Literatura przedmiotu oferuje kilka modeli internacjonalizacji opar-tych na zasobach (resource-based models). Są to modele skonstruowane przez Rotha [1995], Wiklunda [1996], Ahokangasa [1998], Luo [2000]. Najbardziej znany jest model autorstwa Ahokangasa, łączący rozwój zaso-bów ze strategicznymi zachowaniami przedsiębiorstw w procesie interna-cjonalizacji. Autor zakłada, że proces ten zależy od potencjału rozwojowego kluczowych wewnętrznych i zewnętrznych zasobów, które mogą powstać zarówno w ramach fi rmy, jak i we współpracy z innymi podmiotami.
Zachowanie dostosowawcze fi rmy do zagranicznych rynków jest ana-lizowane z dwóch punktów widzenia, w zależności od:
• źródeł zasobów wykorzystywanych przez przedsiębiorstwo – czy są one wewnętrzne, czy zewnętrzne?
63
Zasobowa koncepcja internacjonalizacji przedsiębiorstwa
• strategii rozwoju fi rmy – czy rozwój zasobów odbywa się w fi r-mie ukierunkowanej na rozwój wewnętrzny, czy na zewnętrzny? Z punktu widzenia fi rmy te dwa wymiary prowadzą do czterech sposo-bów dostosowania zasosposo-bów do zagranicznych rynków (rys. 8):
• dostosowanie zasobów: (1) wewnętrznych i (2) zewnętrznych w fi rmie zorientowanej na rozwój wewnętrzny,
• dostosowanie zasobów: (3) wewnętrznych i (4) zewnętrznych w fi rmie zorientowanej na rozwój w sieci.
Rysunek 8. Model internacjonalizacji przedsiębiorstwa oparty na koncepcji zasobowej dostosowanie zasobów źródła zasobów źródła zasobów wewnętrzne zewnętrzne fi rmy ukierunkowane na rozwój w sieci fi rmy ukierunkowane na własny rozwój wewnętrzne zewnętrzne Źródło: Ahokangas [1998].
Pierwszy sposób dostosowania zasobów (1) ma miejsce wtedy, gdy fi r-ma próbuje samodzielnie rozwijać zasoby niezbędne do internacjonalizacji, poprzez stopniowe podejmowanie działalności na zagranicznych rynkach i uczenie się na podstawie własnych doświadczeń, bez uzależnienia się od zewnętrznych zasobów. Natomiast dopasowanie zewnętrznych zasobów na potrzeby internacjonalizującej się fi rmy (2) występuje w przypadku korzy-stania z wiedzy ekspertów i instytucji naukowo-badawczych.
Z kolei dostosowanie wewnętrznych zasobów w fi rmie działającej w sieci (3) obejmuje działania na rzecz rozwoju współpracy z innymi jej
64
Rozdział 4 uczestnikami w wielu obszarach, od R&D do międzynarodowych usług po-sprzedażnych, zwykle w formie sojuszy strategicznych, w których to part-nerzy zainteresowani są wspólnym rozwojem zasobów przeznaczonych do realizacji własnych celów. W ostatnim sposobie dostosowania zasobów (4) główną rolę odgrywa sieć, do której należy internacjonalizujące się przed-siębiorstwo, gdyż nie tylko udostępnia ona współzależne zasoby jej uczest-nikom, ale także sprawuje nad nimi kontrolę. Wszelkiego rodzaju dostoso-wanie zasobów realizowane poprzez interakcję w sieci z innymi fi rmami może dotyczyć różnych form internacjonalizacji.
Teoria oparta na zasobach i teoria sieci wydają się kompatybilne. W obu przypadkach zasoby wewnętrzne i zewnętrzne fi rmy są postrzegane jako całkowity zestaw zasobów będący do dyspozycji fi rmy. W celu uzyskania dostępu do zasobów strategicznych fi rmy mogą kooperować wertykalnie – zgodnie z przepływem łańcucha wartości lub horyzontalnie z konkurentami, czyli poprzez wejście w relacje sieciowe. Do pewnego stopnia teorie sieci i oparte na zasobach również wydają się połączone w modelu zaproponowa-nym przez Ahokangasa [1998]. W ujęciu sieciowym aktorzy i relacje mię-dzy nimi zapewniają zasoby niezbędne do umięmię-dzynarodowienia. Z punktu widzenia przedsiębiorców indywidualne relacje i milczącą wiedzę mogą oni integrować (kapitał społeczny przedsiębiorców) i sami mogą być postrzega-ni jako zasób. Indywidualpostrzega-ni przedsiębiorcy i ich fi rmy są połączone poprzez relacje z innymi przedsiębiorcami i fi rmami w tej samej branży w między-narodowym środowisku. Ponadto za pośrednictwem sieci przedsiębiorcy mogą uzyskać dostęp do zasobów informacji o możliwościach rozwoju ich międzynarodowej przedsiębiorczości.
W dobie globalizacji większość fi rm, szczególnie tych mniejszych, nie jest w stanie poradzić sobie z szybkimi zmianami na rynkach międzynaro-dowych, wykorzystując tylko swoje zasoby. Dlatego też coraz częściej roz-wijają one długoterminowe relacje z partnerami biznesowymi w sieci w celu pozyskiwania zasobów zewnętrznych. Relacje sieciowe ułatwiają fi rmie do-stęp do rynków, informacji i technologii, umożliwiają realizację korzyści skali i zakresu, a także pozwalają fi rmom dzielić ryzyko działalności gospodarczej na zagranicznych rynkach [Gulati, Nohria, Zaheer, 2000]. W ramach między-narodowej sieci umożliwia przedsiębiorstwom specjalizację, podział pracy, poprawia efektywność gospodarowania, zwiększa elastyczność działania, ob-niża koszty transakcji ze względu na wzajemne poznanie i zaufanie wśród członków sieci, wynikające z ich długoterminowej współpracy.
Na podstawie analizy zasobowej koncepcji umiędzynarodowienia przedsiębiorstw i wiedzy z zakresu internacjonalizacji autorka niniejszej książki podjęła próbę zbudowania modelu, w którym zasoby fi rmy odgry-wają decydującą rolę w tym procesie. Model ten przedstawia rysunek 9.
65
Zasobowa koncepcja internacjonalizacji przedsiębiorstwa
Rysunek 9. Modelowe ujęcie internacjonalizacji opartej o zasoby
Zasoby przedsiębiorstwa
zasoby
ludzkie finansowe zasoby
przedsiębiorczość relacje sieciowe przewaga konkurencyjna INTERNACJONALIZACJA wybór czasu internacjonalizacji (kiedy?) wybór form internacjonalizacji (jak?) wybór rynków zagranicznych (gdzie?) zasoby niematerialne zasoby ludzkie zasoby finansowe
przedsiębiorczość relacje sieciowe
ZASOBY przedsiębiorstwa
zasoby materialne
Źródło: opracowanie własne.
Przedstawiony model internacjonalizacji podkreśla ważność zaso-bów w procesie internacjonalizacji (rys. 9). Według podejścia zasobowego przedsiębiorstwa budują swoją strategię rozwoju na bazie zasobów, jakie posiadają. Na szczególną uwagę zasługują tzw. zasoby niematerialne, które mogą być jednym z głównych źródeł przewagi konkurencyjnej internacjo-nalizującej się fi rmy. Najczęściej zalicza się do nich zasoby oparte na wie-dzy (technologie, patenty, kulturę organizacyjną, umiejętności zarządzania) oraz zasoby wynikające z reputacji, renomy i marki fi rmy. Według autorki modelu najważniejszy jest jednak zasób ludzki oraz jego cechy (przedsię-biorczość oraz umiejętność nawiązywania i wykorzystania relacji siecio-wych). To przecież decyzje właścicieli i menedżerów określają strategię rozwoju fi rmy w oparciu o dysponowaną ilość i jakość zasobów oraz ich
66
Rozdział 4 efektywne wykorzystanie, co wpływa na możliwości uzyskania przewagi konkurencyjnej, zarówno na macierzystym, jak i zagranicznych rynkach. Do najważniejszych decyzji związanych z internacjonalizacją fi rmy należy wybranie odpowiedniego momentu rozpoczęcia tego procesu, wybór formy umiędzynarodowienia i rynków zagranicznych. Ponieważ zgodnie z teorią zasobową wartość zasobów w fi rmie w dużej mierze zależy od sposobu ich wykorzystania, internacjonalizacja może przyczynić się do zwiększenia tej wartości.