Polska przed Międzynarodowym Centrum Rozstrzygania Sporów

6.6. Polska przed Międzynarodowym Centrum Rozstrzygania Sporów

Inwestycyjnych

Dla inwestorów zagranicznych rozstrzyganie już zaistniałego lub mogącego powstać w przyszłości sporu na tle inwestycji zagranicznych na forum międzynarodowego prawa publicznego oraz ominięcie krajowych procedur sądowych wpływa na skuteczność ram prawnych w rozstrzyganiu sporów, a tym samym świadczy o klimacie inwestycyjnym w kraju przyjmującym inwestycje zagraniczne537

. Polska nie będąc sygnatariuszem Konwencji waszyngtońskiej jest stroną postępowań arbitrażowych. Z dostępnych informacji wynika, że

534 Ampal-American Israel Corporation i Inni przeciwko Arabskiej Republice Egiptu, ICSID Case No. ARB/12/11, w toku.

535 TRACO Deutsche Travertin Werke GmbH przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej, niepublikowany. W sporach inwestycyjnych Rzeczpospolita Polska jest reprezentowana przez prawników z kancelarii prawnych oraz jednocześnie radców prawnych Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

536 Informacje na podstawie komunikatu zamieszczonego na stronie Ministerstwa Skarbu Państwa RP z 11 września 2012 roku zamieszczone na stronie internetowej Ministerstwa Skarbu Państwa RP: www.msp.gov.pl/portal/pl/ 29/22900/Polska_nie_zaplaci_8_mln_euro.html?search=222 [18.05.2013].

188

w ciągu kilkunastu ostatnich lat Polska została pozwana za naruszenie przepisów traktatów o ochronie inwestycji przez kilkunastu inwestorów (między innymi przez Ameritech, France Telecom, Saar Papier, Lutz Schaper, Eureko, Cargill, Nordzucker, Vivendi, Mercuria, Traco, Laboratories Servier, East Cement, David Minnotte i Robert Lewis, Vincent Ryan i Schooner Capitil oraz Atlantic Investment Partners, Mitch Nocula i Crowley Data), a inne podmioty rozważały wystąpienie z podobnymi roszczeniami538. Głośne procesy arbitrażowe z udziałem Polski ukazały brak zrozumienia nie tylko urzędników, lecz także polityków, podejmujących rozstrzygnięcia legislacyjne. Ci ostatni nie zawsze zdają sobie sprawę z ograniczeń, jakim w obecnej dobie - ze względu na ochronę inwestycji zagranicznych - podlega tworzenie prawa gospodarczego i jak złudne jest w związku z tym poczucie suwerenności narodowych parlamentów, nie tylko zresztą w państwach członkowskich regionalnych związków gospodarczych (jak Unia Europejska), lecz także w państwach uczestniczących w międzynarodowych organizacjach o skali globalnej (jak Światowa Organizacja Handlu)539

. Polska, jako jedyne państwo członkowskie Unii Europejskiej nie jest stroną Konwencji waszyngtońskiej, może więc być stroną procedur arbitrażowych i koncyliacyjnych ICSID jedynie na podstawie Dodatkowych Ułatwień ICSID. Dotychczas przed Międzynarodowym Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych wszczęto trzy postępowania arbitrażowe przeciwko Polsce. Są to sprawy:

 Cargill Incorporated;

 Davida Minnotte i Roberta Lewis;

 Vincenta J. Ryan, Schooner Capital LLC i Atlantic Investment Partners LLC.

Wspólnym mianownikiem wyżej wymienionych spraw jest fakt, iż we wszystkich stroną był amerykański inwestor, dlatego też każde z wszczętych postępowań arbitrażowych prowadzone było w na podstawie Traktatu o stosunkach handlowych i gospodarczych między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki, sporządzonego w Waszyngtonie 21 marca 1990 roku. Pierwsze z wymienionych postępowań zakończyło się, a dwa pozostałe są w toku.

538

G. Domański, M. Świątkowski, Wpływ międzynarodowych traktatów…, op. cit., s. 68.

189

6.6.1. Cargill, Incorporated przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej⁵⁴⁰

Pierwsze postępowanie przeciwko Polsce zostało wszczęte w lipcu 2004 roku przed Międzynarodowym Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych na podstawie Dodatkowych Ułatwień ICSID i była to sprawa amerykańskiego inwestora Cargill, Incorporated, jednego z największych międzynarodowych producentów i dostawców produktów i usług rolnych, spożywczych, finansowych oraz przemysłowych. Spór powstał w związku z budową fabryki pod Wrocławiem, w której koncern zamierzał produkować izoglukozę (słodzik oparty na zbożu). Sprawa została wniesiona na podstawie dwustronnej umowy o popieraniu i ochronie inwestycji między Polską a Stanami Zjednoczonymi. W listopadzie 2004 roku powołano trybunał arbitrażowy, w składzie którego zasiadali obywatele narodowości francuskiej i belgijskiej oraz jako przewodniczący składu orzekającego – obywatel Szwajcarii. W kwietniu 2005 roku na wniosek stron przerwano prowadzoną procedurę i wszczęto postępowanie na nowo na podstawie Regulaminu Arbitrażowego UNCITRAL. Cargill Inc. podnosił, iż wprowadzenie przez Polskę kontyngentów na produkcję izoglukozy naruszyło postanowienia dwustronnej umowy, w związku z czym, inwestor domagał się 152 mln dolarów odszkodowania oraz zwrotu kosztów postępowania.

Ostatecznie w marcu 2008 roku, po przeprowadzonym w Paryżu postępowaniu, trybunał arbitrażowy oddalił większą część roszczeń Cargill i wydał wyrok, zasądzając odszkodowanie w wysokości około jednej dziesiątej żądanej kwoty - 16,3 mln dolarów. Suma przyznanego Cargill odszkodowania prawie w całości (około 14,4 mln dolarów) została zasądzona w związku z wprowadzeniem przez Polskę po 1 maja 2004 roku przepisów implementujących wymagane przez UE kontyngenty na produkcję izoglukozy. Do kwoty 1,9 mln dolarów ograniczono natomiast odszkodowanie za wprowadzenie przez Polskę kontyngentów krajowych w okresie poprzedzającym wstąpienie do Unii Europejskiej. Jednocześnie trybunał odrzucił roszczenie koncernu za poniesione koszty postępowania, które sięgało prawie 4 mln dolarów 541

.

540 Cargill Incorporated przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej, ICSID Case No. ARB(AF)/04/2, postępowanie przerwano.

541 Cargill Incorporated przeciwko Rzeczpospolitej Polsce, wyrok trybunału arbitrażowego UNICITRAL z wyrok z 1 marca 2008 roku, informacja z 17 lipca 2008 roku, zamieszczony na stronie internetowej Ministerstwa Gospodarki RP: www.mg.gov.pl/Wiadomosci/Archiwum/Rok+2008Cargill+Inc+v+Rzeczpospolita+Polska+ wyrok+trybunalu+ arbitrazowego.htm [20.03.2013].

190

6.6.2. David Minnotte i Robert Lewis przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej⁵⁴²

Kolejną procedurą przed Międzynarodowym Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych, jest wszczęta na podstawie Traktatu o stosunkach handlowych i gospodarczych między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki we wrześniu 2010 roku, sprawa amerykańskich inwestorów Davida Minnotte i Roberta Lewis. Amerykańscy inwestorzy zainwestowali swój kapitał w rozpoczętą w 1995 roku inwestycję, w ramach której miało powstać Laboratorium Frakcjonowania Osocza w Mielcu. Inwestycja ta miała na celu stworzenie zakładu zajmującego się frakcjonowaniem osocza krwi i produkcją szeregu istotnych leczniczych produktów krwiopochodnych. W praktyce, Laboratorium nigdy nie powstało, a w 2011 roku Prokuratura rozpoczęła śledztwo w sprawie wyłudzenia kredytu na budowę Laboratorium543

.

Szczegóły postępowania arbitrażowego przed Międzynarodowym Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych nie są znane. Z informacji podanych na stronie instytucji wynika, iż w lutym 2011 roku ukonstytuował się trybunał arbitrażowy (w składzie trzyosobowym - dwóch obywateli Wielkiej Brytanii oraz jeden członek pochodzenia kolumbijsko-francuskiego), a w kwietniu 2011 roku w Londynie odbyło się pierwsze posiedzenie. W listopadzie 2011 roku inwestorzy David Minnotte i Robert Lewis przedłożyli trybunałowi arbitrażowemu memoriał, to jest pełną treść skargi wraz z dokumentacją. W odpowiedzi w maju 2012 roku Polska przedłożyła kontrmemoriał, w tym wnosząc o rozdzielenie kwestii jurysdykcji trybunału arbitrażowego oraz dopuszczalności postępowania. Decyzje w tym aspekcie podjął trybunał w czerwcu 2012 roku W toku postępowania są prowadzone rozprawy i posiedzenia ustne, tak jak miało to miejsce w styczniu 2012 roku oraz w styczniu 2013 roku, kiedy odbyły się rozprawy w formie telekonferencji. W styczniu 2013 roku Polska wystąpiła z repliką dotyczącą przedmiotu sporu. 15 i 17 kwietnia 2013 roku odbyły się w Istambule dwie rozprawy w zakresie właściwości trybunału arbitrażowego oraz przedmiotu sprawy, poprzedzone wstępną rozprawą telefoniczną dotyczącą kwestii organizacyjnych⁵⁴⁴. W chwili obecnej sprawa jest w toku, ale ze względu na poufność sporu szczegóły postępowania nie są znane.

542

David Minnotte i Robert Lewis przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej, ICSID Case No. ARB(AF)/10/1, w toku.

543 Inwestycja Laboratorium Frakcjonowania Osocza w Mielcu miała na celu stworzenie zakładu zajmującego się frakcjonowaniem osocza krwi i produkcją szeregu istotnych leczniczych produktów krwiopochodnych.

544

Na podstawie informacji podanych na stronie internetowej Międzynarodowego Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych: www.icsid.worldbank.org/ICSID/FrontServlet [30.04.2014].

191

6.6.3. Vincent J. Ryan, Schooner Capital LLC i Atlantic Investment Partners LLC przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej⁵⁴⁵

Ostatnią z polskich procedur przed ICSID jest sprawa Vincent J. Ryan – amerykańskiego inwestora Schooner Capital LLC i Atlantic Investment Partners LLC przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej, prowadzona ponownie na podstawie Traktatu o stosunkach handlowych i gospodarczych między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki. Sprawa ta, od czasu sporu Eureko z PZU jest uznawana za największy spór Rzeczpospolitej Polskiej z zagranicznym inwestorem prowadzonym w międzynarodowym arbitrażu.

Na początku lat dziewięćdziesiątych amerykańskie przedsiębiorstwo Schooner Capital LLC z Bostonu, której prezesem był wówczas Vincent J. Ryan, było zainteresowane inwestowaniem kapitału w Europie Środkowo-Wschodniej. Warto w tym miejscu podnieść, iż inicjatywa amerykańskiego inwestora wyprzedziła kolejne inwestycje na polskim rynku w branży tłuszczowej między innymi globalnego holendersko-brytyjskiego przedsiębiorstwa Unilever (obecnie zajmującego się produkcją żywości, kosmetyków oraz środków czystości). W 1994 roku, Schooner Capital LLC zostało inwestorem strategicznym w prywatyzowanych Nadodrzańskich Zakładach Przemysłu Tłuszczowego w Brzegu (od 1998 roku nazwa: Kama Food), inwestując w stworzenie koncernu w branży tłuszczowej, uzyskując przy tym wsparcie między innymi Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju. Przedsiębiorca zagraniczny poprzez spółki zależne inwestował również w zakłady tłuszczowe Bolmar oraz kupił akcje bułgarskiej Kaliakry. Z biegiem czasu, Zakład Przemysłu Tłuszczowego w Brzegu zdobył jedną trzecią rynku margaryny w Polsce. W 1998 roku fabryka Kamy była jedną z najnowocześniejszych i największych w Europie. Zarządzanie fabryką powierzono spółce White Eagle Industries Poland (WEIP), której zadaniem było świadczenie usług doradczych i konsultacyjnych przedsiębiorstwu, co było wymogiem przewidzianym przez umowę prywatyzacyjną. Usługi te zostały wliczone w koszty prowadzenia działalności przedsiębiorstwa. Urząd Kontroli Skarbowy z Opola wszczął liczne kontrole, na skutek których zakwestionował zaliczenie usług doradczych i konsultacyjnych w koszty prowadzenia przedsiębiorstwa546

i nałożył domiar podatkowy⁵⁴⁷ za niezapłacony podatek VAT od tak

545 Vincent J. Ryan, Schooner Capital LLC i Atlantic Investment Partners LLC przeciwko Rzeczpospolitej

Polskiej, ICSID Case No. ARB(AF)/11/3, w toku.

546 Prokurator Tomasz Jandziak w informacji dla Gazety Wyborczej wskazał, iż „dziś świadczenie usług 'zarządczych i doradczych jest powszechne i akceptowane, w latach dziewięćdziesiątych było precedensem. Sytuacja ta była również novum dla organów skarbowych. Patrz: B. Wróblewski, R. Osica, Kto wykończył

192

zwanych usług niematerialnych. Na skutek zaistniałych okoliczności spółka utraciła ulgę inwestycyjną. Wraz z odsetkami suma zobowiązań wobec Skarbu Państwa wynosiła prawie 50 mln złotych, jednakże inwestor zagraniczny odmówił zapłaty tak nałożonych zobowiązań. Po 1998 roku, przedsiębiorstwo uzyskało ujemny bilans z prowadzonej działalności, co w rezultacie doprowadziło w 2003 roku do ogłoszenia upadłości, a Prokuratura wszczęła śledztwo o wielomilionowe nadużycia oraz działanie kolejnych zarządów i rad nadzorczych na szkodę spółki548

.

W kwietniu 2011 roku amerykański inwestor Vincent J. Ryan złożył na podstawie Dodatkowych Ułatwień ICSID wezwanie na arbitraż do Międzynarodowego Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych o wszczęcie procedury arbitrażowej dotyczącej produkcji tłuszczu roślinnego zarządzania przedsiębiorstwa549, zarzucając Polsce naruszenie następujących zasad wynikających z traktatu: sprawiedliwego i równego traktowania, ochrony inwestycji i niezachowania zasad swobodnego transferu płatności związanego z inwestycją oraz że ''kontrole przeprowadzone przez UKS w Opolu w latach 1996, 1997 i 1999 (...) i wydane w ich wyniku decyzje naruszyły reguły Traktatu, były nieprawidłowe, a w konsekwencji doprowadziły do upadłości Kamy''. Amerykański inwestor domagał się od państwa polskiego ponad pół miliarda złotych, za to, iż takie działanie doprowadziło do upadłości fabrykę margaryny, określając wysokość szkody jako ''co najmniej pełną wartość dokonanej inwestycji''⁵⁵⁰. W skład trybunału arbitrażowego wchodzą obywatele: Chile, Meksyku oraz Pakistanu, ostatni jako Przewodniczący trybunału. Pierwsze posiedzenie trybunału odbyło się w Londynie w grudniu 2011 roku, po czym prowadzone było postępowanie pisemne dotyczące kwestii proceduralnych i merytorycznych. Ostatecznie strony uzgodniły, iż postępowanie będzie prowadzone w Paryżu. W maju 2012 roku inwestor Vincent J. Ryan przedstawił trybunałowi arbitrażowemu memoriał, czyli pełną treść pozwu wraz z dokumentacją. W odpowiedzi w październiku 2012 roku Polska przedłożyła kontrmemoriał, zgłaszając zastrzeżenia dotyczące właściwości trybunału arbitrażowego oraz dopuszczalności postępowania wraz z wnioskiem o rozpatrzenie przedmiotowych kwestii,

547

Domiar podatkowy - dodatkowy wymiar podatku, nakładany autorytatywnie na podatnika przez Urząd Skarbowy, instrument fiskalny stosowany wobec przedstawicieli sektora prywatnego w miastach przez władze skarbowe Polskiej Republiki Ludowej po 1947; polegał na ponownym obciążeniu podatkiem przedsiębiorstw już po uiszczeniu przez nie podatku obrotowego i dochodowego; w konsekwencji stosowania domiaru podatkowego, zaostrzenia przepisów podatkowych i powszechnego stosowania progresji. Źródło: Słownik PWN Biznes, www.biznes.pwn.pl [30.04.2014].

548 B. Wróblewski, R. Osica, Kto wykończył Kamę…, op. cit., s. 1, 4-5.

549 Na podstawie informacji podanych na stronie internetowej Międzynarodowego Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych: www.icsid.worldbank.org/ICSID/FrontServlet [30.04.2014].

193

jako pytanie wstępne. Postępowanie jest cały czas toku i trwa gromadzenie materiału dowodowego w sprawie⁵⁵¹.

Szczegóły postępowania arbitrażowego ze względu na klauzulę poufności są tajne. Jak wynika z doniesień prasowych, pełnomocnicy rządu polskiego podnoszą, iż polsko-amerykański traktat, na który powołuje się inwestor, gwarantuje wzajemną ochronę inwestycji, jednakże ochrona ta nie obejmuje złego zarządzania przedsiębiorstwem, a takie właśnie zarzucają inwestorowi552. Na kanwie niniejszego postępowania, zainteresowanie tak inwestorów zagranicznych, jak praktyków i teoretyków prawa budzi interpretacja pojęcia ''ochrony inwestycji'' gwarantowanej traktatem inwestycyjnym⁵⁵³.