ZASOBY NIEMATERIALNE W OPTYCE STRATEGICZNYCH PÓL KONKUROWANIA
4.2. Wartość przedsiębiorstwa jako pochodna związków zachodzących w obszarze zasobów przedsiębiorstwa
Zmiany zachodzące w strukturach własności przedsiębiorstw, począwszy od okresu kapitalizmu właścicielskiego, przez menedżerski aż po kapitalizm inwestorski, nie pozostały bez wpływu na sposób postrzegania konkurencyjności współczesnych firm . Aktualnie wiąże się ona z oceną tzw . relatywnej wartości, czyli obecnej lub przyszłej wartości dla konkretnego inwestora instytucjonalnego lub indywidualnego149, która definiowana jest poprzez zdolność przedsiębiorstwa do generowania ponadprzeciętnej stopy zwrotu z inwestycji . Na skutek swoistej „rewolucji akcjonariuszy” rynki kapita-łowe stały się nie tylko najważniejszym źródłem finansowania rozwoju przedsiębiorstw, ale także głównym czynnikiem wymuszającym ich efektywność150 . Sukces firmy, jak
148 I . K . Hejduk, Główne uwarunkowania rozwoju nauk zarządzania w Polsce, „Ekonomika i Orga-nizacja Przedsiębiorstwa” 2006, nr 3, s . 27 .
149 Z . Pierścionek, Zarządzanie strategiczne…, op .cit ., s . 196 .
150 M . Bojańczyk, Menedżerowie i właściciele na rynku kapitałowym. Kryzys zarządzania spółkami, Difin, Warszawa 2010, s . 93 .
4. Zasoby niematerialne w optyce strategicznych pól konkurowania 121 zostało już to podkreślone w pracy, wiąże się nierozerwalnie ze zdolnością organizacji do tworzenia wartości dodanej151 .
Postrzeganie konkurencyjności przedsiębiorstwa poprzez pryzmat jego wartości pociąga za sobą daleko idące konsekwencje . Wymaga przeprojektowania myślenia oraz podejścia do zarządzania przedsiębiorstwem, w którym wszystkie priorytety i procesy, a także zaangażowanie zarządu i pozostałych pracowników, podporządkowane byłyby głównemu celowi, jakim jest tworzenie wartości przedsiębiorstwa . Znajduje to wyraz w przeobrażaniu się priorytetów strategii działania, co przedstawiono na rysunku 4 .2 .
Rysunek 4.2. Ewolucja priorytetów strategii działania
Odchodzenie od Strategii wzrostu sprzedaży
Orientacji na produkt Mierników opierających się
na zysku Koncentracji na technologii
Udziałów w rynku
Przechodzenie do Strategii wzrostu wartości firmy
Orientacji na klienta i jego priorytety
Mierników opierających się na wartości dodanej i przepływach
gotówki Koncentracji na modelu działalności biznesowej Udziałów w migracji wartości
Źródło: D . Siudak, Pomiar procesów migracji wartości przedsiębiorstw na polskim rynku kapitałowym, C . H . Beck, Warszawa 2013, s . 35 .
Jednym z podstawowych celów działalności współczesnych przedsiębiorstw jest wzrost ich wartości . Aby zrealizować ten cel, menedżerowie starają się zidentyfiko-wać i wzmocnić czynniki jej wzrostu . Tym, co wyróżnia przedsiębiorstwa od innych podobnych w branży, jest szeroko rozumiany niepowtarzalny majątek pozwalający na uzyskanie ponadprzeciętnych korzyści w postaci wyższego niż u konkurentów poziomu wzrostu cen akcji . Doświadczenia przedsiębiorstw polskich i zagranicznych wskazują, że organizacje, które zdołały zbudować silną reputację w zakresie wysokiej jakości oferowanych dóbr i usług, zdolności do tworzenia nowych, innowacyjnych rozwiązań w polityce kadrowej, marketingowej produkcyjnej czy w zakresie odpo-wiedzialności społecznej, mają potencjał wzrostu wartości rynkowej znacznie większy niż konkurencja152 .
151 Zob . M . Duczkowska-Piasecka, K . Duczkowska-Małysz, Strategiczne pola konkurowania przed-siębiorstw – opracowanie studialne, s . 37 .
152 M . Morawska, Zarządzanie strategiczne…, op .cit ., s . 98 .
Wartość przedsiębiorstwa kreowana jest w różnych obszarach działalności organi-zacji . Determinują ją zarówno aktywa materialne (finansowe i rzeczowe), jak i aktywa niematerialne . Szczególne znaczenie w tym zakresie mają zasoby niematerialne, które są nośnikiem wartości rynkowej przedsiębiorstwa (jako jego osobno identyfikowane składowe) lub istotnym czynnikiem w jej kreowaniu153 . Według J . Calverta, R . S . Kaplana i D . P . Nortona, B . Leva i J . H . Dauma oraz E . Głuszki, zasoby niematerialne same w sobie w niewielkim stopniu przyczyniają się do kreacji wartości przedsiębiorstw i ich wzrostu . Aby skutecznie determinowały rozwój organizacji, powinny być łączone z zasobami materialnymi, a model zarządzania powinien posiadać formułę holistyczną154 . Z punktu widzenia tworzenia wartości istotne jest więc nie tyle posia-danie poszczególnych elementów zasobów, co ich wzajemne interakcje i występowanie zjawiska synergii pozwalającego wykreować dodatkową wartość . Zasoby niematerialne odgrywają więc zasadniczą rolę w kształtowaniu przyszłości organizacji . To od nich bowiem zależy potencjał przedsiębiorstwa w zakresie wzrostu i rozwoju155 .
Z perspektywy zarządzania strategicznego wartość przedsiębiorstwa jest pochodną efektywności wykorzystania związków zachodzących między zasobami niematerialnymi i rzeczowymi przedsiębiorstwa . Jest dla zarządu cennym źródłem informacji o tym, jak akcjonariusze i potencjalni inwestorzy postrzegają niematerialne aktywa spółki . Wzrost wartości przedsiębiorstwa jest wyrazem uznania inwestorów dla trafnego zestawienia zasobów organizacji i uzyskanych efektów synergii . W historii rozwoju Giełdy Papie-rów Wartościowych w Warszawie jest co najmniej kilka przykładów spektakularnego wzrostu cen akcji, a tym samym wartości spółki, po uzyskaniu informacji o nowym, potencjalnie korzystnym wykorzystaniu zasobów niematerialnych156 .
Warto jednak zwrócić uwagę, iż poziom stabilności zasobów niematerialnych jest dużo niższy niż zasobów materialnych . Jeżeli interakcje zachodzące pomiędzy zaso-bami przedsiębiorstwa i wygenerowany efekt synergii kształtują się poniżej poziomu oczekiwanego przez inwestorów, cena akcji spółki maleje, a tym samym zmniejsza się wartość przedsiębiorstwa, co znajduje odzwierciedlenie w wartości aktywów nie-materialnych . W przypadku spadku wartości przedsiębiorstwa, wartość jego zasobów niematerialnych maleje dużo szybciej niż zasobów materialnych, a granicę spadku
153 Ibidem, s . 81 .
154 J . Calvert, Intangible assets, „Accountancy Ireland” 2003, April, no . 35 (2), s . 10; R . S . Kaplan, D . P . Norton, Measuring the strategic readiness of intangible assets, “Harvard Business Review” 2004, February, no . 2, s . 54; B . Lev, J . H . Daum, The dominance of intangible assets: Consequences for enterprise management and corporate reporting, “Measuring Business Excellence” 2004, vol . 8, no . 1, s . 7; E . Głu-szek, Zarządzanie zasobami niematerialnymi przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2004, s . 276, cyt . za: B . Mikuła, A . Pietruszka-Otyl, Studium niematerialnych zasobów organizacji, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie 2010, nr 820, s . 41 .
155 B . Mikuła, A . Pietruszka-Otyl, Studium niematerialnych zasobów organizacji, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie 2010, nr 820 .
156 M . Morawska, Zarządzanie strategiczne…, op .cit ., s . 56–57 .
4. Zasoby niematerialne w optyce strategicznych pól konkurowania 123 cen walorów stanowi często wartość księgowa spółki (z uwzględnieniem bilansowej wartości aktywów niematerialnych) lub wartość majątku rzeczowego pomniejszonego o wartość zobowiązań spółki . Ostateczna cena akcji może być dodatkowo zdyskon-towana o przewidywania inwestorów co do przyszłego rozwoju przedsiębiorstwa . Jeśli jego perspektywy nie są korzystne, cena może być ustalona poniżej wartości wynikającej z aktualnie posiadanych zasobów i zobowiązań . W takiej sytuacji spółka kreuje ujemną wartość, co oznacza, że rynek kapitałowy negatywnie ocenia strategię przedsiębiorstwa oraz jego zasoby i potencjalne efekty synergii zachodzące między nimi . Jest to ewidentny sygnał, że spółka potrzebuje nowej drogi rozwoju157 .
Podsumowując powyższe rozważania, mianem konkurencyjnego można określić takie przedsiębiorstwo, które w swojej działalności efektywnie wykorzystuje swoje zasoby materialne i niematerialne oraz wynikający z nich potencjał konkurencyjny, generując wartość dodaną . Kreowanie wartości jest skutecznym środkiem generowa-nia wzrostu wartości przedsiębiorstwa, wymagającym spojrzegenerowa-nia na przedsiębiorstwo w kontekście jego przyszłości i przyszłych korzyści, jakie może uzyskać i przeznaczyć na zaspokojenie potrzeb właścicieli oraz pozostałych interesariuszy zainteresowanych jego sukcesem .
Szczególne znaczenie w tym zakresie przypisuje się zasobom niematerialnym . R . S . Kaplan i D . P . Norton podkreślają, iż umiejętne wykorzystanie zdobytych i już posiadanych wartości niematerialnych umożliwia przedsiębiorstwom158:
• pozyskanie nowych grup klientów oraz utrzymanie poprawnych stosunków z obec-nymi, zapewniając sobie tym samym ich lojalność i wejścia w nowe obszary rynku;
• sukcesywne wprowadzanie innowacyjnych produktów oraz usług, które wynikają z oczekiwań docelowych grup klientów, a także sprawne, szybkie i skuteczne (efektywne kosztowo) wytwarzanie produktów i usług o wysokiej jakości, które dostosowane są do potrzeb klientów;
• motywowanie zatrudnionych pracowników w celu doskonalenia ich kwalifikacji, systematycznego wzbogacania procesów, polepszenia jakości, a także skrócenia czasu reakcji na sygnały z rynku;
• kreowanie technologii informatycznych, systemów informacyjnych oraz baz danych . Wytworzona w ten sposób wartość dodana pozwala zarówno na zwiększenie atrak-cyjności oferty handlowej niezbędnej do wzrostu udziału w rynku, jak i na osiągnięcie takiego poziomu rentowności zainwestowanego kapitału oraz jego akumulacji, który pozwoli na ponadprzeciętny rozwój w wielu obszarach działalności przedsiębiorstwa .
157 Ibidem, s . 57 .
158 R . S . Kaplan, D . P . Norton, Strategiczna karta wyników. Jak przełożyć strategię na działanie, Wydaw-nictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, s . 23 .