Środki prawne przysługujące stronom po wydaniu orzeczenia

W roku budżetowym 2013, trybunały arbitrażowe, komisje koncyliacyjne i komitety ad hoc ICSID wydały łącznie 21 orzeczeń i 277 decyzji oraz zarządzeń proceduralnych. Za zgodą stron większość tych orzeczeń została opublikowana na stronie internetowej Międzynarodowego Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych. Natomiast w sytuacji, gdy strony nie zezwoliły na publikację orzeczenia, Centrum opublikowało jedynie fragmenty uzasadnienia sądu. Powyższe potwierdza stale rosnącą popularność ICSID, jako ośrodka alternatywnych metod rozstrzygania sporów.

5.1.3. Środki prawne przysługujące stronom po wydaniu orzeczenia

Konwencja waszyngtońska przewiduje ściśle określone środki prawne (ang. post-award remedies), jakie inwestorzy zagraniczni oraz Państwa Umawiające się – obie kategorie podmiotów będące stronami Konwencji - mogą wnieść po wydaniu orzeczenia. Są to:

 wniosek o uzupełnienie i sprostowanie wyroku (ang. request for supplementary decision and rectification, art. 49 ust. 2);

 wniosek o wykładnię wyroku (ang. application for the interpretation, art. 50);

 wniosek o wznowienie postępowania (ang. application for the revision, art. 51);

 wniosek o uchylenie orzeczenia (ang. application for the annulment, art. 52)⁴³².

Spośród wyżej wymienionych, najważniejsze znaczenie z uwagi na kasacyjne skutki prawne, jakie ze sobą niesie, odgrywa wniosek o uchylenie orzeczenia. Orzeczenie wydane przez ICSID na podstawie Konwencji waszyngtońskiej nie podlega żadnym innym środkom odwoławczym, w szczególności nie może być zaskarżane w drodze krajowych środków odwoławczych (art. 53 ust. 1). Wszystkie wyżej wymienione środki prawne przysługujące po wydaniu wyroku wymagają wniosku zainteresowanej strony, żaden nie jest przeprowadzany ex officio. Kryterium ograniczającym je są ściśle ustalone terminy na ich wniesienie (za wyjątkiem wniosku o wykładnię wyroku, który to nie jest ograniczony terminem na wniesienie), przy czym terminy te różnią się w zależności od wnoszonego środka.

431

Na podstawie zasady 43 pkt 2 Regulaminu Arbitrażowego Konwencji waszyngtońskiej. Dotychczas nie rozstrzygnięto żadnej sprawy na podstawie zasady 49 pkt 2 Regulaminu Arbitrażowego Dodatkowych Ułatwień ICSID.

432

Więcej na ten temat: W. Dong, ICSID Post-Award Remedies and Procedures, [w:] UNCTAD Course on

152

5.1.3.1. Uzupełnienie i sprostowanie

Trybunał arbitrażowy na żądanie strony zgłoszone w terminie 45 dni od dnia wydania orzeczenia, po uprzednim zawiadomieniu strony przeciwnej postępowania, działając na podstawie art. 49 ust. 2 Konwencji waszyngtońskiej⁴³³ uzupełnia orzeczenie poprzez wydanie decyzji uzupełniającej (ang. supplementary decision) w przedmiocie kwestii, które były przedłożone mu do rozpoznania w danej sprawie, a które to pominął w orzeczeniu oraz dokonuje sprostowania (ang. rectification) wszelkich błędów pisarskich, rachunkowych lub innych oczywistych omyłek434

. Sekretarz Generalny odmawia rejestracji wniosku zgłoszonego po terminie435

. Postanowienie trybunału arbitrażowego w niniejszym zakresie jest integralną częścią orzeczenia, a strony są zawiadamiane o jego treści w taki sam sposób jak o treści orzeczenia. Uzupełnienia i sprostowania orzeczenia może dokonać tylko trybunał arbitrażowy, który wydał dane orzeczenie w sprawie. Przewodniczący składu orzekającego trybunału arbitrażowego, po konsultacji ze współarbitrami, podejmuje decyzję w zakresie konieczności spotkania w celu rozpoznania żądania o sprostowanie lub uzupełnienie wyroku. Jednocześnie trybunał zakreśla stronom termin na wniesienie zastrzeżeń do przedmiotowego żądania i ustala procedurę rozpoznania wniosku o sprostowanie i uzupełnienie wyroku436

. W polskim systemie prawnym, Sąd Najwyższy orzeczeniem z 13 listopada 1923 roku o sygn. akt Rw 510/23, uznał, że rektyfikacja wyroku sądu polubownego obejmuje sprostowanie, uzupełnienie oraz wykładnię wyroku437. W obowiązującym stanie prawnym kwestię rektyfikacji wyroków438

polski ustawodawca unormował w art. 1200 – 1203 Kodeksu postępowania cywilnego. Powyższe prowadzi do wniosku, iż polskie ustawodawstwo posługuje się zbiorczym pojęciem rektyfikacji, jako określenia zarówno sprostowania, uzupełnienia, jak i wykładni wyroku. Porównując uregulowanie zagadnienia rektyfikacji przyjęte przez polski system postępowania cywilnego z rozwiązaniami przyjętymi przez Konwencję waszyngtońską, należy dojść do wniosku, iż ta ostatnia, jako rektyfikację określa jedynie sprostowanie wszelkich błędów pisarskich, rachunkowych lub innych oczywistych

433 Art. 49 Konwencji waszyngtońskiej został uszczegółowiony zasadą 49 Regulaminu Arbitrażowego ICSID.

434

Art. 49 ust. 2 Konwencji waszyngtońskiej.

435 Zasada 49 pkt 5 Regulaminu Arbitrażowego.

436 Zasada 49 pkt 4 Regulaminu Arbitrażowego.

437 Orzeczenie Sądu Najwyższego z 13 listopada 1923 roku, sygn. akt Rw 510/23, [w:] „Przegląd Prawa i Administracji” 1924, s. 86. Więcej na ten temat: K. Potrzobowski, W. Żywicki, Sądownictwo polubowne.

Komentarz dla potrzeb praktyki, Warszawa 1961, s. 51 oraz Ł. Błaszczyk, M. Ludwik, Sądownictwo polubowne. Arbitraż, Warszawa 2007, s. 191.

438 Więcej na temat rektyfikacji wyroków: K. Piasecki, Sprostowanie, uzupełnienie i wykładnia orzeczeń, [w:]

System Prawa procesowego cywilnego. Postępowanie rozpoznawcze przed sądem pierwszej instancji, red. Z.

153

omyłek. Z pojęciem rektyfikacji Konwencja pośrednio łączy uzupełnienie wyroku. Natomiast wniosek o wykładnię wyroku unormowany został w sposób zupełnie odrębny.

5.1.3.2. Wykładnia orzeczenia

W przypadku powstania wątpliwości stron, co do znaczenia lub zakresu wydanego przez trybunał arbitrażowy orzeczenia, każda ze stron może na mocy art. 50 Konwencji waszyngtońskiej złożyć do Sekretarza Generalnego pisemny wniosek o wykładnię orzeczenia (ang. application for the interpretation)⁴³⁹. Wniosek powinien zawierać dokładne wskazanie punktów orzeczenia, którego interpretacja wywołuje spór między stronami440

. Konwencja nie zakreśla żadnego terminu do wniesienia żądania441

. Przedmiotowy wniosek składa się, o ile to możliwe, do trybunału, który wydał orzeczenie, jednakże gdy jest to niemożliwe, powoływany jest nowy trybunał do rozpoznania niniejszej kwestii, złożony z takiej samej liczby arbitrów i wybrany w ten sam sposób, co dotychczasowy trybunał arbitrażowy rozpoznający sprawę. Trybunał może - jeśli uzna, że okoliczności sprawy tego wymagają - z własnej inicjatywy lub na żądanie strony, wstrzymać wykonanie wydanego orzeczenia442

. Takie żądanie rozpoznaje się w pierwszej kolejności.

5.1.3.3. Wznowienie postępowania

Na postawie art. 51 Konwencji waszyngtońskiej każda ze stron może żądać wznowienia postępowania w celu zmiany wydanego orzeczenia (ang. revision). Podstawą takiego żądania stanowią nowo ujawnione okoliczności faktyczne, które mogłyby mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a na które strona nie mogła powołać się w poprzednim postepowaniu, gdyż w czasie wydania orzeczenia były one nieznane zarówno stronie jak i trybunałowi, przy czym stan taki nie wynikał z niedbalstwa strony⁴⁴³. Wznowienie postępowania wszczynane jest na wniosek, skierowany do Sekretarza Generalnego, składany w terminie 90 dni od powzięcia wiadomości o takim fakcie, nie później jednak niż w terminie

439 Art. 50 ust. 1 Konwencji waszyngtońskiej. Porównaj: art. 55 ust. 1-3 Regulaminu arbitrażowego do Dodatkowych Ułatwień ICSID.

440 Zasada 50 pkt 1 ppkt c lit. i Regulaminu Arbitrażowego.

441

W. Dong, ICSID Post-Award Remedies and Procedures, [w:] UNCTAD Course on Dispute Settlement…, op. cit., s. 5-6.

442 Art. 50 ust. 2 Konwencji waszyngtońskiej. Porównaj również: art. 55 ust. 1-3 Regulaminu arbitrażowego do Dodatkowych Ułatwień ICSID.

154

3 lat od wydania wyroku⁴⁴⁴. Strona przedkłada wniosek w tej sprawie, o ile to możliwe, przed ten sam trybunał arbitrażowy, który wydał zaskarżone orzeczenie. Jeżeli nie jest to możliwe lub wiąże się z nadmiernymi trudnościami, wówczas do rozpoznania wniosku o wznowienie postępowania powoływany jest trybunał arbitrażowy w nowym składzie445

, złożony z takiej samej liczby arbitrów i wybrany w ten sam sposób, co dotychczasowy trybunał arbitrażowy rozpoznający sprawę. Strona wskazuje precyzyjnie, czemu ma służyć wznowienie postępowania (jakiej zmiany domaga się), jakie istotne okoliczności wcześniej nieznane zostały ujawnione, które to mogłyby mieć istotny wpływ na wynik sprawy oraz dowód, iż w czasie wydania orzeczenia, nie były one znane ani trybunałowi ani stronie. Trybunał może zawiesić wykonanie zaskarżonego wyroku do czasu rozpoznania wniosku, jeżeli okoliczności sprawy tego wymagają446. Jeżeli strona w przedłożonym wniosku żąda wstrzymania egzekucji orzeczenia, tymczasowo wstrzymuje się jego wykonanie do czasu rozpoznania żądania przez trybunał. Trybunał rozpoznaje żądanie w terminie 30 dni od czasu jego ukonstytuowania się i decyduje, czy żądanie wstrzymania egzekucji jest zasadne czy też należy je odrzucić, przy czym w każdy czasie może zmienić swoją decyzję w przedmiotowym zakresie.

5.1.3.4. Uchylenie orzeczenia arbitrażowego

Uchylenie orzeczenia dopuszczalne jest w przypadku zaistnienia jednej z enumeratywnie wymienionych w art. 52 Konwencji waszyngtońskiej przesłanek, które są ograniczone do zarzutów naruszenia właściwej procedury prawnej (ang. due process of law), a postępowanie w tej sprawie zawsze prowadzone jest przez specjalnie powołany komitet ad hoc. Należy zauważyć, że nie jest to forma zaskarżenia procedury poprzez wszczęcie nowego postępowania w tej samej sprawie (ang. collateral challenge), ani też nie jest to z pewnością odwołanie od wyroku (ang. appeal). Według Konwencji waszyngtońskiej, podstawy uchylenia orzeczenia są znacznie bardziej ograniczone. Błędy prawne (ang. errors of law) lub faktyczne (ang. errors of fact) nie są podstawą uchylenia orzeczenia. Każda ze stron może złożyć pisemny wniosek, żądając uchylenia wyroku (ang. application for the annulment),

wnioskując w tej sprawie do Sekretarza Generalnego w sytuacji, gdy:

 skład trybunału arbitrażowego nie był prawidłowo ukonstytuowany;

444

Art. 51 ust. 2 Konwencji waszyngtońskiej.

445 Art. 51 ust. 3 Konwencji waszyngtońskiej.

446 Art. 51 ust. 4 Konwencji waszyngtońskiej. Więcej na ten temat: W. Dong, ICSID Post-Award Remedies and

155

 trybunał arbitrażowy w sposób rażący przekroczył swoje kompetencje;

 członek składu orzekającego trybunału arbitrażowego dopuścił się korupcji;

 rażąco uchybiono fundamentalnym przepisom postępowania;

 brak wskazania w wyroku podstaw jego wydania⁴⁴⁷.

Są to bardzo wyjątkowe sytuacje, które nie dotyczą zgodności z prawem wydanego orzeczenia. Wniosek o uchylenie wyroku jest wnoszony w terminie 120 dni od dnia wydania orzeczenia. Wyjątek stanowi uchylenie wyroku na skutek korupcji, jakiej dopuścił się członek trybunału, wniosek należy wówczas złożyć w terminie 120 dni od dnia wykrycia korupcji, nie później niż terminie 3 lat od dnia wydania wyroku448

. Po rejestracji wniosku, Sekretarz Generalny zwraca się do Przewodniczącego Rady Administracyjnej o powołanie spośród Panelu Arbitrów ICSID trzyosobowy komitet ad hoc. Wyłączeniu z mocy Konwencji od udziału w komitecie ad hoc podlegają:

 członkowie trybunału, którzy brali udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia;

 osoby tej samej narodowości, co arbitrzy, którzy wydali zaskarżone orzeczenie;

 członkowie Panelu Arbitrów ICSID, którzy są obywatelami państwa będącego stroną sporu – państwa Umawiającego się lub inwestora z Państwa Umawiającego się;

 członkowie Panelu Arbitrów ICSID wybrani przez którekolwiek z tych Państw Umawiających się;

 osoby, które występowały uprzednio jako koncyliatorzy w przedmiotowym sporze. Tak powołany komitet ad hoc ma prawo uchylić w całości lub w części wyrok na podstawie wyżej wskazanych przesłanek449

.Do komitetu ad hoc stosuje się mutatis mutandis stosowne przepisy dotyczące trybunały arbitrażowego. Komitet ad hoc może zawiesić wykonanie zaskarżonego wyroku do czasu rozpoznania wniosku, jeżeli uzna, iż okoliczności sprawy tego wymagają450. Jeżeli strona w przedłożonym wniosku zażąda wstrzymania wykonania orzeczenia, wówczas tymczasowo wstrzymuje się taką egzekucję do czasu rozpoznania przedmiotowego żądania przez komitet. Podobnie jak w przypadku wniosku o wznowienie postępowania, komitet rozpoznaje żądanie o wstrzymanie egzekucji wyroku w terminie 30 dni jego ukonstytuowania się i decyduje, czy żądanie wstrzymania wykonania wyroku jest

447 Art. 52 ust. 1 Konwencji waszyngtońskiej.

448 Art. 52 pkt 2 Konwencji waszyngtońskiej.

449

Art. 52 pkt 3 Konwencji waszyngtońskiej. Zobacz również: C. N. Brower, The Future of Foreign Investment -

Recent Developments in the International Law of Expropriation and Compensation, [w:] Private Investors Abroad - Problems and Solutions in International Business in 1975, red. V. Shook Cameron, New York-Dallas

1976.

156

zasadne czy też należy je odrzucić. W każdym czasie może zmienić swoją decyzję w przedmiotowym zakresie. Jeżeli na skutek decyzji komitetu unieważniono wyrok, na wniosek strony, spór przedkładany jest do rozpoznania nowemu trybunałowi arbitrażowemu451

. Komitet ad hoc uprawiony jest wyłącznie do uchylenia wyroku trybunału arbitrażowego, nie ma jednak kompetencji do orzekania co do istoty sprawy, a zatem jego merytorycznej zmiany. Działa więc jako organ kasacyjny o ograniczonym zakresie kognicji452

.

W przypadku wniosku o uchylenie wyroku⁴⁵³, tak samo jak wniosku o wznowienie postępowania454

, termin na wniesienie biegnie od dnia wydania zaskarżonego orzeczenia. Sekretarz Generalny odmawia rejestracji wniosku zgłoszonego po terminie.