Wkład finansowy w instytucje międzynarodowe i w pomoc rozwojową

Państwa G8 należały do największych płatników instytucji międzyrządo-wych. Z reguły odgrywanie znaczącej roli w organizacjach wiązało się z prze-znaczaniem odpowiednio wysokich wkładów finansowych. Szczególnie istotna dla Ósemki była gwarancja kwot udziałowych w instytucjach ustanowionych w Bretton Woods, gdyż na ich podstawie obliczana była siła głosów członków ugrupowania. Wysokość kwot ustalana była za pomocą kilku mierników (wartości dochodu narodowego, rezerw walutowych, eksportu i importu), ale ze względu na trudności ich oszacowania, jeszcze na konferencji założycielskiej w 1944 r. USA określiły własny wkład, a środki pozostałych członków pierwot-nych wyznaczone zostały na drodze negocjacji. Wkłady członków wtórpierwot-nych – Japonii, Niemiec, Włoch i Rosji – zostały ustalone z władzami IMF, które uzależniły je od pozycji, jaką dany kraj posiadał w gospodarce światowej (zwłaszcza w handlu)87.

Po jedenastym przeglądzie kwot udziałowych dokonanym w 1998 r., kapitał zakładowy Funduszu został podniesiony do 212 mld USD. Po tej podwyżce, z krajów członkowskich IMF największy wkład wnosiły Stany Zjednoczone (ponad 37 mld SDR-ów), Japonia oraz Niemcy (zob. tab. 4.17). Z czołówki płatników, państwa G8 rozdzielone zostały tylko przez Arabię Saudyjską, która z kwotą bliską 7 mld SDR-ów wyprzedzała Kanadę i Rosję. Udział państw G8 w całości kapitału zakładowego IMF wynosił ponad 48%, a dodając wkład pozostałych członków UE wzrastał do ponad 61%88.

Podobnie kształtowały się proporcje odnośnie do wkładów do IBRD. Jego kapitał zakładowy miał charakter udziałowy, w którym 10% stanowiła suma

87 E. Latoszek, M. Proczek, op. cit., s. 171.

wpłacona, a 90% tworzyło fundusz gwarancyjny. Wkłady członkowskie w Ban-ku były rozłożone nieco bardziej równomiernie niż w IMF (były bardziej spłaszczone). Jednak bezsprzecznie najwięcej wnosiły USA (26,5 mld USD), następnie Japonia, Niemcy oraz Francja i Wielka Brytania (tradycyjnie płacące równo). Kwoty udziałowe Kanady, Rosji i Włoch były na poziomie sum wnoszonych przez Arabię Saudyjską i Chiny. Udział G8 w kapitale zakładowym Banku wynosił niemal 74 mld USD (blisko 47%), a licząc z resztą UE – dochodził do 94 mld USD, co stanowiło blisko 60% całej kwoty (157,3 mld USD)89.

Tabela 4.17. Udziały i składki w IMF i Grupie Banku Światowego (sumy do IMF i IBRD w zaokrągleniu do setek milionów)

Państwo Kapitał zakładowy w IMF w mld SDR-ów Procent całości kapitału w IMF Kapitał zakładowy w IBRD w mld USD Procent całości kapitału w IBRD Składka w IFC w mln USD (2007) MIGA w mln SDR-ów (2007) Francja 10,7 4,94 6,9 4,41 121,0 85,7 Japonia 13,3 6,13 12,7 8,07 141,1 89,8 Kanada 6,4 2,93 4,5 2,85 81,3 52,3 Niemcy 13,0 5,99 7,2 4,60 128,9 89,4 USA 37,1 17,09 26,5 16,84 569,4 325,6 Wlk. Brytania 10,7 4,94 6,9 4,41 121,0 85,7 Włochy 7,1 3,25 4,5 2,85 81,3 49,7 Rosja 5,9 2,74 4,5 2,85 81,3 55,3 Całość/Udział 104,2 mld 48,01% 73,7 mld 46,88% 1,3 mld 0,8 mld

Ź r ó d ł o: zestawienie i obliczenia własne. Dane za: www.imf.org; www.worldbank.org.

Państwa G8 wnosiły poważne składki do pozostałych instytucji Banku Światowego. USA dokładały do IFC 4-krotnie więcej środków niż drugi płatnik – Japonia; ponad 4-krotnie więcej niż Niemcy, Francja czy Wielka Brytania. Składki Kanady, Rosji i Włoch ustalone zostały na tym samym poziomie. Proporcje wkładów krajów G8 w budżet MIGA były podobne, jak w przypadku IFC, choć różnice między USA a kolejnymi państwami były mniejsze.

Kraje G7 (bez Rosji) należały do największych darczyńców pomocy w ra-mach IDA. W 15 uzupełnieniu (tzw. replenishment) środków, przyjętym w 2008 r., siedmiu największych donatorów pochodziło z państw G7. Najwięcej kwot (ponad 14%) dostarczała Wielka Brytania, następnie USA (ponad 12%), Japonia (10%), Niemcy (7%), Francja (6,5%), Kanada (4%) i Włochy (3,8%). Środki, którymi IDA miała dysponować do 2011 r. wyliczono na blisko 42 mld USD, z czego 60%, czyli ponad 25 mld USD, pochodziło od państw donatorów.

Powyżej 55% tej sumy dokładały kraje G7, co stanowiło wkład rzędu 14 mld USD90.

Państwa G8 (w znaczącej większości G7) wspierały ponadto wiele funduszy powstałych przy Grupie Banku Światowego, innych Wielostronnych Bankach Rozwoju czy agencjach wyspecjalizowanych ONZ. Popularną formą pomocy, organizowaną przy Banku Światowym, były Fundusze Zaufania (Trust Funds). Środki gromadzone w tych funduszach nie pochodziły jednak z zasobów Banku, ale z dodatkowych składek donatorów. Darczyńcy, głównie państwa uprzemy-słowione, w czasie ponad 30 lat uruchomiły w sumie ponad 80 odrębnych grantów przeznaczanych na potrzeby rozwojowe, w tym pomoc techniczną, usługi doradcze, umorzenie długów, przekształcenia po konfliktach i współfi-nansowanie lokalnych projektów91. Beneficjentem tego typu pomocy były przede wszystkim regiony i kraje Afryki i Azji (m.in. Afganistan, Irak, Palesty-na, Sudan, Timor Wschodni).

Gros inicjatyw pod szyldem Trust Funds związana była z ochroną

środowi-ska oraz z walką z chorobami zakaźnymi. Do funduszy, w odniesieniu do których wkład Grupy był szczególnie znaczący, należał działający od 1990 r. Fundusz Globalnego Środowiska (GEF – Global Environment Facility) oraz mobilizujący od 2001 r. ogromne środki Globalny Fundusz do Walki z AIDS, Gruźlicą i Malarią (Global Fund to Fight AIDS, Tuberculosis and Malaria).

W 2006 r. Fundusz GEF został uzupełniony już po raz czwarty. Suma ponad 3 mld USD miała wystarczyć na jego działalność do 2010 r. Wśród 32 państw donatorów odliczyły się kraje G7, a Francja, Japonia, Kanada, Niemcy i Wielka Brytania przekazały dodatkowe kwoty, dzięki którym udało się przekroczyć sumę środków z trzeciego uzupełnienia GEF92.

Do roku 2015 Fundusz ma otrzymać od społeczności międzynarodowej na walkę z chorobami 19 mld USD; G8+WE (nie licząc wkładów poszczególnych członków UE) partycypuje w ponad 80%. Do końca 2007 r. w Funduszu udało się zgromadzić niemal 10 mld USD, z czego wkład Grupy wynosił prawie 85%. Wśród państw najwięcej do tego czasu wniosły Stany Zjednoczone (2,5 mld USD), Francja (blisko 1,4 mld) oraz Włochy (ponad 1 mld)93.

Państwa G7 przeznaczały też pokaźne środki na Afrykański i Azjatycki Fundusz Rozwoju (utworzone w ramach Wielostronnych Banków Rozwoju) oraz w Międzynarodowy Fundusz Rozwoju Rolnictwa (IFAD – International

90 Obliczone na podstawie danych w tabeli: Contributions to the Fifteenth Replenishment, dostępne na stronie: http://siteresources.worldbank.org./IDA/.

91 Wszystkie programy w ramach Funduszów Zaufania znaleźć można na stronie: http://web.worldbank.org.

92 Zob. więcej: www.gefweb.org.

93 Global Fund to Fight AIDS, Tuberculosis and Malaria. Total Pledges, za stroną:

Fund for Agricultural Development94). Warto też wspomnieć o wkładzie większości krajów G8 w projekty mające na celu poprawę bezpieczeństwa światowego (np. Fundusz Bezpieczeństwa Nuklearnego przy EBRD – Nuclear

Safety Account; działające przy ONZ: Stały Fundusz Budowania Pokoju –

Standing Fund for Peacebuilding;Centralny Fundusz Reagowania w Sytuacjach

Kryzysowych – CERF – Central Emergency Response Fund95) czy walkę z mię-dzynarodową przestępczością (np. Fundusz ONZ ds. Kontroli Nadużywania Narkotyków – UNFDAC United Nations Fund for Drug Abuse Control96).

Zagregowaną formą wsparcia ubogich regionów była tzw. Oficjalna Pomoc Rozwojowa (ODA – Official Development Assistance), do której zaliczano zarówno bezpośrednie wkłady na ten cel w fundusze instytucji, konkretne projekty umorzenia długów, jak i preferencyjne kredyty czy prorozwojowe inwestycje97. Bezwzględnie największe środki na pomoc dla biedniejszej części świata przeznaczały Stany Zjednoczone, które z sumą 23,5 mld USD były w 2006 r. liderem wśród największych darczyńców ODA (nie tylko spośród państw, ale i instytucji), dystansując Wielką Brytanię i Japonię (zob.

94 IFAD powstał w 1977 r. jako kolejna agencja wyspecjalizowana ONZ. Jego celem była poprawa sytuacji żywnościowej państw ogarniętych głodem i biedą, za pomocą preferencyjnych pożyczek i umorzeń. Wszystkie kraje G7 były członkami IFAD od 1977 r. i znajdowały się na tzw. Liście A członków (razem było ich 22). Rosja do końca 2007 r. nie należała do IFAD (www.ifad.org).

95 CERF był stałym funduszem przy ONZ dostarczającym pomocy humanitarnej regionom dotkniętym przez naturalne katastrofy lub konflikty zbrojne. W 2006 r. wkłady donotarów wyniosły blisko 300 mln USD, z czego 36% dostarczało 5 państw G8 (najwięcej Wielka Brytania 70 mln, a następnie Kanada, USA, Japonia i Francja). Wraz z państwami UE wkład Grupy wynosił 82%. W 2007 r. na ogólną sumę 385 mln USD środków CERF, 33% pochodziło z 5 krajów G8 (kolejny raz spośród wszystkich krajów świata najwięcej dokładała Wielka Brytania – 84 mln USD, poza tym Kanada, Niemcy, Włochy i Francja), a licząc z wszystkimi krajami UE – około 80%. Za stroną ONZ: http://ochaonline.un.org/cerf/Donors.

96 UNFDAC został założony w 1971 r. w celu zwalczania produkcji, przemytu i użycia nie-legalnych narkotyków. Fundusz finansowany był całkowicie z dobrowolnych wpłat rządów oraz środków pozarządowych (http://unesdoc.unesco.org).

97 Pomysł ODA pojawił się w końcu lat 60. XX w., jednak został sformalizowany w 1980 r. po zobowiązaniu rozwiniętych państw na Sesji Specjalnej ZO ONZ (por. K. M. Księżopolski,

Pomoc rozwojowa a przepływy kapitału prywatnego w przezwyciężaniu ubóstwa na świecie,

[w:] Globalizacja a stosunki międzynarodowe, red. E. Haliżak, R. Kuźniar, J. Symonides, Bydgoszcz 2003, s. 104; L. Kasprzyk, op. cit., s. 249). ODA definiowana jest jako oficjalne wsparcie na wszystkich szczeblach administracji rządowej – mamy wtedy do czynienia z bilateralną pomocą oraz poprzez instytucje – wówczas ODA ma charakter wielostronny. Jej głównym celem jest promocja rozwoju gospodarczego i szerzenie dobrobytu. Na ODA składają się darowizny oraz pożyczki, które zawierają element darowizny (grantu) w wysokości przynajmniej 25% wartości pomocy (oraz przy wykorzystaniu stałej 10% obniżki kredytu). Pomoc wojskowa nie jest kwalifikowana do ODA. Por. Słownik terminów OECD (www.oecd.org); strona MSZ RP (www.polskapomoc.gov.pl).

kres 4.5). Jednak udział środków ODA w stosunku do PKB był w USA najniż-szy z państw G7 i wynosił 0,18% (spadając z 0,23% w 2005 r.). Najwyżnajniż-szy odsetek ODA w relacji do PKB przeznaczała Wielka Brytania (0,51%), następ-nie Francja (0,47%) oraz Niemcy (0,36%)98.

Wykres 4.5. Pomoc rozwojowa G8 w 2006 r. w mld USD

Ź r ó d ł o: opracowanie własne. Dane za OECD za stroną: http://stats.oecd.org/wbos/-Index.aspx?DatasetCode=ODA_DONOR.

W czołówce światowych donatorów w 2004 r. na pierwszych pięciu miejs-cach znajdowały się kraje G7. Kanada plasowała się na ósmej pozycji, a Włochy na 15. W tym czasie udział siedmiu państw Grupy wyniósł około 74% całości „narodowych” przekazów w ramach ODA. Należałoby jednak pamiętać o istotnym wkładzie wielostronnych instytucji w ten rodzaj pomocy, zwłaszcza WE, IDA, ale też Azjatyckiego i Afrykańskiego Funduszu Rozwoju oraz wyspecjalizowanych agencji ONZ, których Siódemka była dominującym płatnikiem. Uwzględniając udział wszystkich donatorów (państw i instytucji), G7 oraz UE (jako organizacja i poszczególne państwa członkowskie) wnosiły ponad 90% wszystkich wkładów w ODA99.

Znacznie mniejsze sumy (realnie, ale nie proporcjonalnie) wnosiły państwa G8 do budżetu ważniejszych instytucji międzynarodowych. Środki te miały pokrywać koszty administracyjne związane z działalnością organizacji. Przy określaniu wysokości składek do ONZ pod uwagę brany był dochód narodowy brutto państwa, wielkość tego dochodu liczona per capita, ale też inne kryteria, w tym skala zadłużenia, co miało skutecznie korygować zdolności płatnicze

98 W 2006 r. udział ODA w PKB Kanady wynosił 0,29%, Japonii – 0,25%, a Włoch – 0,20%. Poziom ODA w stosunku do PKB podniósł się w porównaniu do 2005 r. tylko w przy-padku Wielkiej Brytanii. Francja i Niemcy utrzymały tę relację, a w reszcie państw G7 wskaźniki środków przeznaczanych na ODA w stosunku do PKB spadły.

99 Wszystkie dane za: http://stats.oecd.org/wbos/Index.aspx?DatasetCode=ODA_DONOR. Największymi beneficjentami pomocy ODA w 2004 r. były: Irak (6% całej pomocy), Afganistan (3%), Wietnam, Etiopia, Demokratyczna Republika Konga, Tanzania, Chiny, Egipt, Pakistan i Bangladesz (po 2%).

członków. W 2000 r. Zgromadzenie Ogólne zdecydowało obniżyć wysokość maksymalnej składki z 25 do 22% całości budżetu100. Taką sumę miały wnosić USA – największy płatnik ONZ. W 2006 r. państwa G7 (bez Rosji) wpłacały najwyższe sumy do organizacji. Wkład całej Ósemki wynosił 72% jej regularne-go budżetu (zob. tab. 4.18)101.

Obok stałego budżetu, funkcjonowanie ONZ opierało się na dodatkowych środkach, które zapewniały opłacanie operacji pokojowych i międzynarodowych trybunałów karnych, a także licznych programów i funduszy. Odpowiedzialność za finansowanie tych pierwszych spoczywała na wszystkich członkach, ze szczególną odpowiedzialnością państw wysoko rozwiniętych oraz stałych członków Rady Bezpieczeństwa (tylko budżet operacji pokojowych przekroczył w 2005 r. 5 mld USD, co było sumą niemal 4-krotnie wyższą od regularnego budżetu). W przypadku specjalnych funduszy i agend, wkłady członków były z reguły dobrowolne. Z powodu ogromnych zaległości we wpłatach krajów do budżetu ONZ wzrosło zadłużenie tej organizacji, które w 2007 r. sięgnęło 6 mld USD (na koniec roku spadło do 4,5 mld USD). Połowa tego zadłużenia przypa-dała na Stany Zjednoczone102), ale w grupie zalegających znajdowali się w różnym okresie czasu także inni uczestnicy G8: Japonia, Francja, Rosja i Niemcy103.

Państwa G7 pokrywały niemal połowę budżetu WTO, z tym że składki te były niewielkie w porównaniu z wpłatami na rzecz ONZ (a nawet w OECD)104. Wysokość składki ustalona została na podstawie udziału każdego z członków w międzynarodowym handlu, zarówno towarami, usługami, jak i prawami własności intelektualnej, z okresu pięciu lat (dostępnych danych). W przeci-wieństwie do wymogów ONZ (gdzie ustalono najwyższy pułap), w WTO

100 Od początku funkcjonowania ONZ maksymalna składka, płacona przez USA, stopniowo zmniejszała się z poziomu niemal 40% do 22% na początku XXI w. (Zob. więcej: J. Symonides,

op. cit., s. 70).

101 UN Regular Budget Scale of Assessments for 2006

(www.globalpolicy.org/finance/-assessmt.htm). Forum Global Policy monitorowało politykę ONZ, promując odpowiedzialność za globalne decyzje.

102 W 1995 r. Kongres USA podjął decyzję o redukcji wydatków budżetowych na cele finan-sowania organizacji międzynarodowych (M. Szostak, Struktura organizacyjna i mechanizm

funkcjonowania OECD, [w:] S. Michałowski, M. Szostak, OECD a Polska, Warszawa 1995,

s. 44).

103 Zadłużenie poszczególnych krajów wynikało zarówno z zaległości we wpłatach do regu-larnego budżetu (dług USA wynosił 291 mln USD i stanowił w 2006 r. ponad 80% całości długu wszystkich państw), jak i finansowania operacji pokojowych (w tym przypadku dług USA wynosił 677 mln USD – ponad 1/3 sumy zadłużenia wszystkich członków; wysokie – 572 mln USD – było też zadłużenie Japonii). Zob. United Nations: Status of Contributions to the Regular Budget,

International Tribunals, Peacekeeping Operations and Capital Master Plan, 2006

(www.globalpolicy.org/finance/tables/core/arrears.htm).

104 WTO nie zalicza się do czołówki globalnych instytucji, jeśli chodzi o wielkość posiada-nych składek (M. Kruszka, op. cit., s. 138).

określono poziom najniższego wkładu, wynoszący 0,015% dla członków, których udział w światowym handlu był mniejszy od tego progu. W 2007 r. państwa G7 znajdowały się w czołowej ósemce płatników WTO (rozdzielały je Chiny, które dokładały do budżetu 8,5 mln franków szwajcarskich, wyprzedza-jąc Włochy i Kanadę)105.

Tabela 4.18. Składki państw G8 na ważniejsze organizacje Państwo ONZ (2006) składki regularne w mln USD WTO (2007) w mln franków szwajcarskich OECD (2008) w mln euro Francja 116,1 8,9 23,0 Japonia 374,7 10,4 54,9 Kanada 54,1 6,6 12,2 Niemcy 166,7 15,9 31,3 USA 423,5 26,8 85,6 Wlk. Brytania 117,9 9,9 25,0 Włochy 94,0 7,2 18,9 Rosja 21,2 X X Razem 1386,2 85,7 250,9 Wkład G8 w budżet organizacji (w %) 72 47,5 73,2 Ź r ó d ł o: zestawienie i obliczenia dla G8 własne. Dane za: UN Regular Budget Scale of

Assessments for 2006 (www.globalpolicy.org/finance/assessmt.htm); www.wto.org; www.oecd.org. Z kolei wkłady finansowe członków OECD uzależnione były od wielkości gospodarki każdego z państw członkowskich (mierzonej w PNB). W związku z tym w 2008 r. państwa G7 były największymi płatnikami do budżetu tej organizacji, chociaż różnica między siódmą Kanadą a ósmą Hiszpanią wynosiła zaledwie 50 tys. USD106.

Uczestnictwo w dużej liczbie organizacji międzynarodowych wiązało się z ponoszeniem wysokich kosztów. Wkłady w fundusze oraz składki członkow-skie państw G8 stanowiły zazwyczaj podstawę działalności danych instytucji, zapewniające im stabilność i płynność finansową. W momencie braku wypeł-nienia zobowiązań (lub czasowego wstrzymania) jednego z największych darczyńców, funkcjonowanie organizacji było utrudnione. Taka sytuacja ukazywała zależność instytucji od państwowych uczestników stosunków międzynarodowych. Wstrzymanie wpłat było często przejawem nacisku ze strony państw, domagających się w ten sposób reform organizacji. Boleśnie

105 Members’ contributions to the WTO budget and the budget of the Appellate Body for the year 2007 (www.wto.org).

odczuwała to ONZ. Obok pomocy uruchamianej w ramach instytucji, poszcze-gólne kraje G8 nie porzucały jednak oddolnych inicjatyw i realizowały własne projekty, a pomoc ODA była dobrym przykładem takiej strategii.