Geneza mechanizmu rozstrzygania sporów inwestycyjnych w ramach Grupy

Bank Światowy podjął się uregulowania kwestii dotyczącej formowania się mechanizmu rozstrzygania sporów inwestor – państwo. Początkowo skupiał on swoje działania wokół naprawy szkód powstałych podczas drugiej wojny światowej poprzez odbudowę podstawowych dziedzin gospodarki, głównie w Europie i Japonii oraz wsparcie rozwijających się krajów w pobudzeniu ich sił wytwórczych w Azji, Ameryce Łacińskiej i Afryce, które zostały określone jako cele statutowe Banku216. Priorytetami działań naprawczych Banku Światowego były: długofalowy i zrównoważony rozwój, utrzymywanie równowagi bilansów płatniczych, udzielanie i gwarantowanie pożyczek międzynarodowych z innych źródeł, w których były preferowane niezwłoczne projekty

215 Ibidem, s. 312.

216

S. Naruszewicz, K. Czerewacz, Międzynarodowe instytucje finansowe wobec wyzwań współczesności, Białystok 2003, s. 48.

98

inwestycyjne. Nieustannie narastające problemy na skutek zachodzących przemian politycznych i gospodarczych doprowadziły do określenia kolejnych celów działalności Banku. Są to między innymi:

 udzielanie pomocy krajom zacofanym gospodarczo w reorganizacji rolnictwa, poprzez dążenie do likwidacji niedożywienia i ograniczenia sfer ubóstwa;

 pośrednictwo między państwami a prywatnymi inwestorami w celu zapewnienia pracy ludności oraz poprawa infrastruktury w każdym państwie i tworzenie warunków do zapewnienia długotrwałego rozwoju i budowania możliwości do samodzielnego i stabilnego istnienia krajów217

.

Niemniej jednak, zadania tej międzynarodowej instytucji finansowej koncentrują się nie tylko na dążeniu do utrzymania i przywracania prawidłowej polityki makroekonomicznej poprzez rosnącą podaż pieniądza, podtrzymanie realnego kursu walut, ograniczanie deficytów budżetowych, liberalizację handlu, popieranie inwestycji zagranicznych, znoszenie ograniczeń, rozwoju infrastruktury, licencjonowanie obrotu gospodarczego, określaniu praw własności, czy angażowanie się w edukację i opiekę zdrowotną218

. Wraz ze zmianami zachodzącymi na przestrzeni lat przedmiotowe działania ewoluowały; niewystarczające stały się przedsięwzięcia między innymi na rzecz ochrony inwestycji zagranicznych, ale wykształciła się potrzeba ich ochrony poprzez stworzenie odpowiednich mechanizmów instytucjonalnych zajmujących się rozstrzyganiem powstających na tym tle sporów inwestycyjnych.

Współcześnie tak zwana Grupa Banku Światowego oferuje wsparcie finansowe i doradcze, którego celem jest przyspieszenie wzrostu gospodarczego w krajach rozwijających się i obejmuje pięć następujących instytucji:

a) Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (ang. International Bank for

Reconstruction and Development – IBRD)²¹⁹, powszechnie zwany Bankiem

Światowym, utworzony w 1944 roku, liczy 188 członków220 ;

217 M. Gębska, Bank Światowy działalność pożyczkowa, Warszawa 2010, s. 35.

218

A. B. Kisiel-Łowczyc, Współczesna gospodarka światowa, Gdańsk 1997, s. 334.

219 Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju wspiera rozwój gospodarczy przez zapewnianie pożyczek, gwarancji oraz usług doradczych. Oferta IBRD przeznaczona jest dla rządów bądź instytucji posiadających gwarancje rządowe. Korzyści z niej odnosi także sektor prywatny, ponieważ środki pożyczek oferowanych przez IBRD przeznaczane są na wykonanie prac oraz dostawy towarów i usług. Zlecenia te są realizowane przez przedsiębiorstwa sektora prywatnego, wybierane w drodze przetargów. Szerzej na ten temat na stronie internetowej Banku Światowego www.worldbank.org/ibrd [30.04.2013].

220 Termin „Bank Światowy” (“World Bank”) po raz pierwszy użyto na określenie Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju (The International Bank for Reconstruction and Development- IBRD) w raporcie Konferencji z Bretton Woods, opublikowanym w „The Economist” 22 czerwca 1944 roku. Pojęcie, które na

99

b) Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (ang. The International Development

Association – IDA), powstałe w 1960 roku, liczy 172 członków²²¹;

c) Międzynarodową Korporację Finansową (ang. The International Finance

Corporation – IFC), powstała w roku 1956 roku, liczy 184 członków ²²²;

d) Wielostronną Agencję Gwarancji Inwestycji (ang. The Multilateral Guarantee

Agency – MIGA), funkcjonującą od 1988 roku, liczy179 członków223

;

e) Międzynarodowe Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych, działające od 1988 roku, liczy 150 członków²²⁴.

Rzeczpospolita Polska jest członkiem:

a) Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju od 27 czerwca 1986 roku, b) Międzynarodowego Stowarzyszenia Rozwoju od 28 października 1960 roku, c) Międzynarodowej Korporacji Finansowej od 29 grudnia 1987 roku oraz d) Wielostronnej Agencji Gwarancji Inwestycji od 29 czerwca 1990 roku.

Co niezwykle istotne dla praktyki działań na rzecz międzynarodowego rozwoju gospodarczego, Polska jako jedyny członek Unii Europejskiej nie jest stroną Konwencji²²⁵, tym samym nie jest członkiem Międzynarodowego Centrum Rozstrzygania Sporów

początku było przydomkiem, stało się od 1975 roku oficjalnym skrótem na określenie Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju oraz Międzynarodowego Stowarzyszenia Rozwoju (International Development

Association - IDA). Powszechnie terminu „Bank Światowy” (World Bank) używa się na określenie jedynie

IBRD i takie założenie zostało przyjęte w niniejszej pracy. A Guide to the World Bank, The International Bank

for Reconstruction and Development, Washington D.C. 2003, s. 11.

221 Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju udziela nieoprocentowanych lub niskooprocentowanych pożyczek długoterminowych najsłabiej rozwiniętym państwom lub działającym na ich obszarze przedsiębiorstwom prywatnym. Szerzej na stronie internetowej Międzynarodowego Stowarzyszenia Rozwoju www.worldbank.org/ida [30.04.2013].

222 Międzynarodowa Korporacja Finansowa wspiera rozwój gospodarczy krajów rozwijających się, zapewniając finansowanie projektów inwestycyjnych podejmowanych przez przedsiębiorstwa sektora prywatnego. IFC oferuje także usługi doradcze, obejmujące liczne aspekty realizacji projektów: od zdobywania finansowania, przez kwestie środowiskowe i społeczne, do współpracy przedsiębiorstw prywatnych z instytucjami sektora publicznego. Więcej informacji na stronie internetowej Międzynarodowej Korporacji Finansowej www.ifc.org [30.04.2013].

223

Agencja Wielostronnych Gwarancji Inwestycji wspiera bezpośrednie inwestycji zagraniczne w krajach rozwijających się. W tym celu oferuje przedsiębiorstwom sektora prywatnego, inwestującym na rynkach krajów rozwijających się, ubezpieczenie od ryzyka politycznego. Szerzej na ten temat na stronie internetowej Agencji Wielostronnych Gwarancji Inwestycji www.www.miga.org [30.04.2013].

224 E. Chrabonszczewska, Międzynarodowe organizacje finansowe, Warszawa 2005, s. 100. Więcej informacji na stronie internetowej Banku Światowego www.web.worldbank.org [30.04.2013]. Dane dotyczące liczebności członków w poszczególnych instytucji Grupy Banku Światowego pochodzą z wskazanej strony.

225 Polska również jako jedyne państwo w Europie w ogóle nie podpisała Konwencji waszyngtońskiej. Federacja Rosyjska podpisała Konwencję waszyngtońską 16 czerwca 1992 roku, ale nigdy jej nie ratyfikowała. Tym samym Konwencja ta nie jest prawem obowiązującym dla tego państwa.

100

Inwestycyjnych, co zasługuje na krytykę, mając na względzie szereg aspektów proceduralnych²²⁶.

Instytucje Grupy Banku Światowego są ze sobą powiązane pod względem organizacyjnym, ale nie finansowym. Centrum jest określane jako ogniwo uzupełniające pierwsze cztery organizacje międzynarodowe²²⁷. Instytucje, tworzące Grupę Banku Światowego specjalizują się w różnych działaniach na rzecz światowego rozwoju, ale ich wspólnym nadrzędnym celem jest działanie na rzecz ograniczenia ubóstwa228

.

Intensyfikacja przemian ekonomicznych i rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki po drugiej wojnie światowej sprzyjała poszukiwaniu przez państwa wysoko rozwinięte nowych obszarów pod inwestycje. W tym celu zaczęto zawierać kontrakty inwestycyjne, których stronami były dwa umawiające się państwa, ewentualnie jedną kontraktującą stroną było państwo, a drugą inwestor prywatny. Państwo będące inwestorem bądź też sam inwestor wyrażali znaczne obawy, co do rozpatrzenia kwestii spornych przez sąd państwowy swego kontrahenta z uwagi na uprzywilejowaną pozycję tego ostatniego, który to miał wpływ na sądownictwo i zmiany w przepisach prawnych. Przed powstaniem Międzynarodowego Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych. Prezes Banku Światowego pełnił funkcję pojednawczą w sporach między państwami a inwestorami prywatnymi²²⁹. Idea stworzenia mechanizmu rozstrzygania sporów powstających na tle inwestycji prywatnych zrodziła się więc nie tylko z chęci uwolnienia się prezesa Banku Światowego od obowiązków mediacyjnych, lecz miała się też przyczynić do wzrostu inwestycji zagranicznych²³⁰.

Po raz pierwszy z inicjatywą stworzenia dogodnych warunków dla inwestorów i krajów, których inwestycja miała dotyczyć kompleksowo, wystąpiła Rada Gubernatorów Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju i 18 września 1962 roku podjęła uchwałę nr

226

Krytycznie wobec nieprzystąpienia Polski do Konwencji waszyngtońskiej, zobacz na przykład M. Jeżewski, op. cit., s. 439; M. H. Koziński, op. cit., s. 906; Ł. Nowak, International Centre for Settlement of Investment

Disputes, „Biuletyn Arbitrażowy” 2006, nr 1, s. 28-40. Nieco ostrożniej na temat przystąpienia do Konwencji

waszyngtońskiej na przykład M. Świątkowski, Dlaczego Polska nie jest stroną Konwencji waszyngtońskiej o

rozstrzyganiu sporów inwestycyjnych?, [w:] Księga pamiątkowa 60-lecia Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie, red. J. Okolski, A. Całus, M. Pazdan i in., Warszawa 2010, s. 632 – 649.

227 F. I. Shihata, A. Parra, The experience of the International Centre for Settlement of International Disputes,

“ICSID Review - Foreign Investment Law Journal” 1999, nr 14, s. 299-361.

228 A Guide to the World Bank, The International Bank for Reconstruction and Development, Washington D.C. 2003, s. 10.

229 Mowa tu o państwach przyjmujących inwestycje zagraniczne oraz prywatnych przedsiębiorcach inwestujących swój kapitał za granicą, czyli poza miejscem swojej siedziby i miejscem zamieszkania a państwami przyjmującymi inwestycje.

101

174, w której zwróciła się do Rady Wykonawczej IBRD o zajęcie się powyższą kwestią231 . Po serii spotkań konsultacyjnych zorganizowanych przez Radę Wykonawczą w latach 1963-1964 Rada opracowała projekt Konwencji o rozstrzyganiu sporów inwestycyjnych między państwami a obywatelami innych państw232. Projekt został opracowany przez Komisję Prawną Banku Światowego, w którym zasiadali przedstawiciele 61 państw członkowskich. W dniu 18 marca 1965 roku Rada Wykonawcza IBRD przedłożyła przedstawicielom państw członkowskich Banku Światowego zebranym w Waszyngtonie projekt Konwencji wraz z towarzyszącym jej Raportem w celu jego podpisania i ratyfikacji, który 30 marca 1965 roku został zaaprobowany przez Radę Gubernatorów. Zgodnie z art. 68 Konwencja miała wejść w życie trzydziestego dnia po dniu złożenia dwudziestego dokumentu ratyfikacyjnego. Ostatecznie Konwencja o rozstrzyganiu sporów inwestycyjnych między państwami i obywatelami innych państw weszła w życie 14 października 1966 roku, po ratyfikacji jej treści przez 20 państw233

. Założeniem twórców Konwencji waszyngtońskiej było uregulowanie kontraktów inwestycyjnych, zawieranych przez kraje silnie rozwinięte z tymi, które były pozbawione kapitału inwestycyjnego oraz technologicznego know – how, jak również inwestycji o wysokim poziomie ryzyka. To właśnie Konwencja waszyngtońska powołała do życia Międzynarodowe Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych – niezależną od krajowych systemów prawnych, niezwykle interesującą w kontekście współczesnych problemów i sytuacji finansowej na świecie, instytucję międzynarodową administrującą procedury arbitrażowe i koncyliacyjne, będącą przedmiotem badań niniejszej rozprawy. Podstawowym celem konwencji waszyngtońskiej jest zapewnienie skuteczności umowie o arbitraż zawartej pomiędzy państwem a inwestorem oraz wyrokowi wydanemu przez ukonstytuowany na jej podstawie i w ramach organizacyjnych ICSID sąd arbitrażowy.234

Na mocy Konwencji ICSID prowadzi dwie listy: listę koncyliatorów oraz listę arbitrów. Przepisy rozdziału trzeciego Konwencji regulują procedurę koncyliacyjną, natomiast rozdziału czwartego - arbitrażową. Do 31 grudnia 2013 roku. Konwencję podpisało 159 państw, z czego 150 państw przedłożyło instrumenty ratyfikacyjne²³⁵.

231 Uchwała nr 174 Rady Gubernatorów Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju z 18 września1962 roku. Więcej na ten temat: J. Banaszek, Międzynarodowy Ośrodek Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych,

„Sprawy Międzynarodowe” 1979, nr 7-12, s. 138.

232 A. Kalicka-Mikołajczyk, Międzynarodowe Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych, [w:]

Współczesne sądownictwo międzynarodowe, zagadnienia instytucjonalne, red. J. Kolasa , t. 1, nr 3172, Wrocław

200, s. 139.

233

ICSID Convention, Regulations and Rules, Washington D.C. 2006, s. 5 dostępna na stronie internetowej ICSID www.icsid.worldbank.org/ICSID/ICSID/RulesMain.jsp [18.05.2013].

234 A. W. Wiśniewski, Międzynarodowy arbitraż handlowy w Polsce…, op. cit., s. 123.

235

Dane na podstawie informacji dostępnych na stronie internetowej Międzynarodowego Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych: www.icsid.worldbank.org w zakładce „Member States” [30.04.2014].

102