Wartości w Europejskiej Polityce Sąsiedztwa

Jak wskazano w zapisach Strategii, EPS wspiera zaangażowanie w obszarze war-tości, niemniej jednak na uwagę zasługuje fakt, iż to zaangażowanie państw sąsiedzkich jest różne. Zatem współpraca w ramach EPS ma na celu taki stan zmienić i doprowadzić do zwiększenia „efektywnego współdzielenia wartości”366. Zgodność z wartością, jaką jest poszanowanie praw człowieka, jako ogólną zasadą prawa, jest warunkiem legalności prawa pochodnego UE367, a „środki naruszające prawa człowieka są nie akceptowalne w prawie Unii”368. Również działania państw członkowskich podejmowane na gruncie prawa UE muszą być zgodne z prawami człowieka jako zasadą ogólną prawa369 i mają obowiązek przestrzegania praw podstawowych, „więc ochrona tych praw stanowi, co do zasady wystarczające uzasadnienie ograniczenia zobowiązań nałożonych przez prawo wspólnotowe, nawet w ramach podstawowej swobody gwarantowanej przez Traktat”370.

Współpraca UE z krajami sąsiedzkimi w ramach EPS odbywa się zatem od same-go początku jej funkcjonowania na podstawie wartości371. W związku z tym za jej pośred-nictwem polityki UE i państwa sąsiedzkie zobowiązały się do promowania dobrych rządów, demokracji, praw człowieka i praworządności; wspierania reform w tym obszarze oraz wspierania społeczeństwa obywatelskiego. Podstawę stabilności UE stanowią takie wartości jak: dobre rządy, demokracja, praworządność i poszanowanie prawa człowieka, a promowanie reform w tych obszarach ma podstawowe znaczenie dla realizacji celu EPS, jakim jest stabilizacja. Z tego powodu UE wspiera działania na rzecz promowania prawo-rządności i wartości demokratycznych, w tym reformę sądownictwa oraz niezależność władzy sądowniczej, walkę z korupcją, ochronę praw człowieka, podstawowych wolności i dialog ze społeczeństwem obywatelskim. Kwestie te zajmują ważne miejsce w dyskusjach na temat priorytetów partnerstwa i w zmienionych programach stowarzyszeniowych. Za pośrednictwem dialogu politycznego państwa UE prowadzą współpracę z partnerami

i The Queen p. Secretary of State for Transport, ex parte: Factortame Ltd i innym, ECLI:EU:C:1996:79; sprawa 26/74, Société Roquette frères p. Komisji, ECLI:EU:C:1976:69.

366 A. Kalicka-Mikołajczyk, Prawa człowieka jako zasada uniwersalna. Współpraca Unii Europejskiej

z krajami partnerskimi w ramach Europejskiej polityki sąsiedztwa, [w:] B. Mielnik (red.), Z problematyki prawa międzynarodowego, europejskiego i krajowego Księga poświęcona pamięci doktora Macieja Lisa,

Wrocław 2018, s. 33-54.

367 Art. 263 TFUE i Opinia 2/94, pkt 33-34.

368 Sprawy połączone C-402/05 P i C-415/05 P, pkt 284.

369 Sprawa C-260/89, pkt 41-43.

370 Sprawa C-112/00, Eugen Schmidberger, Internationale Transporte und Planzüge p. Austrii, ECLI: EU:C:2003:333, pkt 74; sprawa C-36/02, Omega Spielhallen- und Automatenaufstellungs-GmbH p.

Ober-bürgermeisterin der Bundesstadt Bonn, ECLI:EU:C:2004:614, pkt 35; sprawa C-438/05, pkt 45.

371 S. Gstöhl, The Contestation of Values in the European Neighbourhood Policy: Challenges of

Capac-ity, Consistency and Competition, [w:] S. Poli (ed.), The European Neighbourhood Policy ‒ Values and Principles, London, Routledge 2016, s. 58-78.

w zakresie promowania poszanowania międzynarodowych zobowiązań dotyczących prawa człowieka. Demokracja, poszanowanie praw człowieka i zasady praworządności to podstawy partnerstwa UE z jej sąsiadami. Nie istnieje jednakże jeden określony model reformy tego sektora ani gotowa recepta na jej przeprowadzenie. Reformy przebiegają odmiennie w różnych państwach sąsiedzkich, ale w tworzeniu głębokiej i trwałej demo-kracji można dopatrzeć się kilku elementów wspólnych, wymagających silnego i trwałe-go zaangażowania ze strony państw sąsiedzkich. Należą do nich: wolne i sprawiedliwe wybory; wolność zrzeszania się i zgromadzeń, wolność wypowiedzi oraz wolność prasy i mediów; praworządność, na straży której stoi niezależny system sądowniczy, oraz prawo do rzetelnego procesu sądowego; walka z korupcją oraz reforma sektora odpowiedzialne-go za zapewnienie bezpieczeństwa oraz egzekwowanie prawa (w tym policji) oraz wpro-wadzenie demokratycznej kontroli nad siłami zbrojnymi i siłami bezpieczeństwa372.

W ostatnich latach odnotowano pewne postępy w zakresie reform na drodze ku ustanowieniu „głębokiej i trwałej demokracji”. Mimo to nadal istnieją pewne problemy, które wymagają rozwiązania, aczkolwiek zauważalne są coraz większe różnice między krajami sąsiadującymi pod względem stopnia zaawansowania ich reform demokratycz-nych. Niemniej jednak prawie wszystkie one borykają się z poważnymi naruszeniami praw człowieka, takimi jak: tortury, brak poszanowania wolności wypowiedzi, w szcze-gólności w odniesieniu do środków masowego przekazu, wolności stowarzyszania i wol-ności zgromadzeń. Kara śmierci nadal obowiązuje w Algierii, w Egipcie, Izraelu, Jorda-nii, Libanie, Libii, Maroku, na okupowanych terytoriach palestyńskich, w Syrii i Tunezji i jest regularnie wykonywana w Algierii, Egipcie, Libii i Syrii. Większość państw sąsiedzkich nie udziela odpowiedniej pomocy i ochrony osobom ubiegającym się o azyl ani uchodźcom, a niektóre z nich nie przystąpiły jeszcze do Konwencji o uchodź-cach z 1951 r. ani do Protokołu z 1967 r. do tej konwencji. W niektórych państwach or-ganizacje społeczeństwa obywatelskiego, a czasami także związki zawodowe, wciąż napotykają poważne ograniczenia, takie jak: postępowania sądowe przeciwko czołowym działaczom organizacji pozarządowych, uciążliwe procedury administracyjne, koniecz-ność uzyskania zezwolenia na przyjęcie wsparcia finansowego373. Nadal w kilku państwach media borykają się z ingerencją polityczną i gospodarczą, brakiem zróżnicowania i au-tocenzurą. W Azerbejdżanie i Egipcie odnotowano wiele przypadków nękania i aresz-towania dziennikarzy. W wielu krajach partnerskich na południu, takich jak Egipt, Maroko, Tunezja i Algieria, oraz na wschodzie, w szczególności w Azerbejdżanie i na Białorusi konieczne jest wzmocnienie w różnym stopniu niezależności sądownictwa. Pomimo pewnych reform systemu wymiaru sprawiedliwości sądownictwo we wschodnim

372 Komunikat z 2011 r., s. 4.

i południowym sąsiedztwie postrzega się nadal jako silnie uzależnione od władzy wy-konawczej. Wysoka liczba wyroków skazujących, nadmierne stosowanie zatrzymania administracyjnego i niesatysfakcjonujące stosowanie zasady równości stron spowodo-wały spadek zaufania do wymiaru sprawiedliwości. Podjęto wprawdzie starania zmie-rzające do poprawy infrastruktury więzień, jednak warunki w więzieniach pozostają problemem nierozwiązanym, a dochodzenia w przypadkach tortur i złego traktowania w dalszym ciągu nie są prowadzone dostatecznie wnikliwie, co przyczynia się do pod-trzymywania poczucia bezkarności wśród funkcjonariuszy organów ścigania. W wielu państwach wciąż poważnym problemem jest korupcja. W większości krajów nie podję-to żadnych działań na rzecz rozpoczęcia walki z korupcją lub podjęte działania były bardzo skromne. Problem korupcji jest w dalszym ciągu bardzo nasilony zwłaszcza na Ukrainie i na Białorusi, w Libanie, Azerbejdżanie czy Libii.

W niektórych państwach objętych EPS w ostatnich latach przeprowadzono wybo-ry. Większość z nich odbyła się zgodnie z obowiązującymi standardami międzynarodo-wymi dotyczącymi demokratycznych i przejrzystych wyborów. W Egipcie instytucjo-nalne działania przewidziane w przejściowym planie działania zostały zrealizowane pod koniec 2015 r., gdy odbyły się wybory legislacyjne. Misja obserwacji wyborów UE oceniła wybory parlamentarne w Jordanii jako „przejrzyste i dobrze zarządzane”374. W lutym 2017 r. UE przyjęła nowy program, na który przeznaczyła 15 mln euro, mający na celu dalsze wzmocnienie demokratycznych rządów w tym państwie375. Misja eksper-tów ds. wyborów UE towarzyszyła wyborom parlamentarnym przeprowadzonym w Ma-roku w październiku 2016 r., które zostały ocenione jako krok naprzód pod względem konsolidacji programu reform podjętego przez Maroko w 2011 r.376 Wybory parlamen-tarne w Gruzji zostały pozytywnie ocenione przez misję obserwacji wyborów OBWE jako „oparte na konkurencji, dobrze zarządzane, w których ogólnie szanowane są pod-stawowe wolności”377. Międzynarodowa misja obserwacji wyborów przyglądająca się wyborom parlamentarnym na Białorusi we wrześniu 2016 r. odnotowała wolę uczestnic-twa w reformie ordynacji wyborczej oraz fakt, że Białoruś podjęła pierwsze kroki w kie-runku rozwiązania pewnych od dłuższego czasu nierozwiązanych kwestii, chociaż nie odniosła się jeszcze do kilku najważniejszych zaleceń wydanych przez OBWE i Komisję

374 Informacje dostępne na stronie: https://eeas.europa.eu/election-observation-missions/eom-jordan -2016_en/16317/European%20Union%20Election%20Observation%20Mission%20to%20Jordan%20presents %20its%20final%20report%20including%20recommendations%20for%20further%20improvement%20 of%20elections [dostęp: 12.01.2020].

375 Informacje dostępne na stronie: https://eeas.europa.eu/delegations/jordan/20411/european-union -supports-jordan-political-and-environmental-reforms-eu115-million_en [dostęp: 12.01.2020].

376 Informacje dostępne na stronie: https://www.ecoi.net/file_upload/1226_1481615902_morocco-elec tions.pdf [dostęp: 12.01.2020].

377 Informacje dostępne na stronie: http://www.osce.org/odihr/elections/georgia/273226 [dostęp: 12.01.2020].

Wenecką. Sytuacja ta wskazuje na potrzebę przeprowadzenia kompleksowej reformy ordynacji wyborczej w ramach szerszego procesu demokracji.

W wielu państwach sąsiadujących występują problemy z praworządnością, korup-cją oraz słabą i nieefektywną administrakorup-cją. W 2016 r. w ścisłej współpracy z OECD/ SIGMA KE opracowała zasady administracji publicznej, które należy stosować jako ramy odniesienia dla państw objętych EPS, zobowiązujących się do przeprowadzenia reformy swoich administracji zgodnie z uznanymi międzynarodowymi zasadami i do-brymi praktykami w zakresie dobrych rządów. Oprócz zasad administracji publicznej przy wsparciu UE Tunezja, Gruzja i Ukraina przeprowadziły reformy w obszarze spra-wiedliwości, praworządności oraz walki z korupcją. W pięcioletnim planie rozwoju obejmującym lata 2016-2020 Tunezja opracowała plany na rzecz dalszego ulepszania rządów w szczególności obejmujące reformę administracji publicznej i walkę z korupcją. Dzięki pakietowi reform wymiaru sprawiedliwości Gruzja zintensyfikowała wysiłki na rzecz walki z drobną korupcją. Z pomocą grupy wsparcia dla Ukrainy i misji doradczej UE na rzecz reformy cywilnego sektora bezpieczeństwa na Ukrainie podjęto się reali-zacji wielkoskalowych programów mających promować decentralizację, zasady admi-nistracji publicznej, walkę z korupcją i praworządność. W 2016 r. w Mołdawii przyjęto szereg praw dotyczących reformy sektora wymiaru sprawiedliwości, zasad administracji publicznej oraz walki z korupcją, które są nadal realizowane. W 2017 r. w Armenii ra-tyfikowano nowy program rządowy dotyczący zasad administracji publicznej, natomiast w Azerbejdżanie wzmożono działania na rzecz promowania zasad administracji publicz-nej. Algieria, Maroko i Tunezja prowadzą działania w zakresie modernizacji zarządzania finansami publicznymi. W Libanie w maju 2016 r. z powodzeniem przeprowadzono wybory na poziomie gminy. UE poczyniła znaczne inwestycje w promowanie przez władze palestyńskie najważniejszych reform, w szczególności w obszarach zarządzania, konsolidacji budżetowej i ram regulacyjnych.

W ostatnich dwóch latach zaobserwowano znaczne pogorszenie pod względem przestrzegania praw człowieka, będące skutkiem konfliktów zbrojnych w Libii, Syrii i we wschodniej Ukrainie, nielegalnej aneksji Krymu i Sewastopolu przez Rosję oraz ataków terrorystycznych. W niektórych państwach tendencje antydemokratyczne dopro-wadziły do braku przestrzegania podstawowych wolności, prześladowania obrońców praw człowieka oraz osłabienia pozycji instytucji demokratycznych. Europejski Instru-ment na rzecz Wspierania Demokracji i Praw Człowieka nadal stanowi instrument

o podstawowym znaczeniu, pozwalający na zapewnianie stałego wsparcia dla indywi-dualnych obrońców praw człowieka oraz organizacji społeczeństwa obywatelskiego wykonujących prace na rzecz praw człowieka i demokratyzacji. Wsparcie finansowe UE na rzecz Europejskiego Funduszu na rzecz Demokracji również zostało wznowione w celu

zapewnienia pomocy dla organizacji wspierających oraz osób fizycznych w państwach, w których promowanie praw człowieka stało się trudne. W 2016 r. UE rozpoczęła wdra-żanie podejścia do współpracy na rzecz rozwoju opartego na prawach człowieka, obej-mującego wszystkie prawa człowieka jako jedną z zasad przewodnich pomocy finanso-wej ENI oraz możliwość skuteczniejszego uwzględnienia kwestii praw człowieka i podstawowych wolności.

Współpraca z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego stanowi istotną część stosunków UE ze wszystkimi państwami objętymi EPS. UE w dalszym ciągu przeciw-działa zjawisku kurczącej się przestrzeni dostępnej dla przeciw-działań społeczeństwa obywa-telskiego we wszystkich krajach objętych EPS i domaga się poszanowania prawa do wolności słowa i wolności stowarzyszania w celu wzmocnienia społeczeństwa obywa-telskiego w państwach sąsiedzkich. Co jest warte podkreślenia, UE rozszerza swoją politykę służącą dotarciu do mniejszych i nowszych organizacji, w tym organizacji znajdujących się poza stolicami i dużymi miastami, i wdraża plany działania na rzecz współpracy ze społeczeństwem obywatelskim378. Inicjatywy stowarzyszeń społeczeństwa obywatelskiego są obecnie realizowane w ramach pełnowartościowych programów re-alizowanych zarówno na południu, jak i na wschodzie, skierowanych do nowo ustano-wionych organizacji i grup politycznych. W Tunezji prowadzone są regularne konsulta-cje ze społeczeństwem obywatelskim w okresach poprzedzających posiedzenia instytucjonalne oraz negocjacje w sprawie DCFTA oraz Partnerstwa na rzecz mobilno-ści. W Gruzji, Jordanii, Libanie i Maroku UE dotarła do jeszcze szerszego grona pod-miotów prowadzących działalność w sektorach: politycznym, społecznym, kulturowym i praw człowieka. W Egipcie wsparcie dla społeczeństwa obywatelskiego stanowi prio-rytet pomocy dwustronnej UE, biorąc pod uwagę rolę, jaką niezależne organizacje społeczeństwa obywatelskiego mogą odegrać w przyczynianiu się do osiągania trwałej stabilności i bezpieczeństwa. UE utrzymuje bardzo ścisłą współpracę z w pełni rozwi-niętym społeczeństwem obywatelskim na Ukrainie. Ustanowione zostały szczegółowe cele w odniesieniu do zwiększenia zdolności organizacji społeczeństwa obywatelskiego do rozpoczęcia dialogu merytorycznego z rządami krajowymi oraz UE, podniesienia jakości usystematyzowanego dialogu z Forum Społeczeństwa Obywatelskiego Partner-stwa Wschodniego oraz jego platformami krajowymi. W 2017 r. uruchomiono inicjatywę „Głosy młodych mieszkańców obszaru Morza Śródziemnego”, której podstawę stanowi program „Głosy młodych Arabów”, a jej zasięg został zwiększony, by objąć państwa UE oraz państwa południowego sąsiedztwa. Pod auspicjami fundacji Anny Lindh sieć sku-pia młodych nauczycieli, dziennikarzy, przedsiębiorców społecznych oraz działaczy na

378 Informacje dostępne na stronie: https://europa.eu/capacity4dev/public-governance-civilsociety/ minisite/eu-country-roadmaps-engagement-civil-society-introduction [dostęp: 12.01.2020].

rzecz pokoju i demokracji. Program ma na celu szkolenie młodych liderów pod względem umiejętności w zakresie prowadzenia debat, tak aby przygotować ich do aktywnego uczestnictwa w inicjatywach służących kształtowaniu polityki oraz w życiu politycznym.

Współpraca regionalna w obszarze praworządności i dobrych rządów do pewnego stopnia umocniła społeczności obywatelskie w południowym sąsiedztwie, ze szczegól-nym uwzględnieniem równouprawnienia płci oraz integracji mniejszości narodowych. Wdrożenie Unijnego planu działania w sprawie równości płci oraz wzmocnienia pozycji kobiet w kontekście stosunków zewnętrznych na lata 2016-2020 doprowadziło do obo-wiązkowej analizy wszystkich wniosków projektowych pod kątem płci oraz uwzględ-nienia kwestii płci we wszystkich priorytetach partnerstwa, programach stowarzysze-niowych i sprawozdaniach krajowych379. Kwestia płci została uwzględniona w dokumencie pt. „20 celów Partnerstwa Wschodniego na 2020 r.”380

Szczególny nacisk ze strony UE położony został na zintensyfikowanie współpra-cy z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i obywatelami w kwestiach dotyczą-cych praw człowieka i demokracji, w tym procesów wyborczych, udzielenia większego wsparcia finansowego tym organizacjom, zwłaszcza za pośrednictwem Europejskiego Funduszu na rzecz Demokracji oraz specjalnego programu stypendialnego. Szczególną uwagę UE poświęciła dwóm kwestiom. Po pierwsze, realizacji planu działania UE w sprawie równości płci na lata 2016-2020 oraz wspieraniu krajów partnerskich w reali-zacji ich zobowiązań w zakresie równości płci i upodmiotowienia kobiet i dziewcząt381. Szczególny nacisk położony został na następujące kwestie: zapewnienie integralności cielesnej i psychicznej kobiet i dziewcząt, promowanie ich praw gospodarczych i spo-łecznych, wzmocnienie pozycji kobiet i dziewcząt, zapewnienie im dostępu do wymiaru sprawiedliwości, edukacji, opieki zdrowotnej i innych usług socjalnych, wzmocnienie ich głosu i udziału w życiu politycznym oraz zmianę kultury instytucjonalnej w celu wywiązania się z tych zobowiązań. Po drugie, w części krajów partnerskich, zwłaszcza muzułmańskich, tożsamość etniczna, religijna i kulturowa oraz tradycje odgrywają kluczową rolę w funkcjonowaniu społeczeństwa, z tych powodów w większym stopniu UE powinna brać je pod uwagę, programując zasady współpracy z niektórymi z tych państw.

379 Joint Staff Working Document, Gender Equality and Women’s Empowerment: Transforming the Lives of Girls and Women through EU External Relations 2016-2020, SWD (2015) 182 final oraz rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 31 maja 2018 r. w sprawie wdrożenia wspólnego dokumentu roboczego służb (SWD (2015) 0182) pt. „Równość płci i wzmocnienie pozycji kobiet: odmiana losu dziewcząt i kobiet w kontekście stosunków zewnętrznych UE w latach 2016–2020” (2017/2012(INI)).

380 Joint Staff Working Document, Eastern Partnership ‒ 20 Deliverables for 2020. Focusing on key

priorities and tangible results, SWD (2017) 300 final.

381 Council of the European Union, 3420th Council meeting, External Relations, 13201/15, Luxembourg, 26.10.2015, http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-13201-2015-INIT/en/pdf [dostęp: 29.04.2019].

4. Wnioski

Współpraca UE z państwami sąsiedzkimi w ramach EPS od samego początku jej funkcjonowania, czyli od 2004 r., odbywa się na podstawie ściśle określonych zasad i wartości.

Ustanawiając EPS, UE po raz pierwszy w historii zaproponowała wszystkim państwom sąsiedzkim wspólną politykę zewnętrzną, która w założeniu ma uzupełniać dotychczasowe formy współpracy. Stworzony został zatem katalog zasad, na podstawie których ta współpraca miała i nadal ma się odbywać. Są one swoistymi dyrektywami optymalizacyjnymi, których istota sprowadza się do tego, iż powinny być realizowane w jak największym stopniu, co określane jest przez możliwości faktyczne i prawne państw sąsiedzkich. Stanowią zatem bardzo szczególny „drogowskaz” wskazujący kierunek stanowienia prawa oraz zapewniają spójność i przejrzystość podejmowanych działań w ramach tej polityki. Mają zatem dla niej znaczenie podstawowe, a ich szczególna rola przejawia się w tym, iż określają pewne powinności osiągania pewnych pożądanych stanów. Podkreślić jednak należy, iż podobnie jak sama EPS, katalog jej zasad również ulegał systematycznej ewolucji. Na potrzeby niniejszej pracy zasady te podzielone zo-stały na dwie grupy. Zasady naczelne, które od momentu jej ustanowienia nie zmieniły się, oraz zasady pomocnicze, które uległy zasadniczej rewizji w 2015 r. W miejsce obo-wiązujących w latach 2004-2015 zasad: progresywności, „więcej za więcej” oraz współ-finansowania, wprowadzono ukierunkowanie, elastyczność oraz widoczność i komuni-kację. Z uwagi na fakt, iż zakresem podmiotowym współpracy objęto aż szesnaście bardzo różniących się od siebie państw sąsiedzkich, od samego początku funkcjonowa-nia EPS bardzo silnie akcentowano zasadę zróżnicowafunkcjonowa-nia. Pojawiła się ona już na po-czątkowym etapie dyskusji nad kształtem przyszłej polityki UE wobec jej sąsiadów w liście skierowanym przez Ch. Pattena i J. Solanę do prezydencji duńskiej zatytułowa-nym „Szersza Europa”. Autorzy zaproponowali odejście od modelu jednolitego kształ-towania relacji na rzecz podejścia zróżnicowanego ze względu na potrzeby, oczekiwania i potencjał poszczególnych krajów sąsiedzkich. Następnie zasada ta została powtórzona we wszystkich kolejnych dokumentach dotyczących EPS. Jednocześnie postanowiono, iż współpraca z państwami sąsiedzkimi będzie odbywała się w oparciu o zasadę kom-plementarności i współodpowiedzialności, które w 2015 r. po ostatniej reformie EPS uzupełniono o zasady pomocnicze, takie jak: ukierunkowanie, elastyczność, widoczność i komunikacja.

Wartości zajmują bardzo szczególne miejsce, zarówno w systemie prawa UE, jak i w ramach EPS. Wywodzą się one z zasad ogólnych, jednakże w przeciwieństwie do nich mają charakter bardziej syntetyczny i elementarny. Przepis art. 2 TUE ustanawia

wartości, na których oparta jest UE, i są to wartości wspólne dla wszystkich państw członkowskich. Jest to katalog spójny i zamknięty. Jednocześnie jest podstawową regu-lacją materialną, do której odwołują się: art. 3 ust. 1 i ust. 5 TUE, art. 7 TUE, art. 8 ust. 1 TUE, art. 21 TUE, art. 32 TUE i art. 49 TUE, co czyni z niej centralną kategorię nor-matywną dla unijnego porządku prawnego oraz podkreśla jej nadrzędność nad ogólny-mi zasadaogólny-mi prawa. Fakt ten oznacza, iż wartości stanowią podstawę funkcjonowania UE, ich propagowanie jest celem UE wymienionym w art. 3 ust. 1 i ust. 5 TUE i art. 21 ust. 1 TUE, wyznaczają one standardy ustrojowe nie tylko dla państw członkowskich, ale również dla państw trzecich oraz mają pozycję hierarchicznie wyższą niż zasady ogólne prawa UE. Ponadto, zgodnie z postanowieniami art. 13 TUE, na wszystkie unij-ne instytucje nałożony został obowiązek propagowania unijnych wartości. Z punktu widzenia UE wartości posiadają zarówno aspekt konstytucyjny, jak i instrumentalny.