Synergia Czarnomorska

Przystąpienie Bułgarii i Rumunii do UE spowodowało, że na forum UE rozpoczę-ła się ponownie dyskusja na temat podjęcia zintensyfikowanego dialogu i współpracy w regionie Morza Czarnego400. Dotyczyła ona większego zaangażowania się UE w rela-cje z państwami tego regionu oraz większej koordynacji realizowanych w tym regionie projektów i programów mających na celu zwiększenia wymiany handlowej, zwiększenie

398 Komunikat z 2011 r., s. 4-6.

399 Komunikat z 2015 r., s. 11-12 i 24-25.

400 A. Dumała, Polityka Unii Europejskiej w regionie Morza Czarnego, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 2009, nr 7, s. 12; B. Piskorska, Synergia Czarnomorska: zbliżenie państw regionu

Morza Czarnego do Unii Europejskiej, [w:] M. Pietraś, K. Stachurska-Szczesiak, J. Misiągiewicz (red.), op. cit., s. 175-192; G. Ronek, Synergia Czarnomorska ‒ cele, dziedziny współpracy, implementacja, [w:] J.M. Fiszer, op. cit., s. 218-235; C. Weaver, The Politics of the Black Sea Region. EU Neighbourhood,

stabilności, bezpieczeństwa i dobrobytu tego regionu401. Jednym z priorytetów działań Niemiec, sprawujących prezydencję w Radzie w pierwszej połowie 2007 r., było wzmoc-nienie EPS w ramach jej komponentu wschodniego, ze zwróceniem szczególnej uwagi na współpracę w ramach basenu Morza Czarnego402. Efektem prezydencji niemieckiej było przyjęcie przez KE w dniu 11 IV 2007 r. komunikatu zatytułowanego Synergia

czarnomorska – Nowa inicjatywa współpracy regionalnej (SCZ)403. We wprowadzeniu wyjaśnione zostały powody przyjęcia tej nowej formy współpracy regionalnej. Zdaniem KE region Morza Czarnego jest regionem o strategicznym znaczeniu z następujących powodów: po pierwsze, ze względu na swoje położenie geograficzne, gdyż znajduje się na granicy pomiędzy Europą, Azją Środkową i Bliskim Wschodem, po drugie, jest bo-gaty w zasoby naturalne, po trzecie, jest dużym rynkiem zbytu, i po czwarte, jest ważnym węzłem komunikacyjnym. Ponadto w tym regionie występują liczne problemy wewnętrz-ne, które nie sprzyjają jego bezpieczeństwu i stabilności. Są to zwłaszcza: „zamrożone” konflikty wewnętrzne – Górski Karabach, Abchazja i Osetia Południowa; zbyt słaba kontrola na granicach wewnętrznych powoduje rozkwit nielegalnej imigracji oraz wzrost przestępczości zorganizowanej, a ponadto występują poważne problemy dotyczące ochrony środowiska. KE zwróciła również uwagę na potrzebę intensyfikacji współpracy w takich dziedzinach jak: energia, transport, ochrona środowiska, przepływ osób i bez-pieczeństwo404. Zdaniem KE podjęcie zintensyfikowanych działań przez UE i państwa położone w regionie Morza Czarnego przyczynią się do zwiększenia dobrobytu, stabil-ności i bezpieczeństwa krajów partnerskich.

Celem SCZ jest intensyfikacja współpracy regionalnej oraz budowanie wzajem-nego zaufania pomiędzy państwami uczestniczącymi w tej inicjatywie oraz pomiędzy nimi i UE405. Swoim zasięgiem geograficznym obejmuje następujące państwa: Turcję, pięć państw uczestniczących w EPS: Ukrainę, Mołdawię, Armenię, Azerbejdżan i Gru-zję, oraz Federację Rosyjską. SCZ zatem jest propozycją intensyfikacji współpracy

401 M. Aydin, Europe’s next shore: the Black Sea region after EU enlargement, „Institute for Security Studies, Occasional Paper” June 2004, no 53, s. 4-5; T. Kapuśniak, Polityka Unii Europejskiej w regionie

Morza Czarnego, [w:] idem (red.), Unia Europejska i Federacja Rosyjska wobec regionu Morza Czarnego,

Lublin 2010, s. 14-15; A. Konarzewska, Strategia Unii Europejskiej wobec Morza Czarnego, „Bezpieczeń-stwo Narodowe” 2007, nr 5-6, s. 373-385.

402 P. Balazs, A. Duleba, J. Schneider, E. Smolar (eds.), Towards a New Eastern Policy of the European

Union. Eastern ENP and Relations with Russia After German Presidency, „CFSP Policy Brief” 2007, no 2.

403 Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego Synergia czarnomorska – nowa inicjaty-wa współpracy regionalnej, COM (2007) 160 final. Termin „synergia” po raz pierwszy został użyty w ko-munikacie KE pt.: „Communication on Regional Cooperation in the Black Sea: State of Play, Perspectives for EU Action Encouraging its Further Development”, COM (97) 597 final.

404 S.A. Andreev, The Future of European Neighbourhood Policy and the role of regional cooperation

in the Black Sea area, „Southeast European and Black Sea Studies” 2008, Vol. 8, no 2, s. 101-105.

405 F. Tassinari, A Synergy for Black Sea Regional Cooperation. Guidelines for an EU Initiative, „CEPS Policy Brief” 2006, no 15, s. 1.

wielostronnej w regionie Morza Czarnego nie tylko pomiędzy państwami tego regionu, ale również pomiędzy państwami tego regionu i UE. Współpraca pomiędzy podmiotami w niej uczestniczącymi obejmuje wyłącznie „istotne” aspekty międzyregionalne, uwzględ-nia inne już funkcjonujące programy współpracy regionalnej oraz współpracę z organi-zacjami regionalnymi406. Zatem działania UE w tym regionie skupiają się wokół trzech strategii: procesu przedakcesyjnego dotyczącego Turcji, EPS, obejmującej pięć wschod-nich partnerów, którzy również zaangażowani są we współpracę w regionie Morza Czarnego, oraz partnerstwa strategicznego z Federacją Rosyjską. SCZ pomyślana zosta-ła jako inicjatywa współgrająca z tymi strategiami, która skupi uwagę polityczną na poziomie regionalnym i nada nowy impuls istniejącemu procesowi współpracy. Najważ-niejszym jej zadaniem jest więc rozwój współpracy w regionie Morza Czarnego, a także między regionem jako całością a UE. Została ona pomyślana jako „inicjatywa o elastycz-nych ramach mających zapewniać większą spójność i wytyczne polityczne”407.

SCZ obejmuje trzynaście obszarów, które odzwierciedlają wspólnie uzgodnione priorytety współpracy i obejmują: demokrację, przestrzeganie praw człowieka oraz dobre rządy; zarządzanie przepływem osób i poprawę bezpieczeństwa; „zamrożone” konflikty; energetykę; transport; ochronę środowiska naturalnego; politykę morską; rybołówstwo; wymianę handlową; sieci badawcze i edukacyjne; naukę i technologię; zatrudnienie i sprawy społeczne i rozwój regionalny408. Identycznie jak w przypadku innych partnerstw regionalnych, również i ta rozwijana jest na podstawie wartości takich jak: demokracja, przestrzeganie praw człowieka oraz dobre rządy. Celem działań UE jest wsparcie inicjatyw regionalnych w tym obszarze, organizacja szkoleń i programów wymiany oraz rozwój dialogu regionalnego ze społeczeństwem obywatelskim. Drugim obszarem jest bezpieczeństwo. Celem UE w tym obszarze jest poprawa współpracy mającej na celu lepsze zarządzanie granicami, poprawa współpracy celnej, intensyfika-cja współpracy mającej na celu zwalczanie przestępczości transgranicznej, wypracowa-nie lepszych praktyk i standardów dotyczących gromadzenia i wymiany informacji, ustanowienie systemów wczesnego ostrzegania w dziedzinie przestępczości zorganizo-wanej oraz opracowywanie programów szkoleń w tym obszarze. KE opowiedziała się za aktywniejszą rolą UE w rozwiązywaniu „zamrożonych” konfliktów poprzez większe zaangażowanie polityczne w podejmowane na bieżąco wysiłki służące ich rozwiązaniu konfliktów. Trzecim obszarem jest energetyka. Współpraca w tym obszarze ma zapew-nić dywersyfikację dostaw energii; zacieśnianie współpracy z producentami, krajami tranzytowymi i konsumentami poprzez prowadzenie dialogu na temat bezpieczeństwa

406 I. Ban, The Black Sea region and the European Neighbourhood Policy, Budapest 2006, s. 9-11.

407 Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego Synergia czarnomorska…, s. 3.

dostaw energii, propagowanie harmonizacji przepisów i regulacji w tym obszarze poprzez Inicjatywę z Baku oraz w ramach EPS w celu ustanowienia jasnych, przejrzystych i nie-dyskryminujących zasad ramowych w zakresie produkcji, przesyłu i tranzytu energii, zgodnych z prawem UE; opracowanie strategii w zakresie alternatywnych źródeł energii, wydajności energetycznej i oszczędności energii; modernizacja infrastruktury energe-tycznej i budowa jej nowych elementów oraz pomoc w budowie korytarza energetycz-nego łączącego Morze Czarne i Morze Kaspijskie. Bardzo istotnym zwłaszcza dla krajów partnerskich obszarem współpracy jest handel. UE jest dla krajów czarnomorskich ważnym partnerem gospodarczym i handlowym, a bliska współpraca gospodarcza oraz preferencyjne stosunki handlowe są ważnym elementem tych stosunków. Współpraca ma na celu przystąpienie państw do WTO, wdrożenie postanowień PD w przypadku państw objętych EPS oraz wsparcie regionalnych inicjatyw mających na celu stworzenie regionalnych stref wolnego handlu409.

SCZ promuje również współpracę z organizacjami regionalnymi, zwłaszcza z Or-ganizacją Współpracy Gospodarczej Państw Morza Czarnego, w której KE uzyskała status obserwatora w czerwcu 2007 r. Organizacja ta powstała 25 VI 1992 r. z inicjatywy Turcji jako organizacja współpracy regionalnej, której podstawowym celem była inten-syfikacja wymiany handlowej między państwami członkowskimi oraz współpraca celna. W jej skład wchodzą wszystkie państwa uczestniczące w SCZ oraz Grecja, Albania i Serbia. Pierwotnie do zakresu kompetencji tej organizacji należała wyłącznie praca handlowa i celna, jednakże z czasem do zakresu jej działalności włączono: współ-pracę w dziedzinie ochrony środowiska, transportu, energetykę, współwspół-pracę graniczną oraz zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa wewnętrznego – walkę z nielegalną imigra-cją oraz zwalczanie przestępczości zorganizowanej.

SCZ to zatem inicjatywa mająca na celu wzmocnienie współpracy regionalnej pomiędzy UE i państwami basenu Morza Czarnego. Ponadto stanowi dodatkowe uzu-pełnienie współpracy bilateralnej i sektorowej pomiędzy podmiotami w niej uczestni-czącymi. Ustanowienie SCZ ma również duże znaczenie dla krajów partnerskich objętych EPS, gdyż za jej pośrednictwem nastąpiło wzmocnienie komponentu regionalnego w ramach EPS i pogłębienie współpracy w regionie poprzez stopniowe przyjmowanie porozumień ustanawiających DCFTA410. Zniesione zostały także przeszkody w legalnym podróżowaniu, intensyfikacja wymiany młodzieży w ramach programu Erasmus Mundus,

409 P. Manoli, Regional Cooperation in the Black Sea. Building an inclusive, innovate, and integrated

region, Mitylene 2014, s. 9-11, https://www.bstdb.org/Regional_Cooperation_in_the_Black_Sea.pdf [do-stęp: 4.12.2019].

410 S.A. Acikmese, D. Triantaphyllou (eds.), The European Union and the Black Sea. The State of Play, New York 2016; C. Weaver, op. cit.; K. Henderson, C. Weaver (eds.), The Black Sea Region and EU Policy:

pojawiła możliwość współfinansowania inwestycji infrastrukturalnych w dziedzinie energii, transportu, ochrony środowiska oraz zintensyfikowanie współpracy z między-narodowymi instytucjami finansowymi.