Modele internacjonalizacji oparte na zasobach przypisują duże zna-czenie niematerialnym zasobom, w tym przede wszystkim wiedzy, która ułatwia i przyspiesza umiędzynarodowienie przedsiębiorstw i jest źródłem ich przewagi konkurencyjnej na zagranicznych rynkach. W związku z tym w literaturze przedmiotu pojawiła się próba wyjaśnienia internacjonaliza-cji w oparciu o wiedzę, która ma swoje korzenie w koncepinternacjonaliza-cji opartej na zasobach. Wiedza stanowi dla fi rm wchodzących na ścieżkę umiędzynaro-dowienia swojej działalności najbardziej wartościowy zasób niezbędny dla ich rozwoju w burzliwym międzynarodowym otoczeniu. Szczególnie jest to ważne dla małych i średnich przedsiębiorstw, które w porównaniu z dużymi dysponują stosunkowo mniejszymi zasobami materialnymi.
Mejri i Umemoto [2010] przedstawili model internacjonalizacji przed-siębiorstw oparty na wiedzy (knowledge-based model), którego inspiracją była koncepcja oparta na zasobach. Wybór wiedzy jako czynnika determi-nującego internacjonalizację mniejszych przedsiębiorstw spowodowany był trzema następującymi przyczynami [ibidem, s. 161]:
1. Małe fi rmy w porównaniu z dużymi dysponują mniejszymi zaso-bami, co sprawia, że wiedza jest bardzo ważna z punktu widzenia ich rozwoju. Brak materialnych zasobów musi zostać zrekom-pensowany posiadaniem niematerialnych, w tym przede wszyst-kim wiedzy.
2. Powstanie nowego typu gospodarki, określanej mianem „gospo-darki opartej na wiedzy” (knowledge-based economy), wymusi-ło reorientację przedsiębiorstw, polegającą na przechodzeniu od produkcji materiałochłonnej do produkcji opartej na informacji i wiedzy. W wyniku tego dotychczasowe konkurowanie zasobami materialnymi jest zastępowane konkurowaniem poprzez wyko-rzystanie zasobów niematerialnych, a zwłaszcza poprzez wiedzę oraz nowe technologie.
67
Zasobowa koncepcja internacjonalizacji przedsiębiorstwa
3. Coraz częściej w literaturze poświęconej internacjonalizacji fi rm wiedza wykorzystywana jest w celu interpretacji tego procesu. Model internacjonalizacji małych i średnich przedsiębiorstw oparty na wiedzy przedstawiono poniżej.
Rysunek 10. Model internacjonalizacji przedsiębiorstwa oparty na wiedzy
wiedza rynkowa ... wiedza sieciowa ... wiedza kulturowa ... wiedza przedsiębiorcza ... etap I: etap II etap III etapy preinternacjonalizacja początek internacjonalizacja internacjonalizacji zaawansowana
Objaśnienie:
przejęcie wiedzy ... małe wykorzystanie wiedzy __ __ __ duże wykorzystanie wiedzy
Wi edz a do św iadcz al na
Źródło: Mejri, Umemoto [2010, s. 162].
Przedstawiony model internacjonalizacji dotyczy zachowania małych przedsiębiorstw na jednym rynku zagranicznym (rys. 10). Wyodrębnio-no w nim na podstawie doświadczenia fi rmy w działalWyodrębnio-ności zagranicznej trzy etapy: przed internacjonalizacją (pre-internationalization), początek internacjonalizacji (novice internationalization) i zaawansowana interna-cjonalizacja (experienced internationalization). Jak widać na rysunku 10, w poszczególnych fazach fi rma pozyskuje i wykorzystuje wiedzę z różną intensywnością.
Wiedza rynkowa odnosi się do obiektywnych i jawnych informacji o zagranicznym rynku (wielkość rynku, konkurencja, przepisy prawne itp.). Informacje nabyte w trakcie pierwszej fazy internacjonalizacji są bardzo ważne dla rozpoczęcia tego procesu, szczególnie z powodu wysokiego ry-zyka związanego z wyborem pierwszego zagranicznego rynku i wyborem formy wejścia na ten rynek. Znaczenie wiedzy rynkowej słabnie w miarę zwiększania doświadczenia w zakresie internacjonalizacji.
Wiedza empiryczna o zagranicznym rynku jest rezultatem działalności fi rmy na nim, można ją posiąść jedynie z własnego doświadczenia.
Zali-68
Rozdział 4 czyć do niej można: wiedzę o sieciach biznesowych (network knowledge), wiedzę z zakresu przedsiębiorczości (entrepreneurial knowledge) i wiedzę o kulturze kraju goszczącego (cultural knowledge). Zdobycie dwóch pierw-szych rodzajów wiedzy doświadczalnej rozpoczyna się już w pierwszej fa-zie, przed dokonaniem ekspansji na zagraniczny rynek. Wiedzę o sieci fi rma może zdobyć, uczestnicząc w takiej formie organizacji działalności gospo-darczej funkcjonującej na obszarze jej macierzystego kraju. Sieć może „wy-musić” na fi rmie rozpoczęcie internacjonalizacji, kiedy inni jej uczestnicy znajdują się już na zagranicznym rynku. Uczestnictwo w sieci przyspiesza więc i ułatwia rozpoczęcie procesu internacjonalizacji. W miarę wzrostu do-świadczenia fi rmy w działalności na tym rynku rośnie intensywność wyko-rzystania wiedzy w budowaniu jej przewagi konkurencyjnej (trzecia faza).
Natomiast wiedzę z zakresu przedsiębiorczości fi rma może zdobyć za-równo w fazie przed rozpoczęciem, jak i na początku internacjonalizacji. Działając na krajowym rynku przedsiębiorca i menedżerowie fi rmy muszą wykazać się przedsiębiorczością oraz posiąść umiejętność rozpoznawania szans oraz ich wykorzystania, co jest niezbędne na zagranicznym rynku. Jeżeli przyjmiemy w ślad za Shane [2003, s. 18], że „przedsiębiorczość ma miejsce wtedy, gdy rozpoznaje się i kreuje się nowe możliwości rekom-binacji zasobów fi rmy, które powinny przynieść zysk przedsiębiorcy”, to szansę rozpoznania można uznać za umiejętność tylko wtedy, gdy przedsię-biorca potrafi ją wykorzystać. Jeżeli odniesie się to do internacjonalizacji, to rozpoznanie i wykorzystanie możliwości rozwoju fi rmy za granicą może stanowić impuls do jej umiędzynarodowienia. Kiedy przedsiębiorca ma duże doświadczenie na zagranicznych rynkach (trzecia faza), zwiększa się intensywność wykorzystania wiedzy z zakresu przedsiębiorczości.
Z kolei wiedzę o kulturze kraju goszczącego przedsiębiorstwo zdoby-wa wprawdzie w II etapie (początek internacjonalizacji), ale coraz bardziej intensywnie wykorzystuje w miarę wzrostu doświadczenia na zagranicz-nych rynkach. Hofstede i Hofstede [2005] defi niują kulturę jako „opro-gramowanie umysłu” (software of the mind). Wiedza ta o zagranicznych rynkach obejmuje znajomość języka tego kraju, zwyczajów, praktyk biz-nesowych oraz sposobów myślenia i preferencji ludzi tam mieszkających, czyli potencjalnych odbiorców sprzedawanych im produktów. W klasycz-nym podejściu do internacjonalizacji, które postrzega ten proces jako eta-powy i sekwencyjny, dostrzegano ważność wiedzy kulturowej, którą okre-ślano mianem dystansu psychicznego i traktowano jako jedną z determi-nant wyboru zagranicznego rynku. Z reguły był to rynek pod względem kulturowym podobny do macierzystego, a wiedza zdobyta na nim ułatwiała przedsiębiorstwu wejście na bardziej różniące się, czyli trudniejsze rynki. W omawianym modelu opartym na wiedzy, małe i średnie przedsiębiorstwa
69
Zasobowa koncepcja internacjonalizacji przedsiębiorstwa
w miarę zdobywania doświadczenia na zagranicznych rynkach coraz inten-sywniej wykorzystują wiedzę kulturową.
Podsumowując, know-based model opiera się na założeniu, że wiedza stanowi cenne źródło informacji dla internacjonalizujących się przedsię-biorstw, a wyszczególnione w nim etapy ich rozwoju na zagranicznych ryn-kach wpływają na intensywność jej wykorzystania. Rozróżnienie różnych rodzajów wiedzy i powiązanie ich z doświadczeniem fi rmy w działalności za granicą kraju macierzystego (brak doświadczenia, małe doświadczenie, duże doświadczenie) rozszerza ujęcie i zrozumienie skomplikowanego pro-cesu internacjonalizacji.