Społeczne funkcjonowanie osób z osobowością dyssocjalną

Wskazuje się, że osobowość dyssocjalna utrudnia rozróżnianie norm moralnych od norm konwencjonalnych. Przy czym za normy moralne w tym znaczeniu rozumie się takie nakazy i zakazy, które mają zabezpieczać ludzi przed wyrządzeniem im szkody, natomiast za normy konwencjonalne uznaje się takie nakazy i zakazy, które ułatwiają ludziom interakcję, komunikację i współpracę. Niekiedy normy konwencjonalne posiadają swój „odpowiednik” wśród norm moralnych, jednak nie jest to regułą360. W badaniu Blaira przeprowadzonym wśród więźniów z osobowością dyssocjalną oraz bez tego zaburzenia badanym przedstawiono szereg hipotetycznych sytuacji, w których część opisywała naruszenie norm moralnych (np. w klasie jedno dziecko uderza drugie dziecko), a część-naruszenie norm konwencjonalnych (np. w klasie dziecko siedzi plecami do nauczyciela). Badanym nie sugerowano jednak, że opisane sytuacje stanowią naruszenie norm. Zadano im natomiast pytanie, czy ich zdaniem osoby przedstawione w sytuacjach postąpiły dobrze, czy źle. W razie, gdy badany wybierał odpowiedź „źle” proszono go o uzasadnienie swojego osądu. Uzasadnienia jakie w takich przypadkach były podawane przez badanych można podzielić na 5 grup: 1) czyn wyrządzał szkodę innym, powodował cierpienie; 2) czyn naruszał obowiązującą normę; 3) czyn był zachowaniem niegrzecznym; 4) czyn skutkował zaburzeniem porządku; 5) inne. Więźniowie z osobowością dyssocjalną znacznie rzadziej niż więźniowie bez tego zaburzenia wybierali uzasadnienie wskazane w pkt 1. Dla sytuacji, które należało zakwalifikować jako naruszenie norm moralnych badani z osobowością dyssocjalną wybierali uzasadnienie z pkt 1 w 3,75 % przypadków, przy 27,5 % w grupie więźniów bez tego zaburzenia. Natomiast dla sytuacji, które należało zakwalifikować jako występki konwencjonalne odsetek uzasadnień z pkt 1

359Tamże, s. 215-216.

360W. Janikowski, Amoralizm i psychopatia, „Analiza i Egzystencja”, 2008 nr 8, s. 38-40. Autor używa pojęcia „psychopatia”, nie posługując się przy tym pojęciem „osobowość dyssocjalna”.

wynosił odpowiednio 0 % dla więźniów z osobowością dyssocjalną i 3,75 % dla więźniów bez tego zaburzenia. Z rezultatu powyższego badania wynika, że dla osób z osobowością dyssocjalną myśl, że ich zachowanie może powodować cierpienie innego człowieka ma znacznie mniejsze oddziaływanie motywacyjne przy podejmowaniu decyzji. Ponieważ praktyczny wzgląd na dobro innych ma dla nich mniejsze znaczenie, trudno im rozróżnić kiedy jakieś zachowanie narusza normę moralną, a kiedy-normę konwencjonalną361.

W literaturze podnosi się również, że poszukiwanie bodźców wywołujących ekscytację, w patologicznym wymiarze, jest centralnym komponentem dyssocjalności w zaburzeniach osobowości. Osoby z zaburzeniami dyssocjalnymi mają wysoki próg ekscytacji. Przegląd badań dokonany przez D. Jolliffe i D.P. Harringtona wykazał, że poszukiwanie ryzyka i podejmowanie impulsywnych, ryzykownych zachowań są dobrymi predyktorami zachowań przemocowych w wieku dorosłym. Pozornie wynikom tym mogłyby przeczyć wyniki badań prowadzonych przez G.H. Gudjonsson`a, G.H. Wells`a i S. Young`a. Badanie przeprowadzono z udziałem 196 mężczyzn skazanych za przestępstwa, w tym 20 z nich skazanych było za przestępstwa z użyciem przemocy. Ekscytacja jako motyw popełnienia przestępstwa korelowały umiarkowanie, ale istotnie z osobowością sadystyczną oraz uległą, ale nie z osobowością dyssocjalną. Jednakże wadą tego badania było użycie narzędzia pomiarowego Millon Clinical Multiaxial Inventory (MCMI), które krytykowane jest z uwagi na jego samoopisowy charakter, co prowadzi do przeszacowania w diagnozie. Co więcej, w badaniu nie uwzględniono korelacji motywacji z określonymi rodzajami przestępstw. Wnioski z powyższych uchybień wskazują na konieczność uwzględnienia powyższych czynników w przyszłych badaniach362.

Wskazuje się również na istotną umiejętność rozpoznawania emocji u innych osób na podstawie ich wyrazu twarzy. Umożliwia to właściwe poznanie społeczne, zaś upośledzenie tej umiejętności może prowadzić u odbiorcy do agresywnych zachowań wynikających z niezrozumienia sygnałów. Badanie przeprowadzone na 12 pacjentach z osobowością dyssocjalną doprowadziło do wniosku, że procesy zachodzące w mózgach tych pacjentów w reakcji na przedstawiane im różne wyrazy twarzy na ekranie monitora komputerowego były płytkie363.

361Tamże, s. 40-41.

362R.C. Howard, The quest of excitement: a missing link between personality disorder and violence?, „The Journal of Forensic Psychiatry & Psychology”, tom 22, nr 5, s. 700. W publikacji utożsamiono antyspołeczne i psychopatyczne zaburzenia osobowości, posługując się również pojęciem dyssocjalnego zachowania, jednak nie wskazano w jakiej relacji pojęcia te odnoszą się do osobowości dyssocjalnej.

Badania wskazują również, że osoby z cechami typowymi dla osobowości dyssocjalnej mają bardziej utylitarne preferencje w wyborach moralnych, czyli kierują się rachunkiem zysków i strat częściej niż osoby bez takich zaburzeń. W pewnym stopniu jest to zbieżne z wynikami badań nad osobami z uszkodzeniami mózgu w obszarze odpowiedzialnym za emocje, gdzie pacjenci tacy częściej wybierali utylitarne rozwiązania niż osoby zdrowe, tj. takie które nie doznały tego rodzaju uszkodzeń364.

Wskazuje się również na istotną korelację pomiędzy uzależnieniem od alkoholu, a występowaniem osobowości dyssocjalnej. Wskazuje się, że wśród osób uczestniczących w terapiach przeciw uzależnieniu alkoholu jest nadreprezentacja, w porównaniu z ogółem populacji, osób z dyssocjalnym zaburzeniem osobowości. W grupach takich ok. 5 % kobiet i 10-20% mężczyzn ma osobowość dyssocjalną, której objawy pojawiały się jeszcze przed uzależnieniem. Osoby, które wykazują cechy osobowości dyssocjalnej 21 razy częściej, niż osoby bez tego zaburzenia. Szacuje się, że około 80% osób z osobowością dyssocjalną będzie miało w swoim życiu istotne problemy z alkoholem. Badania pokazały również, że osoby, u których osobowość dyssocjalna wystąpiła przed uzależnieniem od alkoholu, spożywają go więcej i mają więcej problemów z alkoholem, niż osoby bez tego zaburzenia365.

Prowadzono również badania dotyczące związku perfekcjonizmu z osobowością dyssocjalną, w rezultacie których wskazano, że u takich osób perfekcjonizm może występować jako peryferyjny element osobowości i wpływać na wzmocnienie cech patologii osobowości366.

Narcissistic and Schizotypal personality disorders:An event-related potential study, „Personality and

Individual Differences”, wrzesień 2016, tom 99, s. 1-6. W publikacji utożsamiono pojęcia dyssocjalnej osobowości i antysocjalnej osobowości.

364T. Chirkowska-Smolak, M. Smolak, Oceny moralne w rozumowaniu sędziowskim, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, 2017, z. 2, s. 44. Autorka i autor posługują się pojęciem „osobowości psychopatycznej”. Z kolei z artykułu wskazanego przez ww. wynika, że w oryginale autorka i autor ww. badań posługiwali się pojęciem osobowości antysocjalnej-zob. D. Bartels, D. Pizzaro, The mismeasure of

morals: antisocial personality traits predict utilitarian responses to moral dilemas, „Cognition”, 2011, nr

121, s. 154-161 za: tamże.

365D. Škrila, Alkohol, agresija in nasilje, „Zdravniški Vestnik”, 2005, nr 9, s. 536. Autorka posługuje się zamiennie pojęciami osobowości dyssocjalnej i osobowości antysocjalnej, aczkolwiek wskazuje na różnice między tymi pojęciami, precyzując w szczególności, iż prowadzone badania opierały się na kryteriach klasyfikacyjnych z DSM-IV.

366S.B. Sherry, P.L. Hewitt, G.L. Flett, D.L. Lee-Baggley, P.A. Hall, Trait perfectionism and perfectionistic

self-presentation in personality pathology, „Personality and Individual Differences”, tom 42, nr 3, s. 477. W

publikacji pojęcie osobowości dyssocjalnej uznano za zbliżone do pojęcia osobowości antyspołecznej-s. 479. Nie operowano natomiast pojęciem psychopatii.