Wartości jako źródło prawa Unii Europejskiej

Włączenie umów międzynarodowych do porządku prawnego UE skutkuje tym, iż w ramach tego systemu wartości pełnią funkcję źródła prawa UE. Potwierdził to TS w swoim orzecznictwie, w którym traktuje prawa podstawowe jako zasady ogólne, po-wołując się nie tylko na wspólne tradycje konstytucyjne państw członkowskich i na postanowienia EKPC, ale również na inne międzynarodowe instrumenty ochrony praw człowieka. Dla przykładu w wyroku w sprawie International Transport Workers’

Fede-ration i Finnish Seamen’s Union, w zakresie prawa do strajku, bezpośrednio odwołał się

do Europejskiej karty społecznej, podpisanej w Turynie w dniu 18 X 1961 r., oraz Kon-wencji nr 87 dotyczącej wolności związkowej i ochrony praw związkowych, przyjętej w dniu 9 VII 1948 r. przez Międzynarodową Organizację Pracy325.

Prawa podstawowe jako ogólne zasady prawa UE stanowią zatem część prawa pier-wotnego i w związku z tym w hierarchii norm znajdują się na tym samym poziomie, co pozostałe normy tego prawa. Z ochrony praw podstawowych zagwarantowanej w unijnym porządku prawnym wynika, iż ochrona praw podstawowych stanowi przesłankę zgodno-ści z prawem wszystkich działań UE, jednak również to, że państwa członkowskie, wyko-nując zobowiązania wynikające z prawa UE, muszą uwzględniać wymogi ochrony praw podstawowych zawartych w unijnym porządku prawnym326. UE jako wspólnota prawa uważa się za wspólnotę opartą na poszanowaniu praw podstawowych i praw człowieka, stosownie do tego w zakresie stosowania prawa, zarówno akty instytucji UE, jak i państw członkowskich nie mogą zostać „uznane za zgodne z prawem, jeżeli godzą w ochronę uznanych w ten sposób i zagwarantowanych praw człowieka”327, co oprócz orzecznictwa TS potwierdza również art. 51 ust. 1 KPP328. W wyroku w sprawie Schmidberger TS

325 Sprawa C-438/05 International Transport Workers’ Federation i Finnish Seamen’s Union p. Viking

Line ABP i OÜ Viking Line Eesti, ECLI:EU:C:2007:772, pkt 43.

326 Opinia 2/94, pkt 34; sprawa C-249/96 Lisa Jacqueline Grant p. South-West Trains Ltd., ECLI: EU:C:1998:63, pkt 45; sprawa C-25/02 Katharina Rinke p. Ärztekammer Hamburg, ECLI:EU:C:2003:435, pkt 26; sprawa C-2/92 The Queen p. Ministry of Agriculture, Fisheries and Food, ex parte Dennis Clifford

Bostock, ECLI:EU:C:1994:116, pkt 16; sprawa C-292/97 Karlsson i in., ECLI:EU:C:2000:202, pkt 37; sprawa C-442/00 Ángel Rodríguez Caballero p. Fondo de Garantía Salarial (Fogasa), ECLI:EU:C:2002:752, pkt 30; sprawy połączone C-402/05 P i C-415/05 P, pkt 283-285.

327 Sprawa C-112/00 Schmidberger, ECLI:EU:C:2003:333, pkt 73; sprawa C-299/95 Friedrich

Krem-zow p. Republik Österreich, ECLI:EU:C:1997:254, pkt 14; sprawa C-260/89 ERT, ECLI:EU:C:1991:254,

pkt 41. Zob. również opinię rzecznika generalnego Jacobsa z dnia 11.07.2002 r. w sprawie C-112/00

Schmidberger, ECLI:EU:C:2002:437, pkt 89.

328 „Postanowienia niniejszej Karty mają zastosowanie do instytucji i organów Unii z właściwym uwzględnieniem zasady pomocniczości oraz do Państw Członkowskich wyłącznie w zakresie, w jakim

potwierdził, że „środki sprzeciwiające się poszanowaniu praw człowieka są nie do zaak-ceptowania w Unii”329. W wyroku w sprawie Parlament przeciwko Radzie dotyczącej za-warcia Umowy między UE a Zjednoczoną Republiką Tanzanii w sprawie warunków przekazywania przez siły morskie dowodzone przez Unię Europejską do Zjednoczonej Republiki Tanzanii osób podejrzanych o piractwo i zajętego w związku z tym mienia,

expressis verbis orzekł, iż „poszanowanie zasad państwa prawa i praw człowieka, a także godności ludzkiej należy zapewnić w każdym działaniu Unii, w tym w dziedzinie WPZiB, co wynika z art. 21 ust. 1 akapit pierwszy, art. 21 ust. 2 lit. b) i art. 21 ust. 3 TUE w związ-ku z art. 23 TUE”330.

UE ma zatem obowiązek zbadania wpływu, jaki umowa międzynarodowa, którą chce zawrzeć, może mieć dla kwestii poszanowania i ochrony praw człowieka. Wynika to z faktu, iż prawo międzynarodowe nakłada na podmioty prawa międzynarodowego obowiązek przestrzegania bezwzględnie obowiązujących norm tego prawa ‒ norm ius

cogens i obowiązków erga omnes. W tej kwestii MTS stwierdził, iż z uwagi na sam charakter obowiązki erga omnes dotyczą wszystkich państw, a biorąc pod uwagę zna-czenie rozpatrywanych praw, wszystkie państwa mogą zostać uznane za mające interes prawny w tym, aby prawa te były chronione331. Na tej podstawie orzekł, że wszystkie państwa mają obowiązek nieuznania niezgodnej z prawem sytuacji wynikającej z naru-szenia obowiązku erga omnes i są również zobowiązane do tego, aby nie udzielać po-mocy ani wsparcia w utrzymaniu sytuacji stworzonej przez to naruszenie332. W konse-kwencji instytucje UE są zobowiązane przed zawarciem umowy międzynarodowej do zapewnienia przestrzegania bezwzględnie obowiązujących norm ius cogens tego prawa i obowiązków erga omnes, które obejmują m.in.: bezprawność aktów agresji i ludobój-stwa, lecz również zasady i normy dotyczące podstawowych praw człowieka, włączając w to ochronę przed niewolnictwem i dyskryminacją rasową333, a także prawo samosta-nowienia334.

stosują one prawo Unii. Państwa te zatem szanują prawa, przestrzegają zasad i popierają ich stosowanie zgodnie ze swymi kompetencjami”. Z objaśnień do tego artykułu wynika, że zakres stosowania ochrony praw podstawowych w prawie UE jest określony stosownie do przywołanego orzecznictwa TS.

329 Sprawa C-112/00, pkt 73.

330 Sprawa C-263/14 Parlament p. Radzie, ECLI:EU:C:2016:435, pkt 47; sprawa C-366/10, pkt 101.

331 Opinia doradcza z dnia 9.07. 2004 r. na temat skutków prawnych budowy muru na okupowanych terytoriach palestyńskich, CIJ Recueil 2004, s. 136, pkt 155. Podobnie wyrok z dnia 5.02.1970 r. w sprawie

Barcelona Traction, Light and Power Company, Limited (Belgia przeciwko Hiszpanii), CIJ Recueil 1970,

s. 3, pkt 33.

332 Opinia doradcza z dnia 9.07.2004 r. na temat skutków prawnych budowy muru na okupowanych terytoriach palestyńskich, pkt 159.

333 Wyrok MTS z dnia 5.02.1970 r. w sprawie Barcelona Traction, Light and Power Company, Limited, pkt 34.

334 Wyroki MTS: z dnia 30.06.1995 r., Timor Wschodni (Portugalia przeciwko Australii), CIJ Recueil 1995, s. 90, pkt 29; z dnia 3.02.2006 r. w sprawie działań zbrojnych na terytorium Konga (nowa skarga: 2002 r.) (Demokratyczna Republika Konga przeciwko Rwandzie), CIJ Recueil, 2006, s. 6, pkt 64, a także

Z punktu widzenia metody implementacji obowiązek działania zgodnego z pra-wami podstawowymi, któremu podlega UE, jest urzeczywistniany w orzecznictwie TS w różnoraki sposób. Jako najważniejsze należy wskazać wykładnię dokonywaną w świe-tle praw podstawowych, która może być jednocześnie rozumiana jako forma wykładni w świetle prawa pierwotnego. Zgodnie z nią przepisy prawa UE należy interpretować możliwie w ten sposób, aby nie naruszały odpowiednich praw podstawowych. I tak na przykład w wyroku w sprawie Johnston TS uznał, że przewidziane w art. 6 dyrektywy 76/207/EWG prawo do dochodzenia swych praw przed sądem stanowi „wyraz” opartej na tradycjach konstytucyjnych wspólnych dla państw członkowskich oraz na art. 6 i 13 EKPC zasady prawa do rzetelnego procesu sądowego i prawa do skutecznego środka odwoławczego i w związku z tym dokonał stosownej wykładni przepisu dyrektywy w „świetle” tej zasady335. I tak art. 11 dyrektywy 89/552, regulujący częstotliwość przerw na reklamy, należy interpretować w świetle art. 10 ust. 1 EKPC, do którego wyraźnie odsyła motyw ósmy tej dyrektywy336. Zgodnie z orzecznictwem TSUE również inter-pretacji postanowień Traktatu oraz postanowień dyrektyw w dziedzinie swobody prze-pływu pracowników i osób prowadzących samodzielną działalność gospodarczą należy dokonywać w świetle prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego zgodnie z art. 8 EKPC337. Za jeszcze dalej idący wyraz tej funkcji praw podstawowych związanej z wykładnią prawa UE można uznać wyrok w sprawie ERT, zgodnie z którym państwa członkowskie są związane wymogiem ochrony praw podstawowych przez UE również wtedy, gdy powołują się na ograniczenia podstawowych swobód. W myśl tego wyroku gdy państwo członkowskie, uzasadniając uregulowanie krajowe, powołuje się na bez-względny wymóg interesu ogólnego lub na uzasadnienie przewidziane w Traktacie, które mogą stanowić ograniczenie korzystania z jednej z przewidzianych w Traktacie podstawowych swobód, uzasadnienie to podlega interpretacji „w świetle ogólnych zasad prawnych, a w szczególności praw podstawowych”338.

opinia doradcza z dnia 9.07.2004 r. na temat skutków prawnych budowy muru na okupowanych terytoriach palestyńskich, pkt 155. Zob. też sprawozdanie grupy badawczej Komisji Prawa Międzynarodowego ONZ, zatytułowane „Fragmentacja prawa międzynarodowego: trudności wynikające z różnorodności i rozwoju prawa międzynarodowego”, A/CN.4/L.702, 18.07.2006 r., pkt 33.

335 Sprawa C-222/84, Marguerite Johnston p. Chief Constable of the Royal Ulster Constabulary, ECLI:EU:C:1986:206, pkt 18 oraz sprawa C-36/75, Rutili p. Ministre de l’Intérieur, ECLI:EU:C:1975:137, pkt 32.

336 Sprawa C-245/01, RTL Television GmbH p. Niedersächsische Landesmedienanstalt für privaten

Rundfunk, ECLI:EU:C:2003:580, pkt 41.

337 Sprawa C-60/00, Mary Carpenter p. Secretary of State for the Home Department, ECLI:EU:C:2002:434, pkt 38 oraz sprawa C-413/99, Baumbast i R p. Secretary of State for the Home

De-partment, ECLI:EU:C:2002:493, pkt 72.

338 Sprawa C-368/95, Vereinigte Familiapress Zeitungsverlags- und vertriebs GmbH p. Heinrich Bauer

Jednakże, co należy wyraźnie podkreślić, prawa podstawowe i prawa człowieka występują w ramach ochrony praw podstawowych w UE nie tylko jako kryterium wy-kładni prawa, ale jako wzorzec dla oceny zgodności z prawem aktów UE339. Treść tego rodzaju oceny może stanowić również prawo do ochrony prawa podstawowego, która może być egzekwowana za pomocą środka zaskarżenia lub skargi o stwierdzenie nie-ważności340. Zatem zgodność z wartością, jaką jest poszanowanie praw człowieka jako ogólną zasadą prawa, jest warunkiem legalności prawa pochodnego UE341, a „środki naruszające prawa człowieka są nie akceptowalne w prawie Unii”342. Na poziomie UE Rada i KE zdecydowały wprowadzić kwestię ochrony praw człowieka do ocen skutków sporządzanych w przypadku wniosków ustawodawczych, wniosków o charakterze nie ustawodawczym i umów handlowych o znacznym wpływie gospodarczym, społecznym i środowiskowym343. Z tego powodu Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich stwier-dził w decyzji z dnia 26 II 2016 r. w sprawie 1409/2014/MHZ dotyczącej uchybienia przez KE obowiązkowi przeprowadzenia oceny skutków przed zawarciem umowy o wolnym handlu między UE a Socjalistyczną Republiką Wietnamu, że fakt, iż KE nie przedstawiła ważnych powodów uzasadniających odmowę przeprowadzenia takiej analizy, był przejawem złej administracji344. Jak podkreślił w pkt 24 swojej decyzji, jedynym sposobem na to, aby ocena skutków odniosła skutek, jest przeprowadzenie jej przed zawarciem umowy międzynarodowej, ponieważ to właśnie w czasie negocjacji UE jest w stanie promować swoje wartości i cele, do których należą przestrzeganie i ochrona praw człowieka.

339 Tak np. wyrok w sprawie C-404/92, P X p. Komisji, ECLI:EU:C:1994:361, pkt 8 i n. dotyczący prawa do poszanowania życia prywatnego i osobistego zgodnie z art. 8 EKPC, w związku z wzięciem pod uwagę wyników testu na HIV na potrzeby decyzji o zatrudnieniu, mimo iż potencjalny pracownik był zda-nia, że nie wyraził zgody na przeprowadzenie testu: TS stwierdził nieważność decyzji KE i uchylił potwier-dzający ją wyrok Sądu Pierwszej Instancji ze względu na naruszenie art. 8 EKPC.

340 Sprawa C-185/95 P, Baustahlgewebe p. Komisji, ECLI:EU:C:1998:608. W tym wyroku TS uznał zarzut naruszenia przewidzianego w art. 6 ust. 1 EKPC prawa do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie jako zarzut dotyczący postępowania przed Sądem Pierwszej Instancji i orzekł obniżenie wymiaru grzywny jako szczególny skutek prawny naruszenia tego prawa. Również w tej kwestii: J.H.H. Weiler, N.J.S. Lock-hart, Taking Rights Seriously: The European Court and its Fundamental Rights Jurisprudence – Part II, „Common Market Law Review” 1995, Vol. 32, s. 579-589.

341 Art. 263 TFUE i TSUE z 28.03.1996 r., opinia 2/94 w sprawie przystąpienia Wspólnoty do Konwen-cji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, ECLI:EU:C:1996:140, pkt 33-34.

342 Sprawy połączone C-402/05 P i C-415/05 P, pkt 284.

343 Konkluzje Rady z dnia 25.06.2012 r. w sprawie praw człowieka i demokracji, strategicznych ram UE dotyczących praw człowieka i demokracji oraz planu działania UE dotyczącego praw człowieka i demo-kracji, 11855/12 załącznik III, pkt I.1, s. 11 oraz Wspólny komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 kwietnia 2015 r., JOIN (2015) 16 final, s. 24.

344 Decision in case 1409/2014/MHZ on the European Commission’s failure to carry out a prior human rights impact assessment of the EU-Vietnam free trade agreement, https://www.ombudsman.europa.eu/pl/ decision/en/64308 [dostęp: 23.09.2019]. Szerzej: I. Vianello, Guaranteeing Respect for Human Rights in the

EU’s External Relations: What Role for Administrative Law, [w:], S. Poli (ed.), Protecting Human Rights in the European Union’s External Relations, „CLEER Papers” 2016, nr 5, s. 21-36.

Również działania państw członkowskich podejmowane na gruncie prawa UE mu-szą być zgodne z prawami człowieka jako zasadą ogólną prawa345 i mają obowiązek prze-strzegania praw podstawowych, „więc ochrona tych praw stanowi, co do zasady, wystar-czające uzasadnienie ograniczenia zobowiązań nałożonych przez prawo wspólnotowe, nawet w ramach podstawowej swobody gwarantowanej przez Traktat”346. Dodatkowo gdy akt UE pozostawia państwom członkowskim swobodę uznania lub wyboru pomiędzy sposobami jego wykonania, muszą one w ramach swobodnego uznania uwzględnić prawa podstawowe w taki sposób, w jaki zostały one ujęte w prawie UE, tak aby odnośne uregu-lowanie krajowe było stosowane zgodnie z wymogami unijnej ochrony praw podstawowych. Nie należy również zapominać, iż prawa podstawowe wiążą także urzędy i organy państwa członkowskiego w dziedzinie tzw. autonomii na płaszczyźnie formalnoprawnej państw członkowskich, mogą stanowić również ograniczające ją wytyczne347.

Jak wynika z art. 2 TUE, z art. 8 TUE, z art. 21 TUE oraz art. 23 TUE, UE opar-ta jest w szczególności na wartościach wolności, demokracji, równości, państwa praw-nego oraz poszanowania praw człowieka348. Jest zatem unią prawa, w której akty insty-tucji podlegają kontroli pod względem zgodności z traktatami, ogólnymi zasadami prawa oraz prawami podstawowymi349. Samo zatem istnienie skutecznej kontroli sądowej służącej zapewnieniu poszanowania przepisów prawa UE jest nierozerwalnie związane z istnieniem państwa prawa350. Jedynie TS jest właściwy do stwierdzenia, że akt UE jest nieważny, a celem tej wyłącznej kompetencji jest zapewnienie pewności prawa poprzez jednolite jego stosowanie we wszystkich państwach członkowskich351. Sąd krajowy, do którego należy w ramach jego kompetencji stosowanie przepisów prawa UE, zobowią-zany jest zapewnić pełną skuteczność tych norm, w razie konieczności z własnej inicja-tywy, nie stosując wszelkich sprzecznych z nimi przepisów prawa krajowego, także późniejszych, bez potrzeby zwracania się o ich uprzednie usunięcie w drodze ustawo-dawczej lub w ramach innej procedury konstytucyjnej ani oczekiwania na usunięcie

345 Sprawa C-260/89, Elliniki Radiophonia Tiléorassi AE and Panellinia Omospondia Syllogon

Pros-sopikou p. Dimotiki Etairia Pliroforissis and Sotirios Kouvelas and Nicolaos Avdellas and others,

ECLI:EU:C:1991:254, pkt 41-43.

346 Sprawa C-112/00, pkt 74; oraz sprawa C-36/02, pkt 35.

347 Sprawa C-276/01, Steffensen, ECLI:EU:C:2003:228, pkt 60 oraz 96 i n.

348 Opinia 2/13, pkt 168, 169.

349 Sprawa C-583/11, P Inuit Tapiriit Kanatami i in. p. Parlamentowi i Radzie, ECLI:EU:C:2013:625, pkt 91; sprawa C-274/12 P, Telefónica SA p. Komisji, ECLI:EU:C:2013:852, pkt 56.

350 Sprawa C-216/18 PPU, Minister for Justice and Equality (Nieprawidłowości w systemie

sądownic-twa), ECLI:EU:C:2018:586, pkt 48, 63; sprawa C-619/18, Komisja p. Polsce (Niezależność Sądu Najwyż-szego), ECLI:EU:C:2019:531, pkt 58, sprawa C-192/18, Komisja p. Polsce, ECLI:EU:C:2019:924, pkt 106;

oraz sprawa C-362/14, Maximillian Schrems p. Data Protection Commissioner, ECLI:EU:C:2015:650, pkt 95.

351 Sprawa C-188/10 i C-189/10, Aziz Melki (C-188/10) and Sélim Abdeli (C-189/10), ECLI:EU: C:2010:363, pkt 54; sprawa C-533/10, Compagnie internationale pour la vente à distance (CIVAD) SA

wspomnianych przepisów352. Zatem sądy krajowe nie mają kompetencji do stwierdzania nieważności aktów instytucji UE, ponieważ kompetencje przyznane TS na podstawie art. 267 TFUE mają na celu zapewnienie jednolitego stosowania prawa UE przez sądy krajowe. Wymóg spójności jest szczególnie istotny w przypadku ważności unijnego aktu prawnego. Rozbieżności w orzecznictwie sądów państw członkowskich dotyczące waż-ności aktu mogłyby zagrozić spójważ-ności unijnego porządku prawnego i naruszyć podsta-wowy wymóg pewności prawa353.

Ponadto TS od samego początku odrzucał możliwość uwzględnienia zarzutów opartych na systemach praw podstawowych państw członkowskich zwróconych prze-ciwko ważności prawa UE354. Uzasadnienie takiego stanowiska przedstawił w wytycza-jącym kierunek rozwoju orzecznictwa wyroku w sprawie Internationale

Handelsgesel-lschaft: „jednolite obowiązywanie prawa Unii byłoby zagrożone, jeżeli ocena ważności działań instytucji Unii miałaby uwzględniać normy lub zasady prawa krajowego. Ważność tych działań może być oceniana tylko z perspektywy zgodności z prawem unijnym, ponieważ nadrzędności prawa stworzonego przez Traktat, a w związku z tym pochodzą-cego z autonomicznego źródła prawa, nie mogą ze względu na jego samodzielność uchylić żadne jakkolwiek ukształtowane krajowe przepisy prawne, jeżeli nie ma ono zostać pozbawione swojego charakteru unijnego prawa lub jeżeli podstawa prawna Unii nie ma zostać podana w wątpliwość. W związku z tym ważność działania Unii lub jej obowiązywanie w państwie członkowskim nie mogą zostać podważone, jeżeli podnie-siony zostanie zarzut naruszenia praw podstawowych w formie nadanej im przez kon-stytucję tego państwa lub przez podstawowe zasady kształtujące tę konkon-stytucję”355.

Konieczne jest również podkreślenie stanowiska TS w kontekście naruszania praw człowieka w relacjach pomiędzy UE a państwem trzecim. Bardzo ważnym w tej materii orzeczeniem jest wyrok w sprawie Portugalia przeciwko Radzie356. W sprawie tej TS

352 Sprawa 106/77, Amministrazione delle Finanze dello Stato p. Simmenthal SpA, ECLI:EU:C:1978:49, pkt 21, 24; sprawa C-187/00, Helga Kutz-Bauer p. Freie und Hansestadt Hamburg, ECLI:EU:C:2003:168, pkt 73; sprawa C-387/02, C-391/02 i C-403/02, Criminal proceedings against Silvio Berlusconi (C-387/02),

Sergio Adelchi (C-391/02) and Marcello Dell’Utri and Others (C-403/02), ECLI:EU:C:2005:270, pkt 72;

sprawa C-314/08, Krzysztof Filipiak p. Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu, ECLI:EU:C:2009:719, pkt 81.

353 Sprawa C-314/85, Foto-Frost p. Hauptzollamt Lübeck-Ost, ECLI:EU:C:1987:452, pkt 15; sprawa C-27/95, Woodspring District Council p. Bakers of Nailsea Ltd, ECLI:EU:C:1997:188, pkt 20; sprawa C-461/03, Gaston Schul Douane-expediteur BV p. Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, ECLI:EU:C:2005:742, pkt 21.

354 Sprawa C-1/58, Stork & Cie p. Wysokiej Władzy EWWiS, ECLI:EU:C:1959:4, s. 45 i sprawa C-40/64,

Sgarlata i in. p. Komisji, ECLI:EU:C:1965:36, s. 296.

355 Sprawa C-11/70, Internationale Handelsgesellschaft mbH p. Einfuhr- und Vorratsstelle für Getreide

und Futtermittel, ECLI:EU:C:1970:114, pkt 3. Zawarte w nim rozważania stanowiły impuls dla rozwoju

autonomicznej unijnej ochrony praw podstawowych względnie utworzenie stosownej własnej unijnej ochro-ny praw podstawowych stworzyło warunek dla zaakceptowania bezwzględnej nadrzędności prawa UE.

orzekł, iż unijna polityka współpracy na rzecz rozwoju357 musi uwzględniać zasady de-mokracji, rządów prawa i praw człowieka, stanowiące istotny element współpracy w tym obszarze, a ich naruszenie może stanowić podstawę do zawieszenia współpracy z pań-stwem te zasady naruszającym358. Ponadto TS wskazał, iż wartości te są nadrzędne w stosunku do innych obszarów współpracy i to właśnie po stronie UE leży obowiązek ich uwzględniania w procesie decyzyjnym mającym na celu nawiązanie współpracy z państwem trzecim. Konkluzja wynikająca z tego wyroku jest taka, iż wartości wymie-nione w art. 2 TUE stanowią wartość nadrzędną nad innymi obszarami współpracy, np. ekonomicznym czy handlowym, we współpracy pomiędzy UE i jej partnerami na arenie międzynarodowej, które UE zobowiązana jest uwzględniać w procesie programo-wania współpracy z podmiotami trzecimi, a naruszenie których przez podmiot trzeci skutkować może zawieszeniem współpracy. Do wartości TS odniósł się również w wy-roku w sprawie Kadi, w którym orzekł, iż „zobowiązania nałożone umową międzyna-rodową nie mogą skutkować naruszeniem zasad konstytucyjnych traktatu WE, wśród których znajduje się zasada, zgodnie z którą wszystkie akty wspólnotowe powinny przestrzegać praw podstawowych, przy czym przestrzeganie to stanowi przesłankę ich zgodności z prawem, a kontrola, czy przesłanka ta jest spełniona, należy do Trybunału w ramach zupełnego systemu środków prawnych ustanowionego w tym traktacie. […] Jednak to pierwszeństwo na poziomie prawa wspólnotowego nie obejmowałoby prawa pierwotnego, a w szczególności zasad ogólnych, w których skład wchodzą prawa pod-stawowe”359. W wyroku tym zwrócił uwagę, iż zaciągnięte przez UE zobowiązania na arenie międzynarodowej nie mogą przeważać nad prawem pierwotnym, którego elemen-tem składowym są prawa podstawowe. Ponadto wskazał, iż art. 351 TFUE nie może w żadnym przypadku zezwolić na podważenie zasad należących do fundamentów unij-nego porządku prawunij-nego360.

W wydanej 18 XII 2014 r. opinii 2/13 dotyczącej przystąpienia UE do EKPC orzekł, iż autonomia, z jakiej korzysta prawo UE w stosunku do praw państw członkowskich oraz w stosunku do prawa międzynarodowego, wymaga, by interpretacja praw podsta-wowych była zapewniona w ramach struktury i celów UE361. Ponadto w odniesieniu do

357 Polityka ta jest uregulowana jest w art. 208-211 TFUE i stanowi jedną z istotnych polityk zewnętrz-nych UE, skierowaną do krajów rozwijających się, której głównym celem jest zmniejszenie, a docelowo redukcja ubóstwa.

358 Sprawa C-268/94, punkty 24 i 25.

359 Sprawy połączone C-402/05 P oraz C-415/05 P, pkt 285, 306 i 308.

360 Ibidem, pkt 304.

361 Opinia 2/13, pkt 167-171; sprawa C-260/89, Elliniki Radiophonia Tiléorassi AE and Panellinia

Omospondia Syllogon Prossopikou p. Dimotiki Etairia Pliroforissis and Sotirios Kouvelas and Nicolaos Avdellas and others, ECLI:EU:C:1991: 254, pkt 41; sprawa C-299/95, Friedrich Kremzow p. Republik