Partnerstwo Wschodnie

Projekt ustanowienia PW jako wspólnej inicjatywy polsko-szwedzkiej został przyjęty przez Radę Europejską na szczycie w Brukseli w dniach 19-20 VI 2008 r., w którym zwróciła się ona do KE z wnioskiem o przedstawienie do wiosny 2009 r. zasad jego funkcjonowania, podkreślając jednak potrzebę zróżnicowanego podejścia do krajów partnerskich uwzględniającego charakter EPS jako jednolitych i spójnych ram politycz-nych427. Natomiast na swoim posiedzeniu nadzwyczajnym w dniu 1 IX 2008 r. odbywa-jącym się w związku z konfliktem rosyjsko-gruzińskim wezwała KE do przyspieszenia prac i przedstawienia wniosków dotyczących PW do końca grudnia 2008 r.428 W związ-ku z tymi zaleceniami 3 XII 2008 r. KE przyjęła komunikat zatytułowany Partnerstwo

wschodnie, w którym przedstawiła zasady funkcjonowania nowej inicjatywy429.

Inauguracja PW odbyła się w Pradze w dniu 7 V 2009 r. Nadrzędnym jego celem jest „zobowiązanie Unii do intensywniejszego wspierania indywidualnych działań refor-matorskich partnera” poprzez zaoferowanie krajom partnerskim możliwego maksymal-nego zacieśnienia wzajemnych relacji „przy uwzględnieniu realiów politycznych i gospo-darczych oraz osiągniętych postępów reform”. Samo partnerstwo jest oparte na wzajemnych zobowiązaniach do przestrzegania zasad państwa prawa, dobrego zarządza-nia, poszanowania praw człowieka, poszanowania i ochrony mniejszości, a także zasad gospodarki rynkowej i zrównoważonego rozwoju430. W związku z tym PW możemy

426 J.M. Cortés Martin, G. Fernández Arribas, The Union for the Mediterranean: Challenges and

Pros-pects, [w:] G. Fernández Arribas, K. Pieters, T. Takács (eds.), The European Union’s relations with the

Southern-Mediterranean in the aftermath of the Arab Spring, „CLEER Working Papers” 2013, no. 3, s. 69.

427 Presidency Conclusions Council of the European Union, European Council, Brussels, 17.07.2008,

http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-11018-2008-REV-1/pl/pdf [dostęp: 3.02.2019].

428 Presidency Conclusions Council of the European Union, European Council, Brussels, 1.09.2008,

http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-12594-2008-REV-2/en/pdf [dostęp: 6.02.2019]. Szerzej na temat genezy ustanowienia PW: B. Wojna, M. Gniazdowski (red.), Partnerstwo Wschodnie ‒ raport

otwarcia, Warszawa 2009, s. 5-7; E. Korosteleva, The European Union....

429 Komunikat Komisji do Parlamentu i Rady, Partnerstwo wschodnie, Bruksela 3.12.2008, COM (2008) 823 final; E. Korosteleva (ed.), Special Issue: The Eastern Partnership Initiative, „East European Politics” 2011, Vol. 27, No. 1, s. 1-141.

430 O. Barburska, D. Milczarek, Polityka wschodnia Unii Europejskiej: Porażka czy sukces, Warszawa 2014, s. 70-93; T. Dubowski, Partnerstwo Wschodnie ‒ droga do unifikacji wartości, norm i standardów, [w:] M. Zdanowicz, T. Dubowski, A. Piekutowska (red.), Partnerstwo Wschodnie. Wymiary realnej

integra-cji, Warszawa 2010, s. 183-190; C. Hillion, A. Mayhew, The Eastern Partnership: Something New Or Win-dow-Dressing, „SIE Working Paper” 2009, no 109, s. 3; P. Van Elsuwege, O. Burlyuk, Exporting the Rule of Law to the EU’s Eastern Neighbourhood: Reconciling coherence and differentiation, [w:] S. Poli (ed.), The European Neighbourhood Policy ‒ Values and Principles, London 2016, s. 167-182; T. Stępniewski, Part-nerstwo Wschodnie Unii Europejskiej: między realizmem a rozczarowaniem, „Rocznik Instytutu Europy

zdefiniować jako partnerstwo równych podmiotów mających wspólne wartości, którego głównymi celami są: stworzenie warunków niezbędnych do przyspieszenia stowarzysze-nia na poziomie politycznym, pogłębienie integracji gospodarczej oraz promowanie współpracy regionalnej pomiędzy UE i jej wschodnioeuropejskimi krajami partnerskimi431.

PW ma nadać współpracy pomiędzy UE z Ukrainą, Mołdawią, Armenią, Azer-bejdżanem i Gruzją „nowe ramy” współpracy wielostronnej i ma stanowić „forum wymiany informacji i doświadczeń na temat działań krajów partnerskich na rzecz prze-miany, reform i modernizacji oraz dodatkowy instrument UE wspierający te procesy”, ma wzmocnić i uzupełnić stosunki bilateralne oraz ułatwić wypracowywanie wspólnych stanowisk i wspólnych działań432.

Współpraca w jego ramach odbywa się dwutorowo. Po pierwsze, na podstawie kontaktów bilateralnych. Ta ścieżka współpracy ma na celu „ustanowienie bliższych re-lacji pomiędzy UE i krajami partnerskimi w celu zwiększenia stabilności i dobrobytu”. Obejmuje ona następujące obszary: zawarcie nowych umów stowarzyszeniowych, zastę-pujących dotychczasowe PCA; utworzenie DCFTA; stopniową liberalizację reżimu wi-zowego; współpracę energetyczną oraz współpracę społeczno-gospodarczą. Po drugie, na podstawie współpracy wielostronnej, której celem jest „zapewnienie odpowiednich ram do radzenia sobie ze wspólnymi wyzwaniami” oraz wspieranie i wzmocnienie celów współpracy bilateralnej. Zapewnia ona forum wymiany informacji i wsparcia na rzecz przeprowadzanych reform oraz przyczynia się do wzrostu zaufania pomiędzy krajami partnerskimi433. Współpraca ta odbywa się w ramach czterech platform odpowiednio dotyczących: demokracji, dobrego zarządzania i stabilności; integracji gospodarczej i konwergencji z polityką UE; bezpieczeństwa energetycznego i kontaktów międzyludz-kich. Ponadto współpracę tę wspierają tzw. inicjatywy flagowe, do których KE zaliczyła:

Środkowo-Wschodniej” 2012, z. 2: Kaukaz ‒ kultura, społeczeństwo i polityka; A Szeptycki (red.), Między

sąsiedztwem a integracją. Założenia funkcjonowania i perspektywy Partnerstwa Wschodniego Unii Euro-pejskiej, Warszawa 2011.

431 Wspólny Komunikat Parlamentu Europejskiego, Rady, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Ko-mitetu Regionów, Partnerstwo wschodnie: mapa drogowa w okresie poprzedzającym szczyt jesienią 2013 r., JOIN (2012) 13 final.

432 Komunikat Komisji do Parlamentu i Rady, Partnerstwo wschodnie…, s. 10; L. Jesień, Eastern

Part-nership- Strengthened ENP Cooperation with Willing Neighbours, „PISM Strategic Files” June 2008, no 3,

s. 1; E. Korosteleva (ed.), Eastern Partnership: A New Opportunity for the Neighbours, London 2013; E. Korosteleva, M. Natorski, L. Simão (eds.), Special Issue: The European Neighbourhood Policy in the

Eastern Region: The Practices Perspective, „East European Politics” 2013, Vol. 29, No. 3, s. 257-375;

J. Langbein, T.A. Börzel (eds.), op. cit., s. 571-798.

433 Komunikat Komisji do Parlamentu i Rady, Partnerstwo wschodnie…, s. 3-4; J. Cieślińska,

Partner-stwo Wschodnie ‒ miejsce wymiaru wschodniego w Europejskiej Polityce Sąsiedztwa, „Rocznik Integracji

Europejskiej” 2009, nr 3, s. 127- 153; K.L. Nielsen, M. Vilson, The Eastern Partnership: Soft Power

Strat-egy or Policy Failure?, „European Foreign Affairs Review” 2013, no 19(2), s. 243-262; K. Wolczuk, Per-ceptions of, and Attitudes Towards, the Eastern Partnership Amongst the Partner Countries. Political Elites,

zintegrowane systemy zarządzania granicami; promowanie regionalnych rynków energii, efektywności energetycznej oraz odnawialnych źródeł energii; rozwój południowego korytarza energetycznego oraz współpracę w zakresie prewencji, przygotowania i reago-wania na klęski żywiołowe i katastrofy spowodowane przez człowieka434.

Zakres przedmiotowy współpracy w ramach PW dotyczy pięciu obszarów: zawar-cia nowych i kompleksowych umów regulujących stosunki bilateralne między stronami – umów stowarzyszeniowych, które utworzą „silne więzi” polityczne między partnerami; stopniowej integracji z gospodarką UE, której realizacja odbywa się za pomocą: zawarcia porozumień ustanawiających DCFTA; wprowadzenia środków sektorowych mających na celu ułatwienie krajom partnerskim dostępu do rynku UE, np. poprzez zawarcie umów w sprawie oznaczeń geograficznych w rolnictwie, intensyfikację dialogu dotyczącego rolnictwa oraz ochronę własności intelektualnej; zagadnień związanych z mobilnością i bezpieczeństwem. W ramach tego obszaru podjęto decyzję o: zawarciu układów o mo-bilności i partnerstwie; rozpoczęciu współpracy w obszarze wiz i ułatwień wizowych; współpracy w obszarze ochrony i zarządzania granicami; współpracy w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej, handlu ludźmi oraz korupcją; zwiększeniu bezpieczeństwa energetycznego UE i krajów partnerskich pod względem długoterminowych dostaw i tranzytu energii oraz wspieraniu rozwoju gospodarczego i społecznego, w ramach któ-rego główny nacisk położony został na rozwój współpracy regionalnej i transgranicznej435. Struktura instytucjonalna PW obejmuje: odbywające się co dwa lata spotkania głów państw i szefów rządów; coroczne spotkania Ministrów spraw zagranicznych; cztery platformy tematyczne, zgodne z głównymi obszarami współpracy w ramach PW: demokracja, dobre zarządzanie i stabilność; integracja gospodarcza i konwergencja z polityką UE; bezpieczeństwo energetyczne i kontakty międzyludzkie, w skład których wchodzą wyżsi urzędnicy ministerstw zaangażowanych we współpracę oraz panele wspierające pracę platform436.

PW łączy UE i sześć państw wschodniego sąsiedztwa w celu rozwiązywania za-gadnień będących przedmiotem wspólnego zainteresowania. Obecnie jego podstawę stanowią cztery priorytety uzgodnione na szczycie w Rydze, który odbywał się w dniach 21-22 V 2015 r., a są to: rozwój gospodarczy i możliwości rynkowe; podkreślenie roli

434 M. Perkowski, The European Union’s Eastern Partnership. Selected issues and thoughts, [w:] M. Zdanowicz, A. Doliwa-Klepacka, Wybrane aspekty wpływu członkostwa państw Europy

Środkowo--Wschodniej na stosunki ze wschodnimi państwami ościennymi, Białystok 2009, s. 156.

435 E. Lannon, P. Van Elsuwege, The Eastern Partnership: Prospects of a New Regional Dimension

within the European neighbourhood Policy, [w:] E. Lannon, The European Neighbourhood Policy’s

Chal-lenges, Bruxelles 2012, s. 148-156.

436 M. Podbielski, Ramy instytucjonalne oraz cele Partnerstwa Wschodniego, [w:] M. Zdanowicz, T. Dubowski, A. Piekutowska (red.), Partnerstwo Wschodnie. Wymiary realnej integracji, Warszawa 2010, s. 100-103.

instytucji i dobrych rządów; połączalność, efektywność energetyczna, środowisko i zmia-ny klimatu; mobilność i kontakty międzyludzkie437. Na ich podstawie, począwszy od 2016 r., zaczęto stosować podejście, które jest w większym stopniu oparte na wynikach, niezmiennie koncentrując się na zwiększaniu odporności państwa i społeczeństwa. Nowy strategiczny plan prac, w którym połączono współpracę dwustronną ze współpracą na szczeblu regionalnym, ma stanowić źródło wskazówek dla pracy UE i sześciu państw w okresach między szczytami, ze szczególnym uwzględnieniem osiągnięcia dwudziestu rezultatów do 2020 r. Każdy z rezultatów jest powiązany z narzędziami wdrażania, przy czym etapy pośrednie należy zrealizować do czasu kolejnego szczytu PW. Trzeba pod-kreślić, iż w jego ramach odbywa się współpraca ze społecznościami oraz instytucjami krajów sąsiedzkich, w tym prawodawców za pośrednictwem Zgromadzenia Parlamen-tarnego Euronest438, oraz z samorządami na szczeblu gminnym i lokalnym za pośrednic-twem ram CORLEAP439. Forum Społeczeństwa Obywatelskiego Partnerstwa Wschod-niego i krajowe platformy społeczeństwa obywatelskiego wnoszą bardzo duży wkład w dialog merytoryczny na wszystkich poziomach, począwszy od Komitetów Stowarzy-szenia po działania w ramach paneli i platform, w tym posiedzeń ministerialnych440. W ramach PW zorganizowano szereg posiedzeń ministerialnych, w tym dotyczących kwestii zdrowia, sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, małych i średnich przedsię-biorstw, środowiska i zmian klimatu, gospodarki cyfrowej oraz badań naukowych i in-nowacji. Skuteczność komunikacji w kwestiach polityki UE w regionie została popra-wiona dzięki ustanowieniu nowej Grupy Zadaniowej UE ds. Komunikacji Strategicznej na Wschodzie oraz zwiększeniu widoczności programów współpracy UE. Na przykład w Armenii i Mołdawii opracowano kampanie na rzecz zwalczania korupcji i wspierania praworządności. W ramach dodatkowych działań komunikacyjnych promowano w Gru-zji konkretne korzyści wynikające z pomocy udzielanej obywatelom przez UE, takie jak liberalizacja reżimu wizowego i układy o stowarzyszeniu. Na Ukrainie struktura pro-jektu „W jedności siła” przyczyniła się do przekazania spójnego komunikatu dotyczące-go wsparcia UE dla Ukrainy441.

437 Joint Declaration of the Eastern Partnership Summit, Riga, 21-22 May 2015, https://eeas.europa.eu/ sites/eeas/files/riga-declaration-220515-final_en.pdf [dostęp: 13.09.2018 r.].

438 H. Kostanyan, B. Vandecasteele, The EuroNest Parliamentary Assembly: The European Parliament

as a Socializer of its Counterparts in the EU’s Eastern Neighbourhood?, „EU Diplomacy Paper” 2013, no 5;

I. Petrova, K. Raube, Euronest: What Drives Inter-parliamentary Cooperation in the Eastern Partnership, „European Foreign Affairs Review” 2016, vol. 21, no 1, s. 35-56.

439 Konferencja Władz Lokalnych i Regionalnych Partnerstwa Wschodniego.

440 H. Kostanyan, The Civil....

441 Wspólny Komunikat do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno--Społecznego i Komitetu Regionów, Sprawozdanie z wdrażania przeglądu europejskiej polityki sąsiedz-twa…, s. 9.

5. Partnerstwo na rzecz demokracji i wspólnego dobrobytu