Z problematyki samobójstwa wspomaganego oraz dobrowolnej eutanazji podejmo-wanej w dyskusjach i działaniach w coraz liczniejszych krajach świata wysnuć moŜna wiele istotnych dla społecznego funkcjonowania wniosków.
Jednym z nich jest potwierdzenie, iŜ sam wiek jest kwestią, na podstawie której roz-waŜać moŜna rozwiązanie własnego Ŝycia wcześniej, biorąc „sprawy we własne ręce” zdecydować o końcu egzystencji. W podejmowaniu owej decyzji niezwykle waŜnym, je-śli nie kluczowym, okazuje się być jakość Ŝycia, rozumiana jako dobre zdrowie, ale takŜe radość czerpana z kaŜdego dnia, satysfakcja, jaką uzyskujemy na bieŜąco, czyli poziom zadowolenia, poczucie bycia potrzebnym – w opozycji do osamotnienia oraz marginaliza-cji, ekskluzji w obrębie społeczeństwa, ale i najbliŜszych. Niezwykle waŜnym składni-kiem jakości Ŝycia w przypadku osób starszych jest zdolność do samoobsługi, samodziel-nego zaspokajania własnych potrzeb, niebycie cięŜarem dla rodziny, ani (zbędnym) członkiem rodziny, którego oddaje się do placówki opiekuńczej. Wegetowanie w poczu-ciu bezuŜyteczności i bezsilności jest bardziej dojmujące w środowiskach społeczeństw cywilizacji zachodniej, gdzie istnieje dłuŜsza tradycja zarabiania na własne utrzymanie oraz presja szybkiego i trwałego usamodzielniania się, którego oczekuje się do końca. Stąd w Polsce obecne są jeszcze wielopokoleniowe rodziny zamieszkujące pod jednym dachem (częściej na wsi), co w Europie Zachodniej oraz USA, Kanadzie czy Australii jest zjawiskiem niezwykle rzadko spotykanym. (Dzieci wyjeŜdŜające na studia raczej nie wracają po ich ukończeniu do rodziców; poszczególne pokolenia mieszkają najczęściej w odległości setek kilometrów od siebie i widują się z powodu szczególnych okazji.)
Rodziny, w których więzi uległy rozluźnieniu na przestrzeni wielu lat i których członkowie stanowili odrębne samodzielne jednostki z własnymi doświadczeniami, pie-niędzmi i Ŝyciem zawodowym, nie mają szczególnego wpływu na decyzję swoich doro-słych i starszych członków na temat sposobu Ŝycia, ani jego zakończenia. Świadomość tego jest ugruntowana po obu stronach.
Takie poczucie niezaleŜności w decyzjach i samodzielności jest jeszcze dość odle-głym zagadnieniem dla polskich seniorów – choćby z powodu róŜnic kulturowych i war-tości w wychowaniu, co nie oznacza, ze to się nie moŜe zmieniać na przestrzeni kolejnych
7 www.dignitas.ch/WeitereTexte/FriendsAtTheEnd.pdf; Pawlicki, 2010, s. 2.
8
Samobójstwo w starości jako sposób na uniknięcie obniŜenia jakości Ŝycia 195 pokoleń wychowywanych juŜ w europejskiej świadomości i wolności – takŜe tej błędnie pojmowanej. Ponadto obecność religii w Ŝyciu społecznym i prywatnym zmienia diame-tralnie podejście do śmierci. W zlaicyzowanych w większości krajach Zachodu wyŜej ce-nione są wartości związane z wolnością wyboru i godnością indywidualną, niŜ te wynika-jące ze świętości Ŝycia i nakazu postępowania zgodnie z wolą Opatrzności.
Indywidualnie odczuwana satysfakcja i zadowolenia z Ŝycia w starości determinuje adaptację człowieka do tej fazy. Kontestacja natomiast własnej egzystencji, strach przed trudnościami, jakie niesie pogarszająca się sprawność, perspektywa nieznajdywania za-dowolenia w kolejnym przeŜytym dniu, udręka długim Ŝyciem i obawa, Ŝe stanowić się moŜe obciąŜenie dla najbliŜszych – to czynniki wpływające na decyzję o samodzielnym (lub z pomocą) zakończeniu Ŝycia. Podjęcie takiej decyzji, zapoznanie z nią rodziny, spo-kojne oczekiwanie na dzień, kiedy nie będziemy widzieli sensu w tym, aby kontynuować Ŝycie, daje pewne korzyści. Pozwala mianowicie całej rodzinie na oswojenie się ze śmier-cią, na przygotowanie się do odejścia pod wieloma względami, a nawet na, niejako, prze-pracowanie straty jeszcze za Ŝycia. Znajomość takich planów moŜe być równie dobrze obciąŜeniem psychicznym dla najbliŜszych. Wtajemniczenie w swoje decyzje, jak i sama decyzja, jest sprawą wysoce indywidualną, choć nie bez znaczenia w rozpatrywa-niu tego waŜnego problemu jest postawa społeczeństwa, poziom edukacji, działania so-cjalne i kształtowanie społecznej świadomości, takŜe w zakresie wolności wyboru.
Wysoki wskaźnik samobójstw w okresie starości wskazuje na konieczność wprowa-dzania zmian i specyficznych działań w obszarze pracy z osobami starszymi i pomocy im. Dotyczyć one powinny głównie sfery interakcji międzyludzkich, komunikacji, więzi, lecz takŜe promowania aktywności, zdrowego stylu Ŝycia, walki o swoje prawa i przywileje, poprawy opieki społecznej ze strony państwa oraz profilaktyki samobójstw i wczesnego wykrywania przejawów zachowań suicydalnych.
Literatura:
Bińczycka-Anholcer M., 2005, Zachowania suicydalne osób w starszym wieku, „Suicydo-logia” nr 1.
Bugajska B., 2007, Samobójstwo w starości, [w:] B. Bugajska (red.), śycie w starości, Wyd. Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.
Durkheim E., 1979, Samobójstwo, tłum. T. Szawiel, [w:] A. Sułek, Logika analizy socjo-logicznej. Wybór tekstów, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Evans G.D., Radunovich H.L., 2000, Suicide and the Elderly: Warning Signs and How to Help, University of Florida.
Gańczak F., 2009, Posłaniec śmierci, „Newsweek”, 22.02.
Hołyst B., 1983, Samobójstwo – przypadek czy konieczność, PWN, Warszawa. Hołyst B., 2002, Suicydologia, Wyd. Lexis-Nexis, Warszawa.
James R.K., Gilland B.E., 2005, Strategie interwencji kryzysowej. Pomoc psychologiczna poprzedzająca terapię, PARPA, Warszawa.
Kim R., 2010, Rachunek śmiercią opłacony, „Przekrój”, 02.03. Kostrzyński R., 2008, Szkoła umierania, „Przekrój”, 29.10.
Maris R.W., 1992, Overview of the study of suicide assessment and prediction, [w:] R. W. Maris, A.L. Berman (red.), Assessment and prediction of suicide, Guilford Press, New York.
Nerło M., 2007, Kryzys suicydalny w okresie późnej dorosłości [w:] A.I. Brzezińska (red.), ZagroŜenia rozwoju w okresie późnej dorosłości, Wyd. Humaniora, Poznań. Pawlicki J., 2009, Eutanazja za 50 dolarów, „Gazeta Wyborcza”, 22.09.
Pawlicki J., 2010, Brytyjski pisarz broni prawa do śmierci, „Gazeta Wyborcza” 02.02. Pawlicki J., 2010, Posłanka prosi: Pozwólcie nam umrzeć, „Gazeta Wyborcza”, 25.01. Pawlicki J., 2010, Wspomaganie śmierci po angielsku, „Gazeta Wyborcza”, 26.02. PuŜyński S., 2006, Legalizacja eutanazji i jej rezultaty, „Medyk Białostocki, Miesięcznik
Białostockiej AM”, 2 (37).
Singer P., 2003, Etyka praktyczna, KiW, Warszawa.
Tucholska S., 2006, Ryzyko zachowań samobójczych osób starszych, [w:] S. Steuden, M. Marczuk (red.), Starzenie się a satysfakcja z Ŝycia, KUL, Lublin.
Netografia:
www.babyboomercaretaker.com/Polish/senior-health/Elderly-mental-health-best-practices.html (data dostępu: 11.02.2010)
www.dignitas.ch/WeitereTexte/NVVE_SymposionEN.pdf (data dostępu: 11.04.2010). www.dignitas.ch/WeitereTexte/FriendsAtTheEnd.pdf (data dostępu: 11.04.2010); www.exitinternational.net/page/ExitRemembers (data dostępu: 11.02.2010) www.guardian.co.uk/society/2009/nov/18/assisted-suicide-dignitas-house
(data dostępu: 11.02.2010)
www.info.wyborcza.pl/temat/wyborcza/dignitas (data dostępu: 11.02.2010) www.timesonline.co.uk/tol/life_and_style/health/article6894726.ece
(data dostępu: 11.02.2010)
www.wiadomosci24.pl/artykul/samobojstwo_na_zyczenie_37745.html (data dostępu: 11.02.2010)