Podstawowe parametry ekonomiczne – ludność i PKB – wielkość, dynamika, struktura

Liczba ludności była i jest odzwierciedleniem przemian gospodarczych w świecie2. Potencjał państw i ugrupowań regionalnych mierzy się zdolnościami wytwórczymi, a to ciągle człowiek w ogromnym stopniu wpływa na ich wzrost lub spadek. G8 dysponuje dużym potencjałem ludnościowym (tab. 4.1), jednak nawet wraz z wszystkimi państwami UE nie dorównuje dwóm najbardziej zaludnionym krajom świata: Chinom (ponad 1,3 mld) i Indiom (ponad 1,1 mld). W 2005 r. wśród dziesięciu najbardziej zaludnionych krajów znajdowali się

1 J. E. Stiglitz, Globalizacja, Warszawa 2006, s. 193.

2 Już w XVII w. William Petty pisał, że: „Małe zaludnienie kraju jest prawdziwą biedą; i naród, który ma osiem milionów ludzi, jest więcej niż dwa razy bogatszy niż kraj tej samej wielkości, który ma tylko cztery miliony” (W. Petty, Traktat o podatkach i daninach, [w:] Merkantylizm i początki szkoły klasycznej. Wybór pism ekonomicznych XVI i XVII wieku, Warszawa 1958, s. 467). Nawet jeśli ten pogląd z biegiem czasu nie oparł się krytyce, to jednak dostarczył następnym pokoleniom pożywki do gruntownej analizy przemian ludnościowych. Wraz z nastaniem demograficznej świadomości i obaw przed wizją Thomasa Malthusa, coraz większą wagę przywiązywano do kwestii przyrostu populacji. Odzywały się nawet głosy, że „historię królów zastąpiła historia ludów, a demografia stała się kluczem do historii świata” (A. Toulemon,

Histoire des doctrines de la population, Paris 1956, s. 13). Tak naprawdę jednak demografowie

mieli pełne ręce pracy dopiero w drugiej połowie XX stulecia, kiedy to przyrost ludności stał się jednym z globalnych problemów.

jedynie trzej członkowie G8: Stany Zjednoczone (na 3. miejscu), Rosja (na 7.) oraz Japonia (na 10.)3. Od momentu uruchomienia szczytu przywódców dostrzec można tendencje do zmniejszania się tempa wzrostu liczby ludności w porów-naniu ze wskaźnikami dla całej Ziemi, a przez to do systematycznego obniżania się udziału G8 w populacji globu.

Kiedy w 1975 r. ludność globu przekroczyła 4 mld, w państwach G7 miesz-kało niemal 600 mln, co stanowiło 15% światowej populacji. W 1990 r. ludność Ziemi przekroczyła 5,2 mld, a w tym czasie w krajach G7 żyło ponad 650 mln mieszkańców. Udział G7 zmniejszył się w ciągu półtorej dekady do 12,5%. Tendencja została zatrzymana na krótko w momencie, gdy Grupę wzmocniła Rosja. W 2006 r. liczba ludności świata przekroczyła 6,5 mld, a w tym samym roku w krajach G8 mieszkało 865 mln, co stanowiło 13,3% światowej populacji (bez Rosji „wkład” G7 wynosił 11%)4. Jeśli uwzględnimy populację całej UE (27 krajów po rozszerzeniu w 2007 r., ale już bez Niemiec, Francji, Wielkiej Brytanii i Włoch), ludność G8 i reszty państw UE (niemal 1,1 mld) stanowiłaby około 17% populacji Ziemi. Trudno więc uznać czynnik demograficzny jako istotne kryterium uczestnictwa na szczytach. Wśród zapraszanych na spotkania przywódców mocarstw regionalnych (Brazylii, Chin, Indii, Meksyku, RPA) wprawdzie byli przedstawiciele czterech potęg demograficznych (trudno za taką uznać przedstawiciela Afryki), jednak wciąż brakowało państw o bardzo wysokim zaludnieniu, takich jak Indonezja, Pakistan czy Nigeria.

Tabela 4.1. Liczba ludności krajów G8, UE i świata w 2006 r.

Państwo Liczba ludności (w mln) Francja 61 Japonia 128 Kanada 33 Niemcy 82 Rosja 142 USA 300 Wielka Brytania 60 Włochy 59 G8 865 G8+UE 1,090 Świat 6,500

Ź r ó d ł o: World Development Indicators [dalej:

WDI] 2007, za oficjalną stroną Banku Światowego:

http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/DAT ASTATISTICS.

3 Rocznik statystyki międzynarodowej [dalej: RSM] 2006, GUS, Warszawa 2007, s. 100–101. 4 Obliczenia własne. Dane z 1975 r. i 1990 r. za: A. Maddison, The World Economy: A

Mil-lennial Perspective, OECD, Paris 2002, passim. Dane z 2006 r. za: World Development Indicators

Niepokojącym zjawiskiem w państwach G8 była tendencja do spadku tem-pa wzrostu liczby ludności w porównaniu ze wskaźnikami światowymi. W dłu-gim okresie (1975–2005) roczny przyrost populacji Ziemi wynosił 1,6%. W tym samym czasie z G8 najlepsze wyniki odnotowały Kanada (1,1%) i USA (1%), a najgorsze Niemcy, Rosja, Wielka Brytania i Włochy (0,2%)5. Z kolei między 2005 a 2006 r. nastąpił wzrost liczby populacji globu o 1,1%, a w tym samym czasie dynamika dla państw G8 wyniosła zaledwie 0,2%6. Spośród Ósemki jedynie Stany Zjednoczone (wzrost 0,9%) i Kanada (0,8%) zbliżały się w przy-roście do średniej globalnej. W przypadku Japonii, Niemiec, Rosji oraz Włoch mieliśmy do czynienia wręcz z przyrostem ujemnym. Przy zachowaniu dalszej takiej tendencji potencjał ludnościowy Grupy będzie coraz mniejszy.

Skoro liczba ludności nie jest dostatecznym wyróżnikiem uczestnictwa w szczytach G8, należałoby poszukać lepszego kryterium. To PKB, jako finalny miernik określający wielkość produkcji wytworzonej w danym państwie lub regionie, znakomicie nadaje się do porównania rozmiarów poszczególnych gospodarek. Państwa uczestniczące w forum G8 faktycznie należą do najbogat-szych krajów świata. Budując ranking na podstawie wielkości produktu w 2006 r. opartym na USD w cenach bieżących, to w czołowej dziesiątce mieściło się siedem krajów reprezentowanych na szczycie7. Trzy z nich (USA, Japonia i Niemcy) plasowały się na trzech pierwszych miejscach. W sumie PKB w 2006 r. wytworzony przez G8 przekroczył 29 bln USD, co stanowiło ponad 60% światowego produktu. Dodając wkład pozostałych 23 krajów UE (wg stanu po rozszerzeniu z 2007 r.), udział ten zwiększył się do 70%.

Hegemonię gospodarczą G8 nieco umniejszają statystyki prezentujące PKB krajów według parytetu siły nabywczej USD. Wprawdzie w 2006 r. w czołówce znajdowali się wszyscy uczestnicy forum (zob. tab. 4.3), ale znacznie istotniej-szy wkład wnosiły takie kraje jak: Chiny (2. miejsce z PKB powyżej 10 bln USD, więc USA posiadały mniejszą przewagę niż w przypadku produktu liczonego w cenach bieżących); Indie (3. miejsce z PKB 4,23 bln USD); Brazylia (8. miejsce – 1,88 bln USD). Czternastą w tej klasyfikacji Kanadę wyprzedzały jeszcze Hiszpania, Meksyk i Republika Korei⁸.

5 Średnioroczny przyrost populacji Francji i Japonii wyniósł w tym czasie 0,5% (tak jak średnia dla całej G8). Dane za UN Statisticts [dalej: UNS] 2006, za http://unstats.un.org/unsd/-databases.htm.

6 Obliczone na podstawie danych WDI 2007.

7 W pierwszej 10. państw o najwyższym PKB w cenach bieżących w 2006 r. znalazły się jeszcze Chiny (na 4. miejscu – 2,6 mld USD); Hiszpania (na 9. miejscu – 1,2 mld USD) oraz Brazylia (na 10. miejscu – 1 mld USD). Rosja znajdowała się w rankingu na 11. miejscu tuż za Brazylią.

Tabela 4.2. PKB krajów G8, UE i świata w 2006 r. w cenach bieżących Państwo PKB (w bln USD) Francja 2,2 Japonia 4,3 Kanada 1,3 Niemcy 2,9 Rosja 1,0 USA 13,2 Wlk. Brytania 2,3 Włochy 1,9 G8 29,1 G8+UE 34,0 Świat 48,2 Ź r ó d ł o: WDI 2007.

W dłuższym okresie czasu zaobserwować można stopniowy spadek udziału Grupy w globalnym produkcie. Był to skutek niższego tempa wzrostu gospodar-czego G7 (w latach 1980–2004 wynosiło ono 2,6% rocznie) od dynamiki światowej (w tym samym okresie było to 3,4% rocznie)9. W latach 2004–2006 dynamika wzrostu produktu światowego sięgała 3,8% rocznie. W tym czasie tempo krajów G8 było wyższe (4,3%), ale Grupa zawdzięczała je głównie szybkiemu wzrostowi gospodarczemu nowego członka – Rosji. Wskaźniki dynamiki PKB USA (3,3%) niewiele jeszcze odbiegały od przeciętnej świato-wej, ale już tempo gospodarki europejskiej i japońskiej było od niej o połowę niższe. Należy zauważyć, iż w XXI w. o wiele wyższą dynamikę wzrostu gospodarczego niż G8 posiadały kraje gospodarek wschodzących, tj. głównie Chin, Indii, Brazylii czy Meksyku10.

W okresie ponad 20. lat udział Grupy w światowym produkcie zmniejszył się o ponad 10 punktów procentowych (zob. tab. 4.3 – należałoby pamiętać, że pokazanie PKB Rosji w 1984 i 1994 r. ma charakter umowny, gdyż funkcjono-wał wtedy jeszcze ZSRR i działało G7). W 2006 r. udział G8 wynosił już „tylko” 43% światowego produktu i nawet dodając PKB pozostałych państw UE nie przekraczał 50%. W latach 2004–2006 udział G8 w produkcie światowym spadał w tempie bliskim jednego punktu rocznie.

Gospodarkę światową u progu XXI w. cechowały ogromne zróżnicowania strukturalne. Przekształcenia dokonywały się w poszczególnych sektorach, gałęziach, branżach przemysłowych oraz w ramach wielu branż. Charaktery-styczny był dalszy dynamiczny wzrost sektora usług w światowym produkcie.

9 Obliczone na podstawie danych WEO 1980–2006.

Tabela 4.3. PKB państw G8 w mld USD według parytetu siły nabywczej Państwo 1984 1994 2004 2005 2006a Francja 677 1,119 1,768 1,856 1,953 (7) Niemcy 947 1,659 2,340 2,434 2,583 (5) Wlk. Brytania 620 1,068 1,926 2,025 2,148 (6) Włochy 675 1,109 1,667 1,722 1,809 (9) Japonia 1,468 2,725 3,748 3,942 4,156 (4) Kanada 375 647 1,026 1,092 1,157 (14) USA 3,856 6,918 11,473 12,208 12,955 (1) Rosja 1,068 1,009 1,438 1,580 1,739 (10) Razem 9,686 16,254 25,386 26,859 28,500 Udział G8 (w nawiasie G7) w globalnym produk-cie (w %) 54,3 (48,3) 50,5 (47,4) 44,7 (42,2) 43,9 (41,3) 43 (40,4)

a W nawiasach miejsce w świecie.

Ź r ó d ł o: World Economic Outlook [dalej: WEO] 1980–2008, za www.imf.org/external/-pubs/ft/weo.

W 2000 r. struktura globalnego produktu przedstawiała się następująco: 3,7% przypadało na rolnictwo, 29,3% na przemysł, a 67,1% na usługi11. Tabela 4.4 pokazuje strukturę PKB państw G8. Różnice w przypadku Siódemki w udziale poszczególnych sektorów były dostrzegalne, ale nieduże (w rolnictwie rozpię-tości sięgały 1,3%; w przemyśle – 10,8%; w usługach – 9,5%). Większe dysproporcje uwidaczniały się między krajami G7 a Rosją, zwłaszcza w sektorze

Tabela 4.4. Struktura PKB państw G8 w 2005 r. (w %) Państwo Rolnictwo Przemysł Usługi

Francja 2,2 20,9 76,9 Japonia 1,5 30,4 68,1 Kanada 2 31,7 66,3 Niemcy 0,9 29,7 69,4 Rosja 5,6 38 56,4 USA 1 23,2 75,8 Wlk. Brytania 1 26,2 72,8 Włochy 2,2 26,9 70,9 Średnia G7 1,5 27 71,5 Średnia G8 2 28,4 69,6

Ź r ó d ł o: WDI 2007. Opracowanie i obliczenia dla G7/G8 własne.

11 WDI 2007. W związku z rozwojem sektora usług, do dziedzin produkcji cechujących się

najwyższą stopą wzrostu należały te, które związane były z ochroną zdrowia, motoryzacją, telekomunikacją i turystyką.

rolnictwa i usług. Mimo tych różnic, tendencje zmian w strukturze produktu były wspólne dla wszystkich krajów G8, podobnie jak dla większości gospoda-rek narodowych na przełomie XX i XXI w. Występowała natomiast różnica w tempie tych zmian. W państwach wyżej rozwiniętych były one coraz mniej dostrzegalne, a przesunięcia występowały głównie między drugim a trzecim sektorem. Z kolei w gospodarkach rozwijających się i przechodzących transfor-mację występowały przesunięcia wartości produktu z pierwszego lub równocze-śnie z pierwszego i drugiego działu do trzeciego.

Po ponad 30. latach od inauguracji szczytu przywódców okazało się, że co-raz mniejsze uzasadnienie ma samoidentyfikacja Grupy jako „najbardziej uprzemysłowionych państw (demokracji) świata”. Z G8 tylko Rosja znajdowała się w czołówce krajów, gdzie produkcja przemysłowa stanowiła więcej niż 1/3 struktury PKB. Z większych gospodarek do najbardziej zindustrializowanych na początku XXI w. (gdzie wartość dodana brutto w sektorze przemysłu oscylowała między 34 a 46%) należały, obok Rosji, takie kraje jak: Brazylia, Chiny, Indonezja, Malezja, Republika Korei, Tajlandia, Ukraina¹². U progu nowego wieku państwa G8 powinny poważnie brać pod uwagę przeformułowanie nazewnictwa, przyjętego trzy dekady wcześniej. Siedem z ośmiu krajów forum ewidentnie znajdowało się w fazie postindustrialnej i bardziej adekwatne byłoby identyfikowanie ich jako Grupy o najbardziej rozwiniętym sektorze usług. Chcąc pozostawić termin „gospodarki uprzemysłowione”, należałoby doprecyzować go określeniem: „o najwyższym stopniu zaawansowania technologicznego”.

4.2. Wskaźniki handlu i inwestycji zagranicznych: udział w wymianie