Czasy współczesne to czasy dominacji popkultury i młodości. Kultura popularna, czyli łatwa w odbiorze, niezaleŜnie od uŜywanych środków przekazu róŜnorodnych treści, często skonwencjonalizowana, z elementami rozrywkowymi przyciągającymi masową publiczność przenika nasze Ŝycie (Golka 2007, s. 146; por. O`Sullivan, Hartley, Saunders, Montgomery, Fiske 2005, s. 218-220). Teraźniejsza apoteoza młodości związana jest z mediatyzacją przestrzeni Ŝycia. Szczególnie za sprawą mediów promowane są określone wzory Ŝycia związane z ludźmi młodymi. Sam kult młodości, nie jest wprawdzie zjawi-skiem nowym, bo sięga staroŜytności, a jeszcze ściślej kojarzy się z okresem romanty-zmu. Niemniej jednak Ŝycie w XXI wieku pokazuje, iŜ nabrał on nowego wymiaru i zde-cydowanie przybrał na sile, eksponując mocno cielesność człowieka. Cielesność transmi-towana jest wręcz do innych sfer ludzkiego Ŝycia, czy nawet je zastępuje. Doświadczenia człowieka w znacznym stopniu stają się ucieleśnione, a rytm Ŝycia wyznaczany jest przez rytm stosunków z własnym ciałem (za: Melosik 2007). Wiemy, iŜ dziś warto być młodym i niezmiennie atrakcyjnym. Zjawisko to staje się nieomalŜe społeczną powinnością i wy-maga dostosowania się do niej niezaleŜnie od wieku. Dowodem na to są między innymi wyniki podłuŜnych badań prowadzonych przez socjologów nad wizerunkiem osób star-szych prezentowanych na ilustracjach poczytnych popularnych pism w Polsce. Wynika z nich, Ŝe wizerunki ludzi starszych na przestrzeni 10 lat uległy przekształceniu. W roku 1996 dominowały stroje codzienne (66,67%), w 2000 tendencja ta jeszcze się utrzymywa-ła (64,44%), ale juŜ w 2006 niemal połowę ubrań moŜna było zakwalifikować jako stroje eleganckie (46,67%). Starsze czytelniczki były tym samem motywowane do większej dbałości o swój wygląd. W ciągu tych lat wzrosła teŜ liczba zdjęć zamieszczanych w ba-danych kolorowych pismach, na których prezentowane były osoby starsze w strojach sportowych, co miało zachęcać je do aktywności fizycznej i zdrowego stylu Ŝycia. Zda-niem autorki badań, w ten sposób uwidacznia się tendencja do ukrywania starości trudnej, z chorobami i problemami. Starość pokazywana jest jako tak zwana druga młodość
(Pod-siadła 2009. s. 220-221). Starość w kulturze współczesnej nie chce więc pokazywać wszystkich swoich oblicz, a wybiera tylko te, które mają pozytywny wymiar i komercyj-ny charakter.
Innym problemem współczesności, dostrzeganym przez gerontologów jest spowol-nienie starzenia się związane z moderacją rozwoju i wydłuŜaniem się średniej długości Ŝycia. Taką hipotezę stawia A. A. Zych i opisuje szczegółowo ten problem (Zych 2009, s. 26-42). W moim odczuciu zjawisko to wydaje się wysoce prawdopodobne patrząc na Ŝycie współczesnych osób starszych, których aktywność w róŜnych obszarach funkcjo-nowania znacznie się wydłuŜa. Tym samym moderacja nie dotyczy tylko sfery biologicz-nej człowieka, a związana jest teŜ z wymiarem psychospołecznym. Znakami czasu takie-go spowolnienia starzenia się, na tej właśnie płaszczyźnie są chociaŜby: wydłuŜająca się aktywność zawodowa, większe zaangaŜowanie społeczne, czynny udział w grupach kon-sumenckich, ustawiczne uczenie się instytucjonalne i nieformalne, zwiększona mobilność, wydłuŜająca się aktywność seksualna osób starszych, czy rosnący udział w technologiach informacyjnych.
Analizując róŜne zjawiska świadczące o spowolnieniu starzenia się, utrzymywaniu wysokiego poziomu aktywności niezaleŜnie od wieku, wymieniłam na pierwszym miej-scu aktywność zawodową. MoŜe być ona jednak problemem kontrowersyjnym, poniewaŜ starość na rynku pracy pojawia się bardzo wcześnie. Oferty pracy kierowane są najczę-ściej do ludzi młodych, kształconych w nowym systemie ekonomicznym. Tym samym aktywność zawodowa zdaje się nie odpowiadać przykładowi spowolnienia starzenia się. Okazuje się jednak, Ŝe ostatnie lata oprócz licznych dowodów wykluczania z aktywności zawodowej ze względu na wiek, przynoszą zwiastuny dobrych praktyk chcących zatrzy-mać dłuŜej na rynku pracy pełnych energii dojrzałych pracowników. Ponadto często to czynniki zewnętrzne, a nie te wynikające z niechęci osób starszych, decydują o wczesnej dezaktywizacji zawodowej. Badania nad rynkiem pracy ujawniają, iŜ do około 2050 roku połowa ludności Europy osiągnie wiek emerytalny, co spowoduje, Ŝe zabraknie ponad 160 milionów pracowników. Wraz z wdraŜanymi projektami mającymi zmienić taki obraz ryn-ku pracy upowszechniły się pojęcia: zarządzanie wiekiem, czy zysk z dojrzałości. Prowa-dzone w ramach tych projektów badania wskazują na wiele korzyści wynikających z in-westowania w osoby w średniej, czy w późnej fazie dorosłości (por. Dubas, PyŜalski, Mu-szyński, Pavel (red.) 2008). Do zysku z dojrzałości zaliczane są najczęściej: moŜliwość udzielania młodszym pracownikom wsparcia społecznego, nastawienie altruistyczne, ła-twiejsze kierowanie starszymi osobami, przywiązanie i oddanie grupie, kadrze kierowni-czej, rozwijanie tradycji firmy, brak angaŜowania w swoje intymne problemy innych pra-cowników, itp. (por. www.zysk50plus.pl). Zarządzanie wiekiem natomiast, to rozwijający się zbiór metod inwestowania i pielęgnowania kapitału ludzkiego firmy, tak aby praca jed-nostki, niezaleŜnie od wieku, przynosiła firmie zysk i satysfakcję osobistą pracownikom (www.een.org.pl).
Osoby starsze stają się teŜ coraz częściej zaangaŜowanymi wolontariuszami, wiary-godnymi z racji swojego wieku opiekunami niepełnosprawnych rówieśników, podobnie jak na rynku pracy, gdzie seniorzy wspomagani są odpowiednimi programami unijnymi w tym obszarze (grundtvig.org.pl). Nie brakuje teŜ programów regionalnych i nieformal-nych ruchów pomocowych, organizowanieformal-nych w ramach parafii, czy zwyczajnieformal-nych więzi sąsiedzkich.
Znaki czasu starości 177 Spowolnienie starzenia się moŜe wiązać się równieŜ z obszarem ekonomicznym i konsumpcyjnym stylem Ŝycia. Z raportów wynika, iŜ w 2006 roku emeryci dysponowali sumą 60 miliardów złotych, a ich siła nabywcza ciągle wzrasta. Ponadto, wykazują zain-teresowanie uzupełnianiem, modernizacją swoich mieszkań, ich doposaŜaniem, w nowo-czesne sprzęty związane z rozwojem techniki.
Niewątpliwym znakiem czasów spowolniającej starości jest równieŜ większa mobil-ność osób starszych, korzystanie przez nie z usług turystycznych. W polskich realiach minionego ustroju politycznego, turystyka zagraniczna posiadała wiele barier odcinają-cych osoby starsze od podróŜowania. Zamknięcie granic krajów zachodnich, niedostoso-wane i ubogie oferty wyjazdów oraz nieznajomość języków obcych w takim zakresie jak współcześnie powodowały, Ŝe seniorzy z nielicznymi wyjątkami nie korzystali z dalszych podróŜy. Obecnie tworzone biura podróŜy dla seniorów z odpowiednią bogatą ofertą sprzyjają aktywizacji osób starszych. Jest to waŜne zjawisko, szczególnie, Ŝe edukacyjne znaczenie podróŜy zostało juŜ dawno uznane i docenione przez andragogów włoskich i polskich (Czerniawska, Juraś-Krawczyk 2001).
Kolejnym znakiem czasów współczesnej starości jest całoŜyciowe uczenie się. Mimo, nadal niewielkiego procentowego udziału osób starszych w kształceniu dorosłych oraz ostatniego miejsca zajętego przez starszych wiekiem Polaków na liście rankingowej kapi-tału intelektualnego 16 krajów europejskich, seniorzy coraz bardziej świadomi są potrze-by aktualizacji wiedzy oraz konieczności stałego treningu umysłowego1. Świadczy o tym dynamika rozwoju uniwersytetów trzeciego wieku i pokrewnych im instytucji edukacji dla seniorów2.
Bardzo spektakularnym przykładem spowolnienia starzenia się jest teŜ oficjalne mó-wienie o potrzebach seksualnych osób starszych. Ostatnie badania amerykańskie wykaza-ły, Ŝe męŜczyźni w wieku 55 lat mogą spodziewać się kolejnych 15 lat aktywności seksu-alnej, zaś kobiety w tym wieku mogą jej oczekiwać jeszcze niecałych 11 lat3. Jawne mó-wienie o potrzebach seksualnych osób starszych to przejaw kultury popularnej, dla której cielesność i seksualność nie stanowią jak wiadomo tematów tabu, jest to równieŜ objaw zmieniającej się starości. W sukurs temu zjawisku przychodzi kino, szczególny prekursor łamania stereotypów dotyczących seksualności ludzi starszych.
Trzeba teŜ wspomnieć, iŜ współcześni seniorzy to klienci e-banków, e-sklepów, e-edukacji, czyli uŜytkownicy cyberprzestrzeni. Na swoich blogach zamieszczają auto-biografie, wymieniają się doświadczeniami, korzystają z portali społecznościowych, oczywiście zakres tego uczestnictwa odbiega zasadniczo od młodszych grup wiekowych, ale moŜna uznać seniorów internautów za prekursorów, przedstawicieli współcześnie spowolniającego starzenia się.
Oprócz patrzenia na zmieniającą się spowalniającą starość, poprzez zwracanie uwagi na odpowiednie jej przejawy, wyznaczniki, czyli znaki współczesnej starości, moŜna jej symptomów upatrywać teŜ juŜ w samym pojmowaniu czasu przez osoby starsze.
1 www.edukacja.warszawa.pl
2 www.utw.pl
3