W literaturze przedmiotu można spotkać kilka alternatywnych mode-li międzynarodowej przedsiębiorczości. Do najbardziej znanych zamode-liczyć można modele autorstwa: Zahra i George [2002]; Jones i Coviello [2005] oraz Zucchella i Scabini [2007].
W pierwszym z nich Zahra i George (rys. 11) identyfi kują trzy główne czynniki wpływające na międzynarodową przedsiębiorczość: strategiczne, organizacyjne i środowiskowe. Strategiczne czynniki obejmują: kompeten-cje, bliskość rynków, zróżnicowanie produktów, strategie ogólne, strategie funkcjonalne i formy wejścia na zagraniczne rynki, a więc są związane z zarządzaniem strategicznym fi rmy. Natomiast czynniki organizacyjne to: główni menedżerowie, zasoby materialne i niematerialne fi rmy oraz cechy przedsiębiorstwa (wiek, wielkość, siłę fi nansową, lokalizację). Wreszcie, czynniki środowiskowe obejmują stopień konkurencji, możliwości rozwo-ju, środowisko regulacyjne, rentowność branży i otoczenie instytucjonalne. Te trzy grupy czynników determinują następujące wymiary przedsiębior-czości międzynarodowej: zasięg, zakres i szybkość. Zasięg pokazuje rozpię-tość geografi czną internacjonalizacji. Zakres określa stopień uzależnienia fi rmy od zagranicznych przychodów, a szybkość – okres, jaki upływa od powstania fi rmy do wejścia na zagraniczne rynki. W efekcie oddziaływania tych czynników międzynarodowa przedsiębiorczość przyczynia się do osią-gnięcia przewagi konkurencyjnej fi rmy, najczęściej na globalnych rynkach niszowych. Przewaga ta wpływa zarówno na wyniki fi nansowe fi rmy (zy-ski, przychody), jak i pozafi nansowe (udział w rynku, wiedza o operacjach zagranicznych, wiedza technologiczna).
75
Koncepcja międzynarodowej przedsiębiorczości
Rysunek 11. Zintegrowany model międzynarodowej przedsiębiorczości wg Zahry i George’a Czynniki organizacyjne: top menedżerowie zasoby cechy firmy Czynniki otoczenia: siły konkurencyjne możliwości wzrostu czynniki kulturowe zyskowność branży otoczenie instytucjonalne korzyści skali Czynniki strategiczne: kompetencje różnicowanie produktu bliskość geograficzna ogólne strategie strategie funkcjonalne strategie wejścia Międzynarodowa przedsiębiorczość: zakres zasięg szybkość Przewaga konkurencyjna: wyniki finansowe wyniki niefinansowĞ
Źródło: Zahra, George [2002].
Drugi model międzynarodowej przedsiębiorczości autorstwa Jonesa i Coviella [2005, s. 292] przedstawia internacjonalizację jako przedsiębior-cze zachowania fi rmy. W modelu tym (rys. 12) czynniki wpływające na umiędzynarodowienie analizowane są w kontekście czasu, przy założeniu powtarzającego się zachowania przedsiębiorcy i fi rmy. Czas jest ważnym komponentem modelu, ponieważ stopień internacjonalizacji jest funkcją czasu, który nadaje dynamiczny charakter temu procesowi.
76
Rozdział 5 Rysunek 12. Model międzynarodowej przedsiębiorczości
wg Jonesa i Coviella
Przedsiębiorca:
postawa wobec innowacji
poziom tolerancji ryzyka poziom kompetencji kierowniczych Firma: struktura organizacyjna Zachowanie w procesie internacjonalizacji jako funkcja czasu: wzorce profile Sytuacja ekonomiczna firmy: wskaźniki finansowe wskaźniki niefinansowe Otoczenie zewnętrzne przedsiębiorstwa
Źródło: Jones, Coviello [2005].
Analizowany model obejmuje cztery elementy: przedsiębiorcę, fi rmę i jej sytuację ekonomiczną, otoczenie, w którym działa ta fi rma, oraz rela-cje między tymi elementami. Jones i Coviello [2005, s. 294] podkreślają, że przedsiębiorca jest „kluczem” do zrozumienia zachowania fi rmy szybko wchodzącej na zagraniczne rynki, a wiedzę o rynkach zagranicznych nale-ży rozpatrywać na poziomie przedsiębiorcy, a nie na szczeblu organizacji. Każdego przedsiębiorcę charakteryzuje określona „postawa wobec innowa-cji”, „poziom tolerancji ryzyka” i „poziom kompetencji kierowniczych”. Natomiast fi rmę należy postrzegać jako „strukturę organizacyjną”. Z kolei zachowanie przedsiębiorcy i fi rmy związane z internacjonalizacją opiera się na tzw. wzorcach i profi lach. Wprowadzenie w tym modelu pojęcia „wzo-rzec zachowań” sugeruje, że przedsiębiorca i fi rma (menedżerowie) mają tendencję do powtarzania sposobu reagowania w obliczu podobnych sytu-acji na zagranicznych rynkach, co określa przebieg ścieżki umiędzynarodo-wienia działalności fi rmy. Z kolei „profi l międzynarodowego zachowania” oznacza proaktywne podejście przedsiębiorcy i fi rmy do internacjonaliza-cji, gdyż traktują oni umiędzynarodowienie jako szansę na rozwój przedsię-biorstwa i poprawę jego kondycji ekonomicznej. Efekty internacjonalizacji widoczne są w fi nansowych wynikach fi rmy (zysk, przychody z eksportu,
77
Koncepcja międzynarodowej przedsiębiorczości
korzyści skali produkcji) oraz niefi nansowych, takich jak: organizacyjne uczenie się, doświadczenie międzynarodowe.
Jones i Coviello twierdzą, że innowacje w zakresie operacji transgra-nicznych prowadzą do zmian w praktycznie wszystkich działaniach zwią-zanych z prowadzeniem działalności gospodarczej na arenie międzynaro-dowej. Zmiany te manifestują się w strukturze organizacyjnej fi rmy, która rozrasta się ponad granicami macierzystego kraju fi rmy w taki sposób, aby doprowadzić do przyspieszonej i skutecznej internacjonalizacji.
Autorzy modelu sugerują także, że zachowania w procesie interna-cjonalizacji krystalizują się we wzorcach, jak również profi lach fi rmy, co powoduje wybór różnych form wejścia na zagraniczne rynki. Ponadto twierdzą, że organizacyjne uczenie się fi rmy, którego skutki są widoczne w fi nansowych i niefi nansowych efektach internacjonalizacji, wpływa na zachowanie przedsiębiorcy w obszarach innowacyjności, tolerancji ryzyka i kompetencji menedżerskich.
W podobnym duchu Jones i Coviello [2005] przedstawiają kolej-ny związek w ich modelu, twierdząc, że wspomniane fi nansowe, jak i niefi nansowe efekty internacjonalizacji wpływają z kolei na strukturę organizacyjną fi rmy. Wreszcie autorzy stawiają hipotezę, że przedsiębiorca i jego postawa wobec innowacji i ryzyka także znacząco wpływają na struk-turę organizacyjną fi rmy.
Trzeci model międzynarodowej przedsiębiorczości oparty jest na teorii zasobowej. W tym modelu Zucchella i Scabini [2007] określili dynamiczne ramy zdolności fi rmy do międzynarodowej przedsiębiorczości. To podej-ście jest przydatne do uzasadnienia tworzenia i ulepszania działań przed-siębiorczych oraz konfi guracji możliwości ich wykorzystania. Autorzy modelu argumentują, że „innowacje, rekonfi guracja/transformacja, nauka i sposób osiągnięcia lepszych wyników na rynku” są wspólne dla koncepcji międzynarodowej przedsiębiorczości i koncepcji dynamicznych możliwo-ści fi rmy. Jak widać na rysunku 13, zaproponowali oni procesowe ujęcie internacjonalizacji. Na początku przedsiębiorca i menedżerowie poszukują i oceniają międzynarodowe okazje rozwoju fi rmy. Potem mobilizują i kon-fi gurują zewnętrzne i wewnętrzne zasoby do rozwoju jej potencjału. Przed-siębiorcze fi rmy osiągają przewagę konkurencyjną na rynku, wyprzedzając innych konkurentów w zakresie innowacyjności, braku awersji do podej-mowania ryzyka i proaktywności. W końcu dynamiczne możliwości fi rmy wpływają na kondycję fi rmy mierzoną rentownością, wzrostem i intensyw-nością eksportu, geografi cznym zasięgiem i formami internacjonalizacji.
78
Rozdział 5 Rysunek 13. Model międzynarodowej przedsiębiorczości
wg Zucchelli i Scabiniego Międzynarodowa okazje: otoczenie kwalifikacje aspiracje wiedza sieć Mobilizacja międzynarodowych zasobów: wewnętrzny rozwój zewnętrzny rozwój przez przejęcia Dynamiczne możliwości: procesy pozycja niezależność Wyniki: zyskowność wzrost firmy intensywność internacjonalizacji geograficzny zasięg wczesna internacjonalizacja
Źródło: Zucchella, Scabini [2007].
Na podstawie trzech przedstawionych wyżej modeli międzynarodo-wej przedsiębiorczości można zauważyć, że wszystkie występujące w nich czynniki, w zależności od źródła ich powstania, które inicjują i wpływają na rozwój przedsiębiorstwa na zagranicznych rynkach, występują na czterech poziomach: przedsiębiorcy, fi rmy, sieci i otoczenia biznesowego.