8.3.1. Wybór ryków zagranicznych
Born globals dokonują selekcji rynków zagranicznych, oceniając ra-czej swoje możliwości rozwoju niż biorąc pod uwagę dystans psychiczny.
130
Rozdział 8 Przypomnijmy, dystans ten defi niowany jest najczęściej jako ogół czyn-ników, które utrudniają proces uczenia się fi rmy o zagranicznym rynku i zrozumienie zagranicznego otoczenia. W kontekście selekcji rynków za-granicznych będących przedmiotem zainteresowania fi rm, modele etapo-we podkreślają, że przedsiębiorstwa, szczególnie na początku internacjo-nalizacji, wybierają rynki o małym dystansie psychicznym w porównaniu z krajem macierzystym i stopniowo przesuwają się na rynki bardziej odle-głe. Firmy mają więc tendencje do rozpoczynania umiędzynarodowienia od rynków podobnych do krajowego, a w miarę zwiększania zaangażo-wania i poznania mechanizmów ich działania, wchodzą na rynki bardziej zróżnicowane [Przybylska, 2009].
Natomiast z perspektywy fi rm born global dystans psychiczny nie odgrywa ważnej roli w wyborze zagranicznych rynków, gdyż szukają one za granicą przede wszystkim możliwości wykorzystania swoich zasobów w celu rozwoju przewagi konkurencyjnej. Prawie 50% badanych polskich fi rm rozpoczęło eksport na rynki krajów sąsiedzkich (rys. 18). Dominu-jącym odbiorcą polskich produktów są Niemcy (14%), czyli kraj bliski Polsce pod względem geografi cznym, ale odległy pod względem dystan-su psychicznego. Z tego wynika, że w przypadku Niemiec inne czynniki determinują wybór tego rynku jako pierwszego dla polskich eksporterów. Można tu wymienić przede wszystkim duży i chłonny rynek oraz rela-tywnie niskie koszty transportu eksportowanych produktów, z powodu bliskiej odległości geografi cznej. Kolejni liczący się odbiorcy polskich produktów to: Słowacja (8%), Litwa, Czechy, Ukraina (po 7%), a więc kraje podobne pod względem kulturowym, praktyk biznesowych, a nawet językowo. Można je zaliczyć do krajów o małym dystansie psychicznym względem Polski. Także kraje Beneluksu odgrywają znaczącą rolę w se-lekcji pierwszych rynków eksportowych, gdyż mimo że są to kraje o du-żym dystansie psychicznym, aż 7% badanych fi rm wybrało je na początku ścieżki umiędzynarodowienia. Wśród 14 krajów najczęściej wybranych jako pierwsze zagraniczne rynki, tylko jeden znajduje się poza Europą, a mianowicie Stany Zjednoczone.
Na podstawie uzyskanych odpowiedzi ankietowanych fi rm nie można jednoznacznie stwierdzić, że fi rmy BG nie biorą pod uwagę w wyborze kraju docelowego czynników składających się na dystans psychiczny. Niewątpli-wie łatNiewątpli-wiej jest prowadzić biznes na rynkach podobnych do macierzystego, o czym świadczy fakt, że aż 370 fi rm rozpoczęło działalność gospodarczą w krajach o relatywnie małym dystansie psychicznym (Czechy, Słowacja, Ukraina, Rosja, Litwa, Łotwa).
131
Born global – nowa generacja polskich przedsiębiorstw
Rysunek 18. Geografi czna struktura wyboru pierwszego rynku zagranicznego Wielka Brytania 4% 1,9% USA Litwa 7% Łotwa 4% Czechy 7% Słowacja 8% Rumunia 4,1% Niemcy 14% Ukraina 7% Włochy 4% Francja 6% Benelux 7% Rosja 4% Hiszpania 4% Inne 18%
Źródło: opracowanie własne.
W zidentyfi kowanych niekapitałowych formach wejścia badanych fi rm wybór pierwszego rynku zagranicznego nie odbywał się w oparciu o kryterium dystansu psychicznego. W poszczególnych przypadkach inne czynniki odgrywały decydującą rolę. W przypadku franchisingu sam fakt wejścia fi rmy do międzynarodowej sieci spowodował, że znalazła się ona na zagranicznym rynku. W przypadku sojuszu strategicznego decydujące zna-czenie miały wspólne cele realizowane przez fi rmy w sieci, które podpisały taką współpracę. Natomiast w przypadku kontraktu menedżerskiego, ini-cjatywa internacjonalizacji wyszła od drugiej strony zawartego kontraktu.
8.3.2. Wybór momentu wejścia na zagraniczne rynki
Firmy born global rozpoczynają międzynarodowy biznes zdecydowa-nie szybciej niż to czyniły przedsiębiorstwa w przeszłości. W tradycyjnych modelach internacjonalizacji okres, jaki upływa od założenia fi rmy a jej wejściem na zagraniczny rynek, nie był brany pod uwagę, prawdopodob-nie dlatego że z góry zakładano, że fi rmom potrzeba długiego czasu, aby dojrzeć do podjęcia wyzwania działalności za granicą. Niewystarczające zasoby, brak wiedzy i doświadczenia rynkowego, informacji oraz związane z tym duże ryzyko, stanowiły bariery wejścia na zagraniczne rynki. Z tego też powodu fi rmy potrzebowały więcej czasu, aby je przezwyciężyć. Na-tomiast fi rmy born global rozpoczynają internacjonalizację równocześnie lub wkrótce od momentu ich powstania. Takie sformułowanie może budzić pewne kontrowersje, dlatego niektórzy z badaczy określają ten okres do-kładniej, podając liczbę lat, jaka upływa od momentu założenia fi rmy do
132
Rozdział 8 wejścia na pierwszy zagraniczny rynek. W niniejszych badaniach przyjęto okres do trzech lat.
Na podstawie analizy danych z ankiet w tabeli 11 przedstawiono okres mierzony latami, jaki był potrzebny badanym polskim fi rmom na wejście na pierwszy zagraniczny rynek.
Tabela 11. Okres od założenia fi rmy do jej wejścia na pierwszy zagraniczny rynek
Lata 1 2 3 4 5 6 i więcej lat7 Razem
Liczba fi rm 5 10 15 9 8 4 2 53
% 9,48% 18,87% 28,30% 16,98% 15,09% 7,55% 3,77% 100%
Źródło: opracowanie własne.
Uwzględniając przyjęte założenie, że fi rmy born global wchodzą na ścieżkę internacjonalizacji w pierwszych trzech latach swojej działalności, z tabeli 11 wynika, że 30 z badanych fi rm (prawie 57%) można zaliczyć do tej kategorii. Drugi wniosek, jaki wypływa z tej tabeli, to spostrzeżenie, że do trzeciego roku od powstania rośnie liczba internacjonalizujących się fi rm, a począwszy od czwartego – systematycznie maleje. To przyspieszenie umiędzynarodowienia w pierwszych latach od ich założenia może wynikać z konieczności jak najszybszego znalezienia się na zagranicznych rynkach w obliczu rosnącej konkurencji. Wśród przedsiębiorstw, które weszły na ścieżkę szybkiej internacjonalizacji w okresie do trzech pierwszych lat ich funkcjonowania, przeważają fi rmy średnie (19 z 32 ankietowanych fi rm).
Tabela 12. Struktura badanych przedsiębiorstw według okresu, jaki upłynął od założenia fi rmy do ich wejścia na pierwszy zagraniczny rynek
z uwzględnieniem wieku fi rm
Sektor
W
iek
fi rmy
Mikrofi rmy Małe fi rmy Średnie fi rmy
Razem
Okres od założenia fi rmy do wejścia na pierwszy zagraniczny rynek (w latach) 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 Usługi 1-3 - 1 2 - - - - 2 1 1 - - - 2 4 - - - 13 4-6 - - - 1 - - - 1 1 - - - - 1 2 3 - 9 7-9 - - - 3 1 1 1 - 6 Produkcja 1-3 - 1 - - - 1 2 - 1 2 2 - 9 4-6 - - - 2 1 2 2 2 1 - - 3 2 15 7-9 - - - 1 1 Razem - 2 2 1 - - - 2 2 3 3 2 2 2 3 8 8 3 7 3 53
133
Born global – nowa generacja polskich przedsiębiorstw
Z tabeli 12 wynikają następujące wnioski:
1. W okresie pierwszych trzech lat funkcjonowania aż 56,6%, czy-li 30 z badanych fi rm, weszło na ścieżkę umiędzynarodowienia. Najwięcej wśród nich było średnich przedsiębiorstw (19), z któ-rych 11 działało w branżach usługowych i 8 – w przemyśle prze-twórczym. Można zatem stwierdzić, że spełniają one jeden z wa-runków pozwalających je zaliczyć do born globals.
2. Stopień internacjonalizacji w trzech pierwszych latach jest więk-szy wśród fi rm działających w sektorze usług (46,4%) niż wśród fi rm produkcyjnych (36%).
3. Stopień internacjonalizacji badanych fi rm, mierzony udziałem fi rm umiędzynarodowionych w pierwszych trzech latach do ogól-nej liczby badanych podmiotów według wielkości fi rm, kształtuje się następująco: mikro – 80%, małe – 43,7%, średnie – 59,3%.
8.3.3. Liczba zagranicznych rynków obsługiwanych przez
przedsiębiorstwo
W tradycyjnym postrzeganiu internacjonalizacji przedsiębiorstwo z re-guły wchodziło na jeden rynek zagraniczny, na którym w miarę zdobywania wiedzy o nim mogło zwiększać swoje zaangażowanie na innych rynkach i w bardziej zaawansowanych formach umiędzynarodowienia. Wejście na kolejne rynki uwarunkowane było ekonomicznym powodzeniem ekspansji na pierwszym. W nowym ujęciu internacjonalizacji fi rma BG, szczególnie taka, która funkcjonuje w ramach międzynarodowych sieci biznesowych, może wraz z innymi uczestnikami znaleźć się równocześnie na wielu zagra-nicznych rynkach. Także przedsiębiorstwa, które działają w branżach wyso-kich technologii, ze względu na kurczący się okres życia swoich produktów, decydują się na ekspansję równocześnie na wiele rynków, dywersyfi kując geografi cznie działalność, co wpływa także na ograniczenie ryzyka. Można więc stwierdzić, że fi rmy born global rozpoczynają internacjonalizację od wejścia na więcej niż jeden rynek zagraniczny.
Tabela 13. Liczba rynków zagranicznych, na które weszły badane fi rmy w pierwszych trzech latach od ich powstania
Przedsiębiorstwa Mikro Małe Średnie Ogółem
Liczba fi rm 5 14 34 53
Liczba obsługiwanych rynków zagranicznych 8 47 119 174 Liczba obsługiwanych rynków zagranicznych
przypadająca na jedną fi rmę 1,6 3,3 3,5 3,3
134
Rozdział 8 Przeciętnie badana fi rma funkcjonuje na trzech zagranicznych rynkach (3,3), przy czym w odniesieniu do wielkości fi rmy, kształtuje się to następu-jąco: mikro – 1,6, małe – 3,3, średnie – 3,5. Istnieje więc korelacja dodatnia między wielkością fi rmy a liczbą obsługiwanych zagranicznych rynków. Największa rozpiętość w liczbie zagranicznych rynków występuje wśród średnich fi rm, od 7 do 1 rynku, obsługiwanego przez jedno przedsiębior-stwo.
8.3.4. Udział eksportu w przychodach przedsiębiorstwa
W etapowym postrzeganiu procesu internacjonalizacji wskaźnik udziału eksportu fi rmy w jej ogólnej sprzedaży nie był wymaganym warun-kiem potrzebnym do stwierdzenia, czy dana fi rma jest umiędzynarodowio-na, czy też nie. W przypadku koncepcji born global, która dotyczy małych i średnich przedsiębiorstw, założono, że do trzeciego roku działalności fi rma powinna co najmniej 30% przychodów otrzymywać z eksportu. Badania pokazują, że w przypadku dwóch fi rm wskaźnik ten wynosi 100%, czyli całość przychodu ze sprzedaży pochodzi z eksportu.
Analizując udział eksportu badanych przedsiębiorstw w całości przy-chodów ze sprzedaży (tab. 14), trudno doszukać się jakichkolwiek prawi-dłowości. W badanej próbie można znaleźć zarówno małe i średnie fi rmy z niewielkim udziałem eksportu, jak i takie (mikro i średnie), dla których eksport stanowi jedyne źródło przychodu (100%). Na tej podstawie można wyciągnąć wniosek, iż wielkość fi rmy nie wpływa w sposób szczególnie istotny na intensywność eksportu mierzoną jego udziałem w przychodach.
Tabela 14. Struktura badanych fi rm wg udziału eksportu w przychodach w trzecim roku funkcjonowania na zagranicznych rynkach
% udział eksportu w przychodach
Firmy 1-5 6-9 10-19 20-29 30-39 40-59 60-79 80-100 Razem
Mikro - - 1 1 2 - - 1 5
Małe 1 3 3 4 2 1 - - 14
Średnie 5 4 4 6 5 4 4 2 34
Razem 6 7 8 11 9 5 4 3 53
Źródło: opracowanie własne.
Jeżeli przyjmiemy, zgodnie z kryterium wyodrębnienia born globals, że fi rmy te charakteryzują się między innymi tym, że do trzeciego roku funkcjonowania co najmniej 30% przychodów ma swoje źródło w ekspor-cie, to 21 badanych polskich fi rm (37,7%) spełnia ten warunek.
135
Born global – nowa generacja polskich przedsiębiorstw
Podsumowując wyniki przeprowadzonych badań ankietowych i po-równując je z założeniami przyjętymi do identyfi kacji polskich born glo-bals, można stwierdzić, że:
• wszystkie badane fi rmy należą do sektora MSP i zostały założone po 1989 roku,
• eksport stanowi najczęściej wybieraną formę wejścia na zagra-niczny rynek,
• dystans psychiczny nie stanowi bariery w wyborze rynku zagra-nicznego,
• w pierwszych trzech latach działalności 43,4% fi rm rozpoczęło proces internacjonalizacji,
• przeciętnie jedna fi rma w okresie pierwszych trzech lat funkcjo-nuje na trzech rynkach zagranicznych,
• prawie 37,7% badanych eksporterów osiągnęło w pierwszych trzech latach działalności więcej niż 30% udział eksportu w przy-chodach ze sprzedaży.
Jeżeli za najważniejsze kryterium wyodrębnienia fi rm born global przyjmiemy wskaźnik internacjonalizacji mierzony udziałem eksportu w przychodach w pierwszych trzech latach działalności badanych fi rm, to można stwierdzić na tej podstawie, że ponad 37% fi rm spełnia ten warunek.