2.1. Model uppsalski (U-Model)
2.1.2. Aktualizacja modelu uppsalskiego
Model uppsalski stał się z jednej strony podstawą do przyjęcia na wiele lat schematu badań internacjonalizacji jako procesu etapowego, z drugiej zaś – wywołał dyskusję i krytykę, które nasiliły się w ostatniej dekadzie XX i pierwszej XXI wieku. Krytyka ma swoje źródło w postrzeganiu tego modelu jako nieaktualnego w konfrontacji z rzeczywistością, która jest zu-pełnie inna niż w momencie jego powstania. Współczesny świat wygląda zupełnie inaczej niż czterdzieści lat temu, gdy to powstał model uppsalski. Globalizacja spowodowała, że model ten stracił częściowo swoją siłę obja-śniającą, gdyż obecnie internacjonalizacja fi rmy przebiega znacznie szyb-ciej niż to zakłada etapowa ścieżka jej rozwoju.
Twórcy modelu uppsalskiego, mając świadomość jego nieadekwatno-ści w stosunku do burzliwie zmieniającego się otoczenia przedsiębiorstw, dwukrotnie zaproponowali jego aktualizację. Po raz pierwszy miało to miej-sce w 2006 roku [Johanson, Vahlne, 2006], drugi – w 2009 roku [Johanson, Vahlne, 2009]. Wcześniej jednak, bo w 2003 roku, autorzy opublikowali artykuł, w którym bronili koncepcji etapowej, twierdząc, że „mamy obec-nie sytuację, w której »stare« modele internacjonalizacji nadal są aktualne, mimo że wiele badań sugeruje, iż istnieje zapotrzebowanie na nowe siecio-we ujęcie procesu internacjonalizacji. Sugerujemy więc, że warto pogodzić oba podejścia, tradycyjne i sieciowe” [Johanson, Vahlne, 2003, s. 84]. Auto-rzy postawili hipotezę, że fi rmy koAuto-rzystając z relacji sieciowych wchodzą na zagraniczne rynki nadal etapowo (model uppsalski), ale mogą przyspieszyć ten proces. Taki wniosek badaczy wskazał wyraźnie na potrzebę dalszych badań nad modelem internacjonalizacji przedsiębiorstw. Spostrzeżenie to zaowocowało tym, że Johanson i Vahlne [2006, s. 166] nie koncentrują się
34
Rozdział 2 obecnie tylko na etapowości procesu internacjonalizacji oraz na znaczeniu dystansu psychicznego w wyborze rynków zagranicznych, ale szerzej po-strzegają sposób zdobywania wiedzy o nich, dzięki uczestniczeniu fi rmy w międzynarodowych sieciach biznesowych. Uczenie się o zagranicznych rynkach w oparciu o zdobytą doświadczalną wiedzę i wzrost zaangażowania na nich były w pierwotnym modelu zależne tylko od internacjonalizującej się fi rmy, jednak autorzy zdali sobie sprawę, że procesy te zachodzą obec-nie intensywobec-niej i szybciej, jeżeli fi rma funkcjonuje w ramach organizacji sieciowej. Wzajemne relacje między uczestnikami sieci powodują wymianę wiedzy, a także umożliwiają szybki dostęp do nowych rynków zagranicz-nych. Relacje te, według Johansona i Vahlne [2006, s. 169], charakteryzują się: „...wzajemnymi współzależnościami, zaufaniem i wiedzą o sobie na-wzajem w wielu obszarach działalności”. Należy jednak być świadomym, że potrzebny jest czas na budowanie tych relacji i nie zawsze efekt musi być zgodny z oczekiwaniami fi rmy. Jednakże, gdy fi rma wchodzi w rela-cje współpracy z nowym partnerem, to równocześnie angażuje się w sieć powiązań, która jest niezbędna dla uzyskania dostępu do szerszej wiedzy i nowych możliwości internacjonalizacji.
Dalsza krytyka modelu uppsalskiego spowodowała, że Johanson i Vahlne w 2009 roku opublikowali kolejny artykuł pt. „The Uppsala In-ternationalization Process Model Revisited: From Liability of Foreignness to Liability of Outsidership”, w którym odpowiadają na główne zarzuty stawiane etapowej koncepcji internacjonalizacji, równocześnie proponując istotne zmiany w modelu.
Rysunek 3. Modernizacja uppsalskiego modelu internacjonalizacji przedsiębiorstwa
Aspekty stanu Aspekty zmiany
Rozpoznanie moż-liwości zdobycia wiedzy Pozycja w sieci Decyzje dotyczące relacji w sieci Uczenie się, zdobywanie wiedzy, budowanie zaufania w sieci
35
Etapowe modele internacjonalizacji przedsiębiorstwa
Porównując model uppsalski internacjonalizacji powstały w 1977 roku (rys. 2) z zaproponowanym w 2009 roku (rys. 3), można stwierdzić, że pod-stawowa jego struktura, na którą składają się aspekty stanu i aspekty zmian, nie uległa zmianie. Natomiast w ramach tych dwóch „stanów” pojawiły się nowe elementy składowe. W pierwszym z nich wiedza doświadczalna o za-granicznym rynku została zastąpiona możliwościami jej szybszego zdoby-cia, co oznacza, że może mieć ona wiele zróżnicowanych źródeł. W pier-wotnym modelu wiedza wynikała przede wszystkim z doświadczenia zdo-bytego przez przedsiębiorstwo w trakcie jego działalności na zagranicznych rynkach, natomiast w nowym – związana jest także z uczestniczeniem fi rmy w sieciach biznesowych.
Drugi element w aspektach stanu, w oryginalnej wersji modelu uppsal-skiego określony jako „zaangażowanie na zagranicznych rynkach”, został zastąpiony „pozycją w sieci”, co sugeruje, że przedsiębiorstwo internacjo-nalizuje się teraz w ramach sieci, a nie jako samodzielny podmiot. Jest to bardzo istotna zmiana, nadająca dużego znaczenia organizacji sieciowej, która może ułatwić i przyspieszyć przedsiębiorstwu wejście i rozwój na za-granicznych rynkach. Relacje w sieci odzwierciedlają różne poziomy wie-dzy, zaufania i zaangażowania jej uczestników, co uwidocznione jest w po-zycji przedsiębiorstwa w sieci. Jednakże, jeżeli internacjonalizacja działal-ności postrzegana jest jako zyskowna, a fi rma uczy się od swoich partnerów z sieci, przez co zwiększa zasób wiedzy i buduje zaufanie, to także wzrasta jej zaangażowanie i pozycja w organizacji sieciowej.
Dostrzeżenie ważności czynników wpływających na pozycję w sieci biznesowej zaowocowało ich wyodrębnieniem w zmodyfi kowanym modelu uppsalskim procesów „uczenia się, tworzenia wiedzy i budowania zaufa-nia”, co zastąpiło w pierwotnym modelu pozycję – „bieżąca działalność” przedsiębiorstwa. Szybkość, intensywność i efektywność tych procesów w kontekście przedsiębiorstwa internacjonalizującego się zależy od pozio-mu zasobu wiedzy i zaufania w organizacji sieciowej, w której ono funk-cjonuje, oraz od możliwości skorzystania z tych zasobów. Wysoki poziom wiedzy, zaufania i zaangażowania w ramach sieci sprzyja procesowi umię-dzynarodowienia funkcjonującego w niej przedsiębiorstwa.
Wreszcie ostatni element nowego modelu – „decyzje dotyczące rela-cji”, który zastąpił „decyzje przedsiębiorstwa o stopniu zaangażowania się na zagranicznym rynku” – świadczy o nadaniu relacjom sieciowym dużego znaczenia w procesie rozwoju przedsiębiorstwa na zagranicznych rynkach. Oznacza to, że to fi rma podejmuje decyzje o zwiększeniu lub zmniejszeniu poziomu zaangażowania w międzynarodowej sieci. Zazwyczaj taka decy-zja będzie widoczna w rozwoju nowych relacji w sieci lub ich likwidacji, w zmianie form wejścia na zagraniczne rynki, w wielkości podjętych
in-36
Rozdział 2 westycji, w zmianach organizacyjnych i w zarządzaniu oraz w poziomie uzależnienia od uczestników sieci i od sieci jako całości.
Podsumowując, nowy model uppsalski nadaje duże znaczenie relacjom w międzynarodowej sieci biznesowej. Oznacza to, że obecnie internacjona-lizacja przedsiębiorstwa w dużym stopniu zdeterminowana jest przez sieć, która może stwarzać korzystne warunki dla przyspieszenia jego rozwoju na zagranicznych rynkach.