Eureko B.V. przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej

Jak bardzo niewykonanie przez Polskę zaciągniętych zobowiązań może być niebezpieczne z punktu widzenia finansów państwa, obrazuje sprawa holenderskiej spółki Eureko⁵⁵⁵, która żądała wypłaty odszkodowania z powodu naruszenia przepisów Umowy między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Holandii o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji, zawartej 7 września 1992 roku (zwanej dalej: polsko-holenderski BIT)⁵⁵⁶. Istotę sporu stanowi roszczenie Eureko B.V. o nabycie 21 procent akcji polskiej spółki ubezpieczeniowej Powszechny Zakład Ubezpieczeń S.A. od jednego z akcjonariuszy PZU - Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej. W 1999 roku, Powszechny Zakład Ubezpieczeń S.A. był dużą, w całości państwową, polską spółką ubezpieczeniową. PZU posiadało 100

551 Na podstawie informacji podanych na stronie internetowej Międzynarodowego Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych: www.icsid.worldbank.org/ICSID/FrontServlet [30.04.2014].

552 B. Wróblewski, R. Osica, Kto wykończył Kamę…, op. cit., s.1, 4-5.

553 Zobacz na przykład C. H. Schreuer, The Interpretation of ICSID Arbitration Agreements, [w:] International

Law: Theory and Practice, Essays in Honour of Eric Suy, red. K. Weilern, Oxford 1998, s. 719-735.

554 Eureko B.V. przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej, wyrok częściowy z 19 sierpnia 2005 roku wraz ze zdaniem odrębnym współarbitra Jerzego Rajskiego, fragmenty wyroku dostępne na stronie internetowej Ministerstwa Skarbu Państwa: www.msp.gov.pl [02.01.2014].

555 G. Domański, M. Świątkowski, Wpływ międzynarodowych traktatów…, op. cit., s. 68.

556

Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Holandii o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji zawarta 7 września 1992 roku, Dz. U. z 1994 r., nr 57, poz. 235.

194

procent akcji w Powszechnym Zakładzie Ubezpieczeń na Życie S.A., która to spółka z kolei posiadała różne mniejsze spółki zależne. Grupa PZU - PZU i jej spółki zależne, w tym PZU Życie S.A. była w tym czasie zajmowała czołowe miejsce w sektorze ubezpieczeń w Polsce, a jednocześnie zajmowała pozycję wiodącej instytucji finansowej w Europie Środkowej i Wschodniej. W dniu 18 marca 1999 roku Rzeczpospolita Polska w ramach realizacji swojej polityki w dziedzinie prywatyzacji, na podstawie ustawy z 30 sierpnia 1996 roku o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, wyraziła zgodę na prywatyzację Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń S.A. oraz zaakceptowała strategię prywatyzacji obejmującej sprzedaż pakietu 30 procent akcji Spółki w trybie rokowań podjętych na podstawie oferty ogłoszonej publicznie⁵⁵⁷. Docelowo kupującym miał zostać wybrany inwestor branżowy lub grupa inwestorów zawierająca inwestora branżowego celem sprzedaży pozostałego w rękach Skarbu Państwa pakietu akcji, jednak nie później niż w 2001 roku. W wyniku negocjacji Skarb Państwa Rzeczypospolitej Polskiej wybrał jako kupujących Eureko B.V. oraz Big Bank Gdański S.A. i w 1999 roku zawarł Umowę sprzedaży akcji z Eureko B.V. i Big Bankiem Gdańskim S.A.

Eureko B.V., spółka utworzona w Królestwie Holandii, 11 lutego 2003 roku skierowała wezwanie wstępne na arbitraż przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej zarzucając, że różnorodne działania i zaniechania po stronie pozwanego stanowiły naruszenie polsko-holenderskiego BITu⁵⁵⁸. Sprawa rozpatrywana była przez trybunał arbitrażowy ad hoc pod przewodnictwem kanadyjskiego arbitra L.Yvesa Fortiera i przy udziale współarbitrów Amerykanina - sędziego Stephena M. Schwebela i Polaka – profesora Jerzego Rajskiego. Postępowanie było prowadzone według przepisów Regulaminu Arbitrażowego UNCITRAL. Pierwsze posiedzenie trybunału odbyło się w Londynie 8 maja 2003 roku w obecności przedstawicieli stron. Później strony postanowiły, że siedziba sądu arbitrażowego znajdować się będzie w Brukseli559

. Przed rozpoczęciem przewodu sądowego, trybunał zajął się rozstrzygnięciem, niejednokrotnie w wyniku rozmów telefonicznych ze stronami, licznych zagadnień wstępnych dotyczących między innymi ujawnienia dokumentów czy wyznaczaniem ostatecznego terminu do przedłożenia stanowisk pisemnych stron. 15 czerwca 2003 roku Eureko złożyło swój pozew wraz z dokumentami i zeznaniami świadków oraz biegłych560, na których zamierzało się oprzeć, domagając się od Skarbu Państwa zrealizowania umowy prywatyzacyjnej. Zgodnie z umową Eureko, które było właścicielem

557

„Initial Public Offering”, IPO - pierwsza oferta publiczna, która wiąże się z wprowadzeniem po raz pierwszy akcji spółki do obrotu giełdowego. Źródło: www.ipo.pl [02.01.2014].

558 Eureko B.V. przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej, op. cit., § 3.

559

Ibidem § 6 – 7.

195

niemal 31 procent akcji polskiego ubezpieczyciela, miało prawo kupić dodatkowe 21 procent akcji. Jednak polski rząd zablokował realizację umowy, nie chcąc, aby Eureko przejęło kontrolę nad polską spółką. Dlatego też Eureko wystąpiło do rządu RP z żądaniem zapłaty kwoty 35 mld złotych tytułem odszkodowania. Wypłata takiej kwoty, gdyby została zasadzona, niewątpliwie zrujnowałaby finanse publiczne na kilka lat561. Eureko twierdziło, iż w kilka miesięcy po podpisaniu umowy sprzedaży akcji, „znalazło się w politycznym gąszczu", że „PZU było epicentrum polskiej polityki partyjnej i że „wyglądało na to, że prywatyzacja PZU stawała się coraz bardziej kwestią polityczną". Podnosiło że, iż w tym okresie, ze względu na konkretne działania ze strony Ministra Skarbu Państwa, zarządzanie PZU i spółek zależnych, o którym mowa w Umowie sprzedaży akcji, pozostawało w stanie kompletnego bałaganu562

. Pozwany przedstawił swoją odpowiedź na pozew wraz z dokumentami i zeznaniami świadków oraz ekspertów, na których zamierzał się oprzeć do 15 października 2003 roku563

. Po konsultacji ze stronami, trybunał zarządził w zarządzeniu porządkowym, że postępowanie zostanie rozdzielone564

. Kwestia ewentualnej odpowiedzialności zostanie rozstrzygnięta na pierwszym etapie. Jeżeli ustalona zostanie odpowiedzialność, drugi etap arbitrażu dotyczyć będzie środków naprawczych.

W dniu 19 sierpnia 2005 roku trybunał arbitrażowy w wyroku częściowym⁵⁶⁵ uznał, że Polska naruszyła zobowiązania: do sprawiedliwego i równego traktowania inwestycji holenderskich w Polsce (art. 3.1 polsko-holenderskiego BIT-u); dotrzymania wszelkich zobowiązań zaciągniętych względem inwestorów holenderskich (art. 3.5 polsko-holenderskiego BIT-u) oraz zakazu dokonywania wywłaszczenia inwestycji holenderskich (art. 5 polsko-holenderskiego BIT-u). Zdaniem trybunału, inwestor nabył prawo do objęcia pakietu akcji zapewniającego mu przejęcie kontroli w organach spółki, a naruszenie tego zobowiązania przez państwo stanowiło wywłaszczenie566. W związku z uznaniem roszczeń Eureko, trybunał obciążył Rzeczpospolitą Polską kosztami poniesionymi przez Eureko oraz

561

G. Domański, M. Świątkowski, Wpływ międzynarodowych traktatów…, op. cit., s. 68.

562 Na podstawie informacji zawartych na portalu Kancelarii Wardyński i Wspólnicy: portalprocesowy.pl/ publikacje-wiw/art21,polski-rzad-swietuje-skuteczne-zakonczenie-sporu-z-eureko-i-nordzucker.html.

563 Eureko B.V. przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej, op. cit., § 12, 19, 22-23.

564

Ibidem § 16.

565 Profesor Jerzy Rajski – współarbiter trybunału arbitrażowego ad hoc zgłosił zdanie odrębne do wyroku częściowego z 19 sierpnia 2005 roku w sprawie Eureko B.V. przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej, wskazując na szereg uchybień trybunału. Patrz: J. Rajski, Zdanie odrębne z 19 sierpnia 2005 roku do wyroku częściowego

Eureko B.V. przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, fragmenty wyroku dostępne na stronie internetowej

Ministerstwa Skarbu Państwa RP: www.msp.gov.pl [02.01.2014].

566 Eureko B.V. przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej, op. cit. § 262. Szerzej na temat naruszenia prawa międzynarodowego przez Polskę: G. Domański, M. Świątkowski, Kwestia naruszenia prawa międzynarodowego

przez Polskę w świetle uzasadnienia wyroku w sprawie Eureko, „Przegląd Prawa Handlowego” 2008, z. 2, s.

196

przez trybunał⁵⁶⁷. Strony postępowania arbitrażowego wyraziły zgodę na uchylenie poufności wyroku częściowego.

Ostatecznie, w październiku 2009 roku, po blisko dziesięcioletnim sporze dotyczącym prywatyzacji PZU S.A., Ministerstwo Skarbu Państwa zawarło porozumienie z Eureko B.V., w wyniku którego Skarb Państwa odzyskał kontrolę nad PZU, a Eureko B.V. zostało zobowiązane wycofać zarówno udziały z PZU S.A., jak i roszczenia odszkodowawcze kierowane do Skarbu Państwa RP. Precyzyjnie, w wyniku porozumienia: Eureko BV zrzekło się roszczeń wobec Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej i PZU S.A. (w tym roszczeń arbitrażowych), wyraziło zgodę na rezygnację z uprawnień strategicznego inwestora w PZU S.A., na natychmiastowe obniżenie swojego udziału w PZU S.A. do 23 procent, następnie po przeprowadzeniu IPO do 18 procent, a docelowo do progu poniżej 13 procent. Jednocześnie wyraziło zgodę się na nieprowadzenie działalności konkurencyjnej wobec PZU S.A. przez 3 lata po zejściu poniżej 13 procent, zobowiązało się do niezwiększania swojego udziału kapitałowego w PZU SA przez 15 lat, zrzekło się uprawnień indywidualnych Eureko BV (do powoływania 4 członków Rady Nadzorczej i 2 członków Zarządu, w tym wiceprezesa) w PZU SA przyznanych na mocy istniejących umów i statutu, a w konsekwencji wyraziło zgodę na wygaśnięcie Umowy Sprzedaży Akcji i Pierwszej Umowy Dodatkowej, między innymi w zakresie postanowień zakazujących Skarbowi Państwa zbywania istotnych pakietów akcji PZU SA na rzecz innych podmiotów. W zamian za wyżej wymienione i zawarte w umowie postanowienia Eureko BV uzyskało prawo do otrzymania kwoty 3 550 mln złotych jako dywidendy uzyskanej z tytułu użytkowania akcji Skarbu Państwa i kwoty ponad 1.224 mln złotych jako kwoty gwarantowanej przy rozliczeniu sprzedaży 4,9 procent akcji PZU SA w IPO. Umowa nie przewiduje natomiast płatności na rzecz Eureko BV z budżetu państwa568

.