Partnerstwo na rzecz demokracji i wspólnego dobrobytu z południowym regionem Morza Śródziemnego

Propozycja zdynamizowania współpracy i stworzenia nowych ram wielostronnych w relacjach pomiędzy UE i państwami południowego regionu Morza Śródziemnego została zatwierdzona na posiedzeniu Rady Europejskiej 4 II 2011 r.442, a następnie po-twierdzona na nadzwyczajnym jej posiedzeniu 11 III 2011 r. W oświadczeniu przyjętym po zakończonym posiedzeniu RE uznała, iż nowe partnerstwo z państwami tego regionu powinno być oparte na głębszej integracji gospodarczej, szerszym dostępie do rynku i na współpracy politycznej443. Dążąc do realizacji postanowień z obu szczytów, w dniu 8 III 2011 r. KE przyjęła komunikat zatytułowany Partnerstwo na rzecz demokracji i

wspól-nego dobrobytu z południowym regionem Morza Śródziemwspól-nego444. W dokumencie tym KE wskazała na konieczność jakościowej zmiany w polityce UE wobec południowych partnerów, zwłaszcza poprzez zastosowanie zróżnicowanego podejścia, które musi uwzględniać specyfikę każdego z państw oraz poprzez zastosowanie zasady warunko-wości polegającej na tym, iż im większe zaangażowanie w proces reform polityczno--gospodarczo-społecznych, tym większego unijnego wsparcia mogą oczekiwać kraje partnerskie445. Jednocześnie KE wskazała, iż warunkiem niezbędnym do przystąpienia do partnerstwa jest zobowiązanie do przeprowadzenia odpowiednio monitorowanych, wolnych i uczciwych wyborów oraz zobowiązanie do wzmocnienia dialogu polityczne-go, ze szczególnym uwzględnieniem praw człowieka i odpowiedzialności politycznej446. Zatem celem tego partnerstwa jest udzielenie większego wsparcia tym krajom, które podejmują trudne reformy polityczne i gospodarcze, mające przyczynić się do zwiększe-nia praw i swobód obywateli.

Partnerstwo zostało ustanowione w następujących trzech filarach: demokratycznej transformacji i budowie instytucji, ze szczególnym uwzględnieniem podstawowych wol-ności, reform konstytucyjnych, reformy sądownictwa i walki z korupcją; silniejszym partnerstwie ze społeczeństwem, w tym zaakcentowaniu zwłaszcza wsparcia społeczeństwa

442 Konkluzje Rady Europejskiej z 4.02.2011 r., http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-2 -2011-REV-1/pl/pdf [dostęp: 2.02.2019].

443 Oświadczenie z nadzwyczajnego posiedzenia Rady Europejskiej z 11.03.2011 r., http://data. consilium.europa.eu/doc/document/ST-7-2011-INIT/pl/pdf [dostęp: 2.02.2019].

444 Wspólny Komunikat Parlamentu Europejskiego, Rady, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Ko-mitetu Regionów, Partnerstwo na rzecz demokracji i wspólnego dobrobytu z południowym regionem Morza Śródziemnego, COM (2001) 200 final.

445 R. Gillespie, A „Union..., s. 277-286; idem, The UfM Found Wanting: European Responses to the

Challenge of Regime Change in the Mediterranean, [w:] F. Biacchi, R. Gillespie, The Union for the Medi-terranean, London, Routledge 2014.

446 T. Schumacher, The European Union and Democracy Promotion: Readjusting to the Arab Spring, [w:] L. Saki (ed.), Routledge Handbook of the Arab Spring: Rethinking Democracy, London, Routledge 2015, s. 559-573.

obywatelskiego i lepszych możliwości dla wymiany i kontaktów międzyludzkich ze szcze-gólnym uwzględnieniem młodzieży, oraz trwałym wzroście gospodarczym sprzyjającym włączeniu społecznemu i rozwoju gospodarczym wspierającym zwłaszcza małe i średnie przedsiębiorstwa, kształcenie zawodowe i edukację, poprawę systemu opieki zdrowotnej i systemu edukacji oraz rozwój uboższych regionów447. Ponadto w komunikacie wymie-nione zostały następujące obszary współpracy, do których zaliczyła: demokrację i rozwój instytucjonalny; mobilność; rozwój gospodarczy sprzyjający włączeniu społecznemu; handel i inwestycje; współpracę sektorową; współpracę regionalną oraz pomoc finansową448. Należy jednak zwrócić uwagę, iż szczególny nacisk położony został na demokrację oraz rozwój społeczeństwa obywatelskiego w relacjach dwustronnych z tą grupą krajów part-nerskich. UE powinna skupić się zwłaszcza na następujących kwestiach: po pierwsze, pogłębieniu dialogu na temat demokracji i praw człowieka, w ramach którego powinna współpracować nie tylko z instytucjami państwowymi, ale również organizacjami spo-łecznymi i pozarządowymi; po drugie, aktywnie uczestniczyć w procesach reform poli-tycznych, zwłaszcza za pośrednictwem pomocy eksperckiej i finansowej; i po trzecie, dokonać rewizji założeń PD w tych dwóch obszarach.

W przyjętym w maju 2011 r. komunikacie dokonującym rewizji założeń funkcjo-nowania EPS, KE ograniczyła liczbę obszarów współpracy do trzech: transformacji demokratycznej i rozwoju instytucjonalnego; rozwoju partnerstwa ze społeczeństwami; oraz trwałego rozwoju gospodarczego sprzyjającemu włączeniu społecznemu. UE już zaangażowała się w proces umacniania stosunków z kilkoma partnerami poprzez nada-nie im statusu „partnerów zaawansowanych”. Status zaawansowanego partnera w związ-ku z dobrym wdrożeniem planu działania w ramach EPS został nadany Marozwiąz-ku w 2008 r. i Jordanii w 2010 r. Może on również zostać nadany innym krajom południowym objętym EPS, osiągającym postęp w reformach. W zależności od kraju status może obejmować wzmocnienie współpracy politycznej i w zakresie bezpieczeństwa, ustępstwa w handlu i większą integrację z rynkiem wewnętrznym UE oraz dodatkowe wsparcie finansowe na rzecz reform. Opiera się on na nowym i bardziej kompleksowym planie działania.

Podsumowując, należy stwierdzić, iż ustanowienie partnerstw regionalnych sta-nowi uzupełnienie bilateralnej EPS, za pomocą których UE: promuje wielostronne rozwiązywanie wspólnych problemów w takich obszarach jak np. prawa człowieka i podstawowe wolności449 czy zakaz handlu bronią masowego rażenia450 oraz ratyfikację

447 R. Del Sarto, Normative Empire Europe: The European Union, Its Borderlands, and the Arab

Spring, „ Journal of Common Market Studies” 2015, no 54(2), s. 215-232.

448 J.C. Völker, More for More, Less for Less ‒ More or Less: A Critique of the EU’s Arab Spring

Re-sponse à la Cinderella, „European Foreign Affairs Review” 2014, no 19(2), s. 263-281.

449 A. Kalicka-Mikołajczyk, Ramy prawne i zasady…, s. 136-141 i s. 194-197.

450 Art. 11 Umowy stowarzyszeniowej UE ‒ Ukraina; Art. 10 Umowy stowarzyszeniowej UE ‒ Gruzja; Art. 9 Umowy stowarzyszeniowej UE ‒ Mołdawia.

wielostronnych porozumień tworzących różne instytucje międzynarodowe, np. Między-narodowy Trybunał Karny, gdzie państwa sąsiedzkie zobowiązane zostały do ratyfikacji jego Statutu; promuje działania mające na celu efektywną implementację zobowiązań międzynarodowych w krajowym porządku prawnym np. w obszarze praw człowieka i podstawowych wolności, w obszarze rozbrojenia, kontroli zbrojeń i broni masowego rażenia451, zwalczania przestępczości zorganizowanej, prania pieniędzy, nielegalnego handlu narkotykami, zwalczania korupcji, klimatu, międzynarodowych standardów prawa pracy, czy też własności intelektualnej, a także zachęca kraje sąsiedzkie do udzia-łu w prowadzonych przez siebie działaniach w obszarze bezpieczeństwa, a w szczegól-ności w agendach bezpieczeństwa452, systemie sankcji453 oraz udziale krajów partnerskich w misjach prowadzonych w ramach WPZiB. Określony w ten sposób cały szereg celów, ustanowionych wspólnie przez UE i państwa sąsiedzkie, partnerstw regionalnych reali-zuje cele ogólne działań zewnętrznych UE bezpośrednio określone w postanowieniach art. 3 ust. 5 TUE i art. 21 ust. 2 TUE, jak również cele szczegółowe dotyczące poszcze-gólnych unijnych polityk zewnętrznych i wewnętrznych, a zwłaszcza: WPBiO, określo-ne w art. 42 ust. 1 TUE; polityki imigracyjokreślo-nej, określookreślo-ne w art. 79 TFUE; środowiska naturalnego, określone w art. 191 ust. 1; energetyki, określone w art. 194 TFUE; wspól-nej polityki handlowej, określone w art. 207 ust. 1 TFUE, czy też środków ograniczają-cych, określonych w art. 215 TFUE.

Pod względem geograficznym partnerstwa obejmują dwie grupy państw: państwa Europy Wschodniej i Kaukazu Południowego, które w przyszłości mogą starać się o członkostwo w UE, oraz państwa basenu Morza Śródziemnego, które do UE przystą-pić nie mogą. Różnice widoczne są również w obszarze zasad i celów. W przypadku partnerstw z państwami basenu Morza Śródziemnego widoczne jest mocniejsze zaak-centowanie zintensyfikowania współpracy regionalnej i międzyregionalnej, realizowanej za pośrednictwem wspólnych stałych instytucji, składających się z przedstawicieli rządów wszystkich państw regionu. Głównym celami takiej współpracy nadal pozostają: pokój, bezpieczeństwo, stabilność i demokracja. W przypadku SCZ i PW widoczny jest nato-miast położony większy akcent na współpracę dwustronną, w ramach której następuje zbliżanie ustawodawstw krajowych do norm i standardów unijnych, a głównymi celami współpracy w ramach tego partnerstwa są: stabilność, bezpieczeństwo i dobrobyt.

451 P. Koutrakos, The Non-Proliferation Policy of the European Union, [w:] M. Evans, P. Koutrakos (eds.), Beyond the Established Legal Orders: Policy Interconnections between the EU and the Rest of the

World, Oxford 2011.

452 Art. 3 Umowy stowarzyszeniowej z Gruzją i Mołdową i art. 4 Umowy Stowarzyszeniowej z Ukrainą.

453 K. Brummer, Imposing sanctions: The Not So „Normative Power Europe”, „European Foreign Af-fairs Review” 2009, no. 14(2), s. 191-207.

EPS jako polityka bilateralna i ustanowione w jej ramach wielostronne partnerstwa regionalne funkcjonują i rozwijają się odrębnie i niezależnie od siebie, jednocześnie jednak oddziałując na siebie w sposób bardzo istotny, co oznacza, iż mają wobec siebie charakter komplementarny454. Stanowią one krok we właściwym kierunku, gdyż mogą umocnić i zintensyfikować współpracę regionalną i międzyregionalną, przez co przy-czynić się do wypracowania rozwiązania niektórych wspólnych problemów, takich jak np.: zwiększenie bezpieczeństwa i stabilności, rozwiązanie konfliktów lokalnych, walkę z terroryzmem czy nielegalną imigracją.

B. Spójność polityki zewnętrznej Unii Europejskiej