> głosowanie podzielone stało się przedmiotem debaty publicznej (zwłaszcza w konsekwencji prowadzonych przez FDP tzw. kampanii drugiego głosu);
> wzrost liczby ugrupowań biorących udział w rywalizacji o miejsca w Bundestagu (w 1976 r. o głosy niemieckich wyborców zabiegało 16, zaś w 1998 r. już 40 partii politycznych);
> ukształtowanie się 2 konkurencyjnych bloków partyjnych;
> wzrost skłonności niemieckiego elektoratu do wyrażania preferencji politycznych w sposób strategiczny41.
Zdaniem Barry’ego C. Burdena za wysoki poziom głosowania podzielonego, jaki zanotowano w wyborach do japońskiej Izby Reprezentantów, odpowiadają
znaczące różnice w rozpoznawalności oraz jakości kandydatur zgłaszanych przez partie
41 J. Roper, Ch. Holtz-Bacha, G. Mazzoleni, The Politics o f Representation. Election Campaigning and Proportional Representation, Nowy Jork, Waszyngton, Baltimore, Berno, Frankfurt, Berlin, Bruksela, Wiedeń, Oksford 2004, s. 19.
polityczne. Chodzi tu przede wszystkim o kandydatów Partii Liberalno- Demokratycznej, którzy dzięki wieloletniemu sprawowaniu władzy oraz trosce o interesy własnego elektoratu, potrafili zbudować wokół siebie silne osobiste poparcie42
Tabela 10. Poziom glosowania w RFN, Nowej Zelandii, Włoszech, Szkocji, Walii oraz Japonii
Republika Federalna Niemiec
1965 1969 1972 1976 1980
6,93% 8,41% 9,92% 5,21% 9,20%
1983 1987 1990 1994 1998 2002
7,43% 9,64% 17,76% 13,80% 26,00% 16,64%
Nowa Zelandia
1996 1999 2002 2005 2008
36,41% 34,79% 38,41% 27,04% 28,54%
Włochy
1994 1996 2001
27,00% 6,30% 11,90%
Szkocja Walia Japonia
2007 2011 2011 2003 2005
34,41% 27,84% 28,07% 30,35% 31,47%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Federal Parlament Election (1965,1969); German Election Study (1972-1990), Political Attitudes, Political Participation and Voter Conduct in United Germany (1994-2002), The New Zealand Election Study (1996-2008), The Italian National Election Study (1994,1996,2001), The Scottish Election Study (2007,2011), The 2011 Welsh Election Study, Nation-wide Longitudinal Survey Study on Voting Behavior in the Early 21 st Centuiy 2001-2005 (0530).
Pomimo, iż w system wyborczy wykorzystywany w wyborach do Izby Reprezentantów Nowej Zelandii został skonstruowany na wzór systemu wykorzystywanego w wyborach do niemieckiego Bundestagu, częstotliwość, z jaką wyborcy w obu państwach dzielą przysługujące im głosy różni się znacząco.
W literaturze przedmiotu zwraca się uwagę, że wysoki poziom głosowania podzielonego w Nowej Zelandii może wynikać z przesłanek strategicznych oraz sposobu postrzegania przez wyborców kandydatów zabiegających o ich głosy43. Nie bez znaczenie pozostają oczywiście różnice w kształcie systemów partyjnych obu państw.
42 B.C. Burden, Candidate-Driven Ticket Splitting in 2000 Japanese Elections, „Electoral Studies” 2009, nr 28, s. 33-40.
43 J.A. Karp, J. Vowles, S.A. Banducci, T. Donowan, Strategie Voting, Party Activity, and Candidate Effects: Testing Explanations for Split Yoting in New Zealand s Ne Mixed System, „Electoral Studies”
2002, nr 21, s. 19.
Nowozelandzcy wyborcy zdają się bowiem dysponować większą liczbą ugrupowań pomiędzy, które mogą rozdzielić swoje głosy.
Porównując poziom głosowania podzielonego rejestrowany w kolejnych wyborach parlamentarnych przez Nowozelandzką Komisję Wyborczą, z rezultatami uzyskanymi na podstawie danych zagregowanych oraz danych sondażowych, stwierdzić należy, że wyniki uzyskane dzięki wykorzystaniu drugiego ze źródeł są bliższe rzeczywistości. Różnice w przypadku każdej elekcji pomiędzy oboma źródłami są bowiem bardzo niewielkie (za wyjątkiem 1999 r., ok. 1%). Owo porównanie potwierdza wcześniej sformułowane zalety danych saondażowych oraz wady zagregowanych. Te ostanie zaniżają poziom głosowania podzielonego, prezentując jedynie jego minimalny poziom. Z kolei dzięki drugim możliwe jest bardziej precyzyjne szacowanie poziomu głosowania podzielonego.
Wykres 3. Poziom glosowania podzielonego w Nowej Zelandii - porównanie 3 źródeł danych
39’00% 39,04%38,41% 35,00% — 34,79%
1996
18,12%
28,71*^ ,04% 29,63%28,54% 30^ “%
19,54%
11,81% 112,56% 14,05%
1999 2002 2005 2008 2011
□ Dane Komisji W yborczej ■ Dane indywidualne □ D ane zagregow ane
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Nowozelandzkiej Komisji Wyborczej oraz The New Zealand Election Study (1996-2008).