Postępowanie arbitrażowe

5.1.2. Postępowanie arbitrażowe

Postępowanie arbitrażowe uregulowane zostało w Rozdziale IV Konwencji waszyngtońskiej (art. 36-55), Regulaminie wszczęcia postępowania koncyliacyjnego i arbitrażowego oraz Regulaminie postępowania arbitrażowego.

5.1.2.1. Wszczęcie postępowania arbitrażowego

Wszczęcie postępowania arbitrażowego, podobnie jak koncyliacyjnego, zostało szczegółowo omówione w Regulaminie wszczęcia postępowania koncyliacyjnego i arbitrażowego stanowiącym integralną część Konwencji waszyngtońskiej. Postępowanie składa się z części pisemnej i ustnej410. Powód wszczyna postępowanie arbitrażowe poprzez

407 J. Banaszek, op. cit., s. 143.

408

Art. 35 Konwencji waszyngtońskiej w zw. z zasadą 33 pkt 2 Regulaminu postępowania koncyliacyjnego.

409 Na podstawie danych przedstawionych w The ICSID Caseload – Statistics 2014, nr 1, s. 13-15, dostępne na stronie internetowej Międzynarodowego Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych: www.icsid.worldbank.org/ICSID/Index.jsp [18.05.2013].

147

złożenie pisemnego wezwania na arbitraż411, po czym następuje etap składania pism procesowych w terminach wyznaczonych przez trybunał arbitrażowy:

a) memoriału przez powoda, który zawiera dokładnie określone żądanie, przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie oraz wskazanie prawa właściwego do rozstrzygnięcia sporu412

;

b) kontrmemoriału, który stanowi odpowiedź pozwanego na memoriał, a w którym to pozwany przyznaje lub zaprzecza twierdzeniom powoda, a także wskazuje dodatkowe fakty, zgłasza zastrzeżenia i formułuje własne żądania;

Ponadto, jeżeli strony tak postanowią bądź trybunał uzna to za niezbędne, w toku postępowania pisemnego strony wnoszą kolejne pisma procesowe w postaci:

c) repliki przez powoda; d) dupliki przez pozwanego.

W toku postępowania strony zgłaszają wnioski dowodowe, które służą przygotowaniu rozprawy, w szczególności wnioski o: wezwanie na rozprawę wskazanych przez strony świadków i biegłych, dokonanie oględzin; zobowiązanie stron do doręczenia trybunałowi określonych dokumentów potrzebnych do przeprowadzenia dowodu. Trybunał arbitrażowy rozstrzyga kwestię dopuszczalności powoływanych przez strony dowodów i dokonuje ich swobodnej oceny. Postępowanie ustne składa się z przesłuchania stron i ich pełnomocników, świadków oraz biegłych.

Postępowanie arbitrażowe jest wszczynane na skutek wezwania na arbitraż wnoszonego przez powoda do Sekretarza Generalnego ICSID, który powinien zawierać opis zaistniałego stanu faktycznego i prawnego, mającego stanowić przedmiot rozstrzygnięcia. Wezwanie na arbitraż zawiera informacje dotyczące przedmiotu sporu, wskazanie stron oraz ich zgody na arbitraż. Sekretarz Generalny na podstawie przedłożonych mu informacji rejestruje wezwanie. Jeżeli poweźmie informacje o tym, iż spór wykracza poza właściwość jurysdykcyjną ICSID, zawiadamia strony o odmowie jego rejestracji413

. W przypadku przyjęcia wezwania do rozpoznania, czyli w sytuacji gdy sprawa należy do jurysdykcji ICSID, odpis wezwania na arbitraż przesyłany jest pozwanemu przez Sekretarza Generalnego. Postępowanie arbitrażowe wszczynane jest w ciągu miesiąca od wniesienia sprawy. Jak wynika z ICSID 2013 Annual Report w ostatnich latach wezwania na arbitraż

411 Istnieje możliwość złożenia zgodnego wezwania na arbitraż przez obie strony sporu.

412 W polskich aktach prawnych memoriał odpowiada pojęciu „pozew”, natomiast kontrmemoriał „odpowiedzi na pozew”.

148

były rozpoznawane średnio w ciągu 23 dni od zarejestrowania ich w Międzynarodowym Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych414

.

Kolejnym etapem jest ukonstytuowanie się składu orzekającego trybunału arbitrażowego. Regulamin Arbitrażowy ICSID zapewnia znaczną elastyczność zarówno w zakresie liczby arbitrów, jak i sposobu ich powołania. W przeważającej liczbie przypadków trybunał składa się z trzech arbitrów - po jednym wyznaczanym przez każdą ze stron, a trzeci z nich powoływany jest bądź w drodze porozumienia stron lub też przez samych arbitrów wskazanych wcześniej przez strony. Należy zauważyć, iż stronom przysługuje - zgodnie z umową obowiązującą między stronami lub na mocy Regulaminu ICSID - uprawnienie do udzielenie przez ICSID pomocy przy wyborze arbitrów.415

W 2013 roku, Centrum dokonywało takiego wyboru średnio w ciągu 46 dni od złożenia wniosku w tej kwestii416

. Po ukonstytuowaniu się składu osobowego trybunału arbitrażowego bada on swoją kompetencję w danej sprawie417

. Każdy zarzut, iż spór nie podlega jurysdykcji Centrum lub z innych powodów nie jest w kompetencji powołanego trybunału strona zgłasza niezwłocznie trybunałowi, który rozpoznaje ten zarzut jako pytanie wstępne lub też kwestię tę włącza w poczet akt sprawy418

. Trybunał rozstrzyga sprawę na podstawie przepisów prawa wskazanych przez stronę. W przypadku braku porozumienia w tym zakresie, trybunał stosuje prawo umawiającego się państwa (w tym zasady kolizji norm) oraz przepisy prawa międzynarodowego, które znajdują zastosowanie. Trybunał nie może odroczyć wydania rozstrzygnięcia na podstawie braku lub niejasności przepisów prawa. Ponadto trybunał opiera swoje rozstrzygnięcie na zasadzie ex aequo et bono, jeżeli strony na to wyrażą zgodę419

.

Niestawiennictwo strony lub nieprzedstawienie przez nią swojego stanowiska nie może być traktowane jako przyjęcie twierdzeń strony przeciwnej. Jeżeli strona nie stawi się lub nie złoży zeznań na którymkolwiek etapie postępowania, druga strona może wnioskować do trybunału, aby ten rozpoznał przedłożone pytania i wydał rozstrzygnięcie; przy czym przed wydaniem wyroku wyznacza on stronie, która nie stawiła się stosowny termin na uzupełnienie

414

ICSID 2013 Annual Report, s. 19.

415 Postępowanie przed Międzynarodowym Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych rozpoczyna się po ukonstytuowaniu się składu orzekającego trybunału arbitrażowego w danej sprawie.

416 Dane dotyczą roku budżetowego, to jest okresu od 1 lipca 2012 roku do 30 czerwca 2013 roku.

417 Art. 41 ust. 1 Konwencji waszyngtońskiej.

418

Art. 41 ust. 1 i 2 Konwencji waszyngtońskiej.

419 Art. 42 ust. 1 - 3 Konwencji waszyngtońskiej. Porównaj: C. H. Schreuer, The Future of Investment

Arbitration, [w:] Looking at the Future, Essays on International Law in Honor of W. Michael Reisman, red. M.

149 braków w tym zakresie420

. Jeżeli strony nie postanowią inaczej, trybunał na żądanie strony rozstrzyga kwestie wpadkowe lub inne roszczenia, w tym wzajemne powstałe w granicach przedmiotu sporu pod warunkiem, że nie wykraczają one poza zakres wyrażonej przez strony zgody na rozstrzygnięcie sprawy⁴²¹. Jeżeli jest to niezbędne, trybunał rekomenduje środki, które należy podjąć do przestrzegania praw strony przeciwnej422

.

Trybunał wydaje rozstrzygnięcia większością głosów wszystkich członków składu orzekającego. Wyrok sporządzany jest na piśmie i podpisywany przez wszystkich członków trybunału głosujących za przegłosowanym rozstrzygnięciem. Wyrok zawiera rozstrzygnięcie każdej kwestii przedłożonej trybunałowi oraz stosowne uzasadnienie. Każdy członek składu orzekającego może załączyć swoją indywidualną opinię lub zdanie odrębne do wyroku, w którym uzasadnia, dlaczego nie zgadza się z większością. Wyroki wydawane przez Centrum publikowane są tylko za zgodą stron⁴²³. Sekretarz Generalny niezwłocznie wysyła stronom kopię wyroku. Wyrok uznaje się za wydany z chwilą dostarczenia odpisów stronom postępowania. Na żądanie strony, w terminie 45 dni od wydania wyroku, trybunał -po zawiadomieniu drugiej strony - rozstrzyga pytania, które pominął wydając wyrok i dokonuje sprostowania wszelkich błędów pisarskich albo rachunkowych lub innych oczywistych omyłek. Orzeczenie uzupełniające stanowi integralną część wyroku424

.

5.1.2.2. Zadania trybunału arbitrażowego

Pierwsze posiedzenie trybunału odbywa się z reguły w terminie 60 dni od ukonstytuowania się trybunału i ma na celu rozważanie pytań wstępnych w zakresie procedury i zaistniałego stanu faktycznego. Kolejny etap składa się z reguły z dwóch uzupełniających się postępowań: pisemnego oraz ustnego. Trybunał wysłuchuje informacyjnie stron, które następnie przedstawiają zarzuty i żądania, po czym przeprowadza się postępowanie dowodowe. Tak zgromadzony materiał dowodowy trybunał analizuje, wysłuchuje stron, a następnie po obradach składu orzekającego wydaje orzeczenie w danej sprawie. Istotnym jest, iż wyrok wydany w oparciu o przepisy Konwencji waszyngtońskiej jest wiążący dla stron i co do zasady nie podlega zaskarżeniu. Wyjątek stanowią środki

420 Art. 45 ust. 1 i 2 Konwencji waszyngtońskiej.

421 Art. 46 Konwencji waszyngtońskiej.

422 Art. 47 Konwencji waszyngtońskiej.

423

Art. 48 ust. 1 – 5 Konwencji waszyngtońskiej. Porównaj: C. Olivet, P. Eberhardt, Profiting from Injustice.

How law firms, arbitrators and financiers are fuelling an investment arbitration boom , Brussels-Amsterdam

2012; M. W. Tupman, Challenge and Disqualification of Arbitrators in International Commercial Arbitration, “International and Comparative Law Quarterly” 1989, t. 38, nr 1.

150

odwoławcze wskazane bezpośrednio w Konwencji, czyli wniosek o wznowienie postępowania oraz wniosek o uchylenie orzeczenia.

5.1.2.3. Orzeczenia wydawane w postępowaniach arbitrażowych

Po zakończeniu przedstawiania stanowisk przez strony i dokonywania wszelkich czynności procesowych, postępowanie uznaje się za zamknięte. Wyjątkowo, trybunał arbitrażowy przed wydaniem orzeczenia, może wznowić postępowanie, jeśli uzna, że pojawiły się nowe dowody mające zasadnicze znaczenie dla sprawy, lub że istnieje niezbędna potrzeba wyjaśnienia pewnych szczegółowych kwestii425

.

Większość spraw arbitrażowych zakończonych w 2013 roku trwało od 3 do 4 lat od momentu ukonstytuowania się trybunału. Spośród dotychczas przeprowadzonych postępowań, w 62 procent przypadkach procedur arbitrażowych powołani w sprawie arbitrzy wydali orzeczenie co do meritum sprawy, w tym:

 w blisko połowie przypadków wydano wyrok uznający roszczenia powoda w całości lub części;

 w ponad jednej czwartej oddalono wszystkie roszczenia;

 podobnie w blisko jednej czwartej odmówiono jurysdykcji ICSID426 .

Odnotowano także przypadki, w których skład orzekający uznał roszczenie za oczywiście bezzasadne⁴²⁷. W pozostałych 38 procent przypadkach postępowań arbitrażowych zawarto ugodę lub w inny sposób je przerwano – czy to na zgodny wniosek stron428

czy też na wniosek jednej strony⁴²⁹. Zdarzały się również sytuacje, w których postępowanie zostało przerwane z uwagi na brak uiszczenia kosztów postępowania przez strony⁴³⁰. Co ciekawe, w

425 Zasada 38 Regulaminu Arbitrażowego Konwencji waszyngtońskiej.

426 Na podstawie danych przedstawionych w The ICSID Caseload – Statistics 2014, nr 1, s. 13-15.

427 Na podstawie zasady 41 pkt 5 Regulaminu Arbitrażowego Konwencji waszyngtońskiej oraz zasady 45 pkt 6 Regulaminu Arbitrażowego Dodatkowych Ułatwień ICSID, zgodnie z zasadami przyjętymi przez Radę Administracyjną ICSID w 2006 roku, strona może na wczesnym etapie postępowania złożyć sprzeciw, że roszczenie jest oczywiście bezzasadne. Jeśli trybunał uzna, że roszczenia są oczywiście bezzasadne, wydaje orzeczenie w tej sprawie.

428 Na podstawie zasady 43 pkt 1 Regulaminu Arbitrażowego Konwencji waszyngtońskiej oraz zasady 49 pkt 1 Regulaminu Arbitrażowego Dodatkowych Ułatwień ICSID.

429 Na podstawie zasady 44 Regulaminu Arbitrażowego Konwencji waszyngtońskiej. Dotychczas nie rozstrzygnięto żadnej sprawy na podstawie zasady 50 Regulaminu Arbitrażowego Dodatkowych Ułatwień ICSID.

151

jednej sprawie rozstrzygniętej w 2012 roku strony zawarły ugodę, która stała się integralną częścią orzeczenia431

.

W roku budżetowym 2013, trybunały arbitrażowe, komisje koncyliacyjne i komitety ad hoc ICSID wydały łącznie 21 orzeczeń i 277 decyzji oraz zarządzeń proceduralnych. Za zgodą stron większość tych orzeczeń została opublikowana na stronie internetowej Międzynarodowego Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych. Natomiast w sytuacji, gdy strony nie zezwoliły na publikację orzeczenia, Centrum opublikowało jedynie fragmenty uzasadnienia sądu. Powyższe potwierdza stale rosnącą popularność ICSID, jako ośrodka alternatywnych metod rozstrzygania sporów.