Regulaminy Komisji Narodów Zjednoczonych do spraw Międzynarodowego

2.2.2. Regulaminy Komisji Narodów Zjednoczonych do spraw Międzynarodowego Prawa Handlowego

Komisja Narodów Zjednoczonych do spraw Międzynarodowego Prawa Handlowego została powołana do życia przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych Rezolucją 2205/(XXI) z 17 grudnia 1966 roku¹⁷⁷. Jest kluczową instytucją prawną systemu Narodów Zjednoczonych w zakresie międzynarodowego prawa handlowego. W jej skład wchodzi 60 członków, którzy reprezentują zróżnicowane regiony geograficzne i różne zasadnicze systemy ekonomiczne i prawne (4 państwa afrykańskie, 14 państw azjatyckich, 8 państw Europy Wschodniej, 10 państw Ameryki Łacińskiej i państw karaibskich, 14 państw Europy Zachodniej i innych państw)178

. Celem jej działania jest modernizacja i harmonizacja zasad międzynarodowego prawa handlowego. Siedziba Komisji mieści się w Wiedniu179

. Co istotne, w porównaniu z mechanizmem Międzynarodowego Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych, Regulamin Arbitrażowy i Regulamin Koncyliacyjny UNICITRAL nie zapewniają obsługi instytucjonalnej. Komisja ta nie administruje postępowań polubownych, a jedynie tworzy prawo w zakresie międzynarodowego prawa handlowego.

2.2.2.1. Regulamin Arbitrażowy i Regulamin Koncyliacyjny Komisji Narodów Zjednoczonych do spraw Międzynarodowego Prawa Handlowego

Komisja Narodów Zjednoczonych do spraw Międzynarodowego Prawa Handlowego po raz pierwszy przyjęła Regulamin Arbitrażowy w 1976 roku (ang. UNICITRAL Arbitration

Rules)¹⁸⁰, a cztery lata później, w 1980 roku - Regulamin Koncyliacyjny (ang. UNICITRAL

Conciliation Rules)¹⁸¹. Regulamin Arbitrażowy znowelizowano w 2010 roku między innymi

176 A. W. Wiśniewski, Międzynarodowy arbitraż handlowy w Polsce…, op. cit., s. 125.

177

A Guide to UNICITRAL, Basic facts about the United Nations Commission on International Trade Law, Vienna 2013, s. 1.

178 Ibidem, s. 2-3.

179 Oficjalna strona internetowa Komisji Narodów Zjednoczonych do spraw Międzynarodowego Prawa Handlowego: www.uncitral.org [20.04.2012].

180

Regulamin Arbitrażowy UNCITRAL z 1976 roku (ze zmianami z 2010 roku) dostępny na stronie internetowej: www.uncitral.org [20.04.2012]. Zobacz: P. Nowaczyk, A. Szumański, M. Szymańska, Regulamin

Arbitrażowy UNCITRAL. Komentarz, Warszawa 2011.

181

Regulamin Koncyliacyjny UNICITRAL z 1980 roku, dostępny na stronie internetowej: www.uncitral.org [20.04.2012].

75

w zakresie zasad powoływania trybunału, pozycji ekspertów czy innych reguł, które mają służyć wzmocnieniu efektywności proceduralnej. Regulaminy te stanowią obszerny, kompleksowy zbiór zasad postępowania, odpowiednio arbitrażowego i koncyliacyjnego, na które strony mogą wyrazić zgodę celem rozwiązywania sporów wynikających ze stosunków handlowych. Komisja Narodów Zjednoczonych do spraw Międzynarodowego Prawa Handlowego zaleca szczególnie włączenie reguł arbitrażowych do klauzul arbitrażowych w umowach zawieranych między państwami a inwestorami zagranicznymi. Regulamin Arbitrażowy UNICITRAL jest powszechnie stosowany w dwustronnych i wielostronnych traktatach inwestycyjnych jako jedna z możliwości rozstrzygania sporów przez trybunał arbitrażowy ad hoc wybrany przez strony sporu182

. Regulaminy te obejmują wszystkie aspekty postępowania arbitrażowego/koncyliacyjnego, określając zasady proceduralne w sprawie powoływania i składu paneli orzekających, prowadzenia postępowań oraz regulują kwestie formy, skutków i interpretacji orzeczeń arbitrażowych/zawarcia ugody. Regulaminy stanowią wiec jedynie pewien wzór procedury arbitrażowej i koncyliacyjnej, który w dodatku może być modyfikowany przez strony sporu (art. 1 ust. 1 Regulaminu arbitrażowego i art. 1 ust. 2 Regulaminu koncyliacyjnego UNICITRAL). Miejsce arbitrażu zależy głównie od porozumienia stron, uregulowań zawartych w traktacie inwestycyjnym bądź też postanowień umowy inwestycyjnej.

Każda z procedur arbitrażowych działa sprawnie, kiedy strony i powołani arbitrzy współdziałają ze sobą i rzetelnie przestrzegają ustalonych reguł. Orzeczenie wydane przez trybunał arbitrażowy zostaje wówczas uznane i skutecznie wykonane. Jeżeli którakolwiek ze stron podważa zasadność arbitrażu, wybór arbitrów, legitymacji arbitrażu lub prawidłowość procedur, wówczas sytuacja na mocy poszczególnych regulacji arbitrażowych będzie odmienna i może być bardzo trudna do rozwiązania. W przypadku Regulaminu UNCITRAL, postępowanie funkcjonuje należycie, gdy powołany zostaje trybunał, a jego skład nie jest kwestionowany przez żadną ze stron. Niemniej jednak, żadna międzynarodowa instytucja/organ/organizacja nie administruje procedur na podstawie tego Regulaminu, nie robi tego z pewnością Organizacja Narodów Zjednoczonych. Skutkiem tego, jeżeli jedna lub obie strony sporu podważą zasadność całego procesu, odmówią wyznaczenia arbitrów lub zakwestionują wybór arbitra wyznaczonego przez stronę przeciwną, wówczas cała procedura może dalece się skomplikować i ostatecznie załamać. Pojawia się wtedy pytanie, kto

182

Patrz na przykład: Traktat o stosunkach handlowych i gospodarczych między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki, sporządzony w Waszyngtonie 21 marca 1990 roku, Dz. U. z 1994 r., nr 97, poz. 467 czy Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Państwa Izrael w sprawie popierania i wzajemnej ochrony inwestycji, sporządzona w Jerozolimie 22 maja 1991 roku, Dz. U. z 1993 r., nr 124, poz. 561.

76

rozpatrzy tak podniesione zarzuty w postępowaniu na podstawie Regulaminu UNCITRAL, a całe postępowanie staje się w konsekwencji znacznie bardziej utrudnione183

.

2.2.2.2. Prawo Modelowe Komisji Narodów Zjednoczonych do spraw Międzynarodowego Prawa Handlowego

Komisja Narodów Zjednoczonych do spraw międzynarodowego prawa handlowego stworzyła także prawo modelowe w celu udzielenia pomocy państwom w nowelizacji i dostosowania przepisów krajowych w zakresie postępowania arbitrażowego i koncyliacyjnego do standardów międzynarodowych, tak aby uwzględnić szczególne właściwości i potrzeby międzynarodowego arbitrażu handlowego. W 1985 roku opracowano Prawo Modelowe UNCITRAL o Międzynarodowego Arbitrażu Handlowym, które następnie w 2006 roku znowelizowano (ang. UNICITRAL Model Law on International Commercial

Arbitration)¹⁸⁴. Jest ono wyrazem tendencji zmierzających do ujednolicenia prawa

międzynarodowego arbitrażu handlowego w skali globalnej. Dopiero w 2002 roku uchwalono Prawo Modelowe UNICITRAL o Międzynarodowej Koncyliacji Handlowej (ang.

UNICITRAL Model Law on International Commercial Conciliation)¹⁸⁵. Prawo Modelowe

obejmuje wszystkie etapy procesu arbitrażowego/koncyliacyjnego, począwszy od umowy o arbitraż/koncyliację, poprzez rozpoczęcie postępowania polubownego, skład i jurysdykcję trybunału arbitrażowego/komisji koncyliacyjnej, dopuszczalność dowodów aż do uznania i wykonania orzeczenia arbitrażowego lub odpowiednio ugody koncyliacyjnej. Prawo to stanowi światowe porozumienie w sprawie kluczowych aspektów międzynarodowej praktyki arbitrażowej i koncyliacyjnej, które zostały przyjęte przez państwa ze wszystkich regionów świata, o różnych systemach prawnych i ekonomicznych. Celem tych przepisów jest zapewnienie większej przewidywalności, pewności i poufność procedur, a także uregulowanie zasad komunikacji między arbitrami/koncyliatorami a stronami postępowania polubownego.

183 Wywiad z Jean Engelmayer Kalicki, arbiter i adwokat z kancelarii Arnold & Porter LLP z 29 sierpnia 2013 roku przeprowadzony przez autorkę rozprawy podczas kwerendy naukowej w Waszyngtonie D.C. w Stanach Zjednoczonych, patrz załącznik nr 2 do rozprawy, s. 4.

184 Dostępne na stronie internetowej Komisji Narodów Zjednoczonych do spraw Międzynarodowego Prawa Handlowego: www.uncitral.org [20.04.2012].

77