W literaturze poświęconej międzynarodowej przedsiębiorczości małe i szybko internacjonalizujące się przedsiębiorstwa określane są różnymi ka-tegoriami. Zarówno w zagranicznej, jak i polskiej literaturze przedmiotu nie ma jednomyślności co do terminologii tych fi rm (tab. 5).
Tabela 5. Terminologia fi rm wcześnie internacjonalizujących się
Autorzy Terminologia
Ganitsky [1989] innate exporters
Jolly, Alahuhta i Jeannet [1992] global start-ups
Jolly, Alahuhta, Jeannet [1992] high technology start-ups Rennie [1993], Knight i Cavusgil [1996] born global
Oviatt i McDougall [1994] international new ventures
Quelch i Klein [1996] born exporters
McAuley [1999] instant exporters
Majkgard i Sharma 1999] born internationales Preece, Miles i Baetz [1999] instant internationals Bell, McNaughton i Young [2001] born-again global fi rms Rasmussen i Madsen [2001] infant multinationales
Katz, Safranski i Khan [2003] virtual instant global entrepreneurs
Dimitratos [2003] micro-multinationals
Rialp, Rialp, Urbano i Vaillant [2005] early internationalizing fi rms
Svensson [2006] born glocals
Zou i Ghauri [2010] high-tech new venture
79
Koncepcja międzynarodowej przedsiębiorczości
Jak widać w tabeli 5, istnieją duże rozbieżności w terminologii oma-wianego zjawiska. Można przypuszczać jednak, że wynika to z faktu wy-eksponowania w poszczególnych pojęciach takiej cechy szybko internacjo-nalizujących się fi rm, która była podstawowym celem prowadzonych badań. Pojęcia te często zamiennie wykorzystywane są w literaturze przedmiotu, ale nie do końca są tożsame.
Zaprezentowane rodzaje międzynarodowo przedsiębiorczych fi rm moż-na pogrupować wg ich bliskozmoż-naczności, których moż-nazwa sugeruje wyłącz-nie orientację eksportową, a manowicie: innate exporters, instant exporters i born exporters. Jedno z pierwszych pojęć, które pojawiło się w literaturze przedmiotu, było innate exporters (urodzeni eksporterzy), co stało w opozycji do tradycyjnie pojmowanych adoptive exporters (przysposobieni eksporte-rzy) [Ganitsky, 1989]. Firmy typu innate exporters posiadają szeroką wiedzę o międzynarodowych rynkach, są bardzo elastyczne w swych działaniach, a menedżerowie ich są bardziej zorientowani na działalność międzynarodową niż w adoptive exportes. Równocześnie charakteryzuje je brak doświadczenia z zakresu międzynarodowych operacji oraz ograniczoność zasobów.
Instanst exporters z reguły angażują się w proces eksportowy w spo-sób nieplanowany, przede wszystkim z powodu posiadania innowacyjnego produktu i osobistych cech założyciela fi rmy. Podkreśla się znaczenie sieci w procesie internacjonalizacji takich fi rm i możliwości ich wykorzystania w przyspieszeniu internacjonalizacji [McAuley, 1999].
Born exporters odnosi się do fi rm, które równocześnie z powstaniem
podejmują ekspansję eksportową na wiele zagranicznych rynków. Głów-nym celem strategiczGłów-nym jest rozwój eksportu, a nie rozwój na krajowym rynku. Przedsiębiorstwa takie działają zwykle w niszy rynkowej, a więc aby odnieść sukces ekonomiczny, starają się sprzedawać produkt na jak naj-większej liczbie zagraniczych rynków, często omijając swój własny.
Przedsiębiorstwa, które realizują szybką ścieżkę internacjonalizacji, działają z reguły w branżach wysokich technologii, co spowodowało, że określane są one takimi pojęciami, jak: high technology start-ups, high-tech
new ventures, new technology-based fi rms. Te fi rmy można potraktować
jako drugą grupę blisko znaczących kategorii.
High technology start-ups to fi rmy, których założyciele pochodzą
z różnych krajów, a ich strategia jest skierowana na niszowe rynki. Dzięki posiadaniu wysoko rozwiniętej technologii mogą one stać się międzynaro-dowymi równocześnie lub wkrótce od momentu ich powstania. Ważność wyposażenia fi rm w high-tech dostrzegają także Zou i Ghauri [2010], którzy przyspieszenie wejścia na zagraniczne rynki tłumaczą faktem posiadania przez nie nowoczesnych technologii i produktów o krótkim cyklu życia. Firmy te nazwali high-tech new ventures.
80
Rozdział 5
New technology based fi rms odgrywają coraz większą rolę w rozwoju
międzynarodowych rynków. Są one źródłem technologicznych innowacji i w tym obszarze mogą być konkurencyjne, zarówno dla małych, jak i du-żych fi rm. Charakteryzuje je relatywnie duży udział wydatków na B&R w porównaniu z fi rmami działającymi w tradycyjnych branżach. Są one w stanie sprzedawać swoje usługi i dobra na zdywersyfi kowanych geogra-fi cznie rynkach, szczególnie w krajach mniej rozwiniętych. Ponieważ są to przedsiębiorstwa należące do sektora MSP, napotykają często na barierę fi -nansowania, dlatego poszukują inwestorów z zewnątrz, np. funduszy
ven-ture capital.
Trzecią grupę blisko znaczących pojęć dotyczących szybko interna-cjonalizujących się fi rm stanowią terminy, mające w swej strukturze sło-wo „global”. Zaliczyć można do nich: global start-ups, born-again global i born global.
Firmy global start-ups to nowe przedsięwzięcia międzynarodowe, cha-rakteryzujące się intensywnym, proaktywnym zachowaniem w skali global-nej. Aktywność taka widoczna jest zarówno po stronie rynków zbytu dla swoich produktów, jak i po stronie poszukiwania zasobów. Już w momencie ich powstania wchodzą równocześnie na wiele zagranicznych rynków, gdyż ich założyciele mają bogate międzynarodowe doświadczenie, wiedzę ryn-kową i kontakty z poprzednich miejsc pracy.
Born-again global dotyczy przedsiębiorstw „odrodzonych jako
glo-balne” [Bell, McNaughton, Young, 2001]. Firmy te w trakcie działalności w kraju macierzystym gromadzą wiedzę, a następnie wykorzystują ją w for-mie innowacji produktowych lub procesowych. Zdobyta wiedza i doświad-czenie ułatwiają ekspansję równocześnie na wiele zagranicznych rynków zbytu. Przedsiębiorstwa odrodzone jako globalne to takie, które zmieniają swoją tradycyjną koncepcję działalności bądź ją modyfi kują, aby za pomocą np. internetu umiędzynarodowić swoją działalność [Dworzecki, Romanow-ska,2008, s. 118]. Tak więc są to przedsiębiorstwa, które po dłuższym okre-sie aktywności na rynku krajowym, nagle rozpoczynają proces szybkiego umiędzynarodowienia, pomimo wcześniejszego braku zainteresowania ryn-kami zagranicznymi. Przyczyną takiej nagłej zmiany orientacji na między-narodową może być np. zmiana właściciela w wyniku przejęcia i fuzji lub zmiana kierownictwa czy też rozpoczęcie międzynarodowej działalności przez ważnego klienta fi rmy, bądź nagłe zainteresowanie produktami lub technologią fi rmy ze strony zagranicznych odbiorców (silne wywołanie po-pytu) [Marketing Międzynarodowy, 2007].
Born global to najbardziej rozpowszechnione pojęcie spotykane w od-niesieniu do przedsiębiorstw szybko internacjonalizujących się. Kategoria ta jest bardziej precyzyjnie określona, zarówno w ujęciu ilościowym, jak
81
Koncepcja międzynarodowej przedsiębiorczości
i jakościowym. Mimo tego w literaturze przedmiotu funkcjonuje wiele de-fi nicji tego zjawiska, które dokładniej zostaną omówione w kolejnym roz-dziale tej książki.
Na uwagę zasługuje także grupa pojęć, która zawiera słowa „międzyna-rodowe i multina„międzyna-rodowe”. Należą do niej fi rmy szybko internacjonalizujące się, określane mianem: born internationals, instant internationals, infant
multinationals micro-multinationals, international new ventures.
Born international to kategoria fi rm szybko umiędzynarodowionych,
które zaostrza kryterium zaliczenia fi rm do takiej grupy. Kryterium tym jest wymóg sprzedaży produktów na rynkach zagranicznych zlokalizowanych co najmniej na dwóch kontynentach [Kundu, Katz, 2003; Gabrielsson i in., 2008].
International new ventures (INV) – międzynarodowe nowe
przedsię-wzięcia określane są jako „organizacje biznesowe, które od początku swojej działalności poszukują źródeł znaczącej przewagi konkurencyjnej z wyko-rzystania zasobów i sprzedaży swoich produktów w wielu krajach” [Oviatt, McDougall, 1994, s. 49]. Autorzy tego pojęcia zaproponowali model inter-nacjonalizacji INV, który integruje elementy teorii kosztów transakcyjnych, niedoskonałości rynku i internalizacji [ibidem, s. 54]. Wyszczególnili w nim następujące cztery warunki niezbędne do uznania fi rmy za INV:
1. Internalizacja niektórych transakcji. Teoria internalizacji powsta-ła z konieczności wytłumaczenia zjawiska zastępowania rynku zewnętrznego rynkiem wewnętrznym utworzonym w ramach or-ganizacji. Jest ona oparta na koncepcji tzw. kosztów transakcyj-nych, które oznaczają wszelkie nakłady poniesione na koordyna-cję transakcji między podmiotami gospodarczymi działającymi na rynku [Coase, 1937, s. 386]. W celu ich minimalizacji część transakcji INV dokonuje w ramach swojej organizacji, omijając w ten sposób rynek. Takie postępowanie fi rmy tłumaczyć można niewielkimi zasobami będącymi w jej dyspozycji. Barierę taką INV przekraczają najczęściej w momencie wejścia do międzyna-rodowych sieci, co znacznie przyspiesza ich internacjonalizację lub rzadziej – budując własną sieć.
2. Wykorzystanie alternatywnych struktur kontroli zasobów. Nowe przedsięwzięcia różnią się od działających już przedsiębiorstw, które mają dostęp do większych zasobów. Chcąc zachować kon-trolę nad istotnymi dla siebie niematerialnymi zasobami, nowa fi rma wykorzystuje częściej tzw. hybrydowe sposoby wejścia na zagraniczne rynki (sprzedaż licencji, umowy franchisingowe, sie-ci biznesowe, alianse strategiczne) niż eksport czy ZIB.
3. Lokalizacja przewag fi rmy na zagranicznych rynkach. Firma INV staje się międzynarodowa ponieważ potrafi zidentyfi kować
ko-82
Rozdział 5 rzyści z transferu niektórych mobilnych zasobów na rynki zagra-niczne w celu łączenia ich z zasobami zagranicznych partnerów biznesowych lub odkrywając na nich okazje rynkowe.
4. Kontrola unikatowych zasobów. Omówione wyżej trzy elementy, określające warunki powstawania i działalności INV, są ważne, ale niewystarczające do osiągnięcia trwałej przewagi konku-rencyjnej. Taką gwarantuje posiadanie przez fi rmę unikatowych zasobów, takich jak wiedza, kultura organizacyjna, styl zarzą-dzania, tajemnice handlowe. INV to przeważnie fi rmy z branż high-tech, posiadające unikatową wiedzę, która w dużym stopniu jest dobrem publicznym, a więc może być wykorzystana przez konkurentów, którzy nie ponieśli nakładów na jej zdobycie (free
riders). Aby temu zapobiec, wiedza powinna być chroniona przez
patenty i prawa autorskie, co zapobiega jej imitacji i spowalnia rozwój substytutów. Posiadanie i kontrola unikatowych zasobów tworzy trwałe przewagi konkurencyjne niezbędne do powstania „zrównoważonego nowego przedsiębiorstwa międzynarodowe-go” [ibidem, s. 54].
W zależności od liczby obsługiwanych rynków zagranicznych i pozio-mu koordynacji działań w ramach łańcucha wartości w przekroju międzyna-rodowym Oviatt i McDougall [1994] wyróżnili cztery rodzaje INV:
1. Export/import start-ups – fi rmy internacjonalizujące się w
for-mie eksportu/importu na kilku zagranicznych rynkach, które nie wymagają koordynacji działań w skali międzynarodowej, z wy-jątkiem logistyki. Firmy te wykorzystują brak równowagi między krajami w zakresie kosztów produkcji oraz cen.
2. Multinational traders – przedsiębiorstwa sprzedające kilka
pro-duktów na wielu rynkach zagranicznych, których koordynacja działalności stopniowo się zwiększa, ale nadal pozostaje rela-tywnie niska. Firma taka poszukuje nowych możliwości bizne-sowych i w tym celu wykorzystuje sieci, które umożliwiają jej szybszą interacjonalizację.
3. Geographically focused start-ups – skoncentrowanie geogra-fi cznie działalność geogra-fi rm w ramach określonego regionu świata, które czerpie korzyści z wykorzystania zasobów zagranicznych partnerów. Przewagi konkurencyjne znajduje w koordynacji łań-cucha wartości dotyczącego oprócz handlu, także zaopatrzenia, produkcji, B&R, zasobów ludzkich i zarządzania. Koordynacja ta jest trudna do naśladowania z powodu jej złożoności i trudności z przejęciem wiedzy milczącej (tacit knowledge). Formy interna-cjonalizacji są urozmaicone, obejmują eksport/import,
83
Koncepcja międzynarodowej przedsiębiorczości
ne inwestycje bezpośrednie, niekapitałowe kontrakty międzyna-rodowe, alianse strategiczne i budowanie międzynarodowej sieci biznesowej.
4. Global start-ups – przedsiębiorstwa, które czerpią przewagą
kon-kurencyjną z intensywnej koordynacji aktywności różnych or-ganizacji zlokalizowanych w różnych częściach świata. Stopień koordynacji działalności jest najwyższy w porównaniu z przed-stawionymi poprzednio formami INV. Takie fi rmy są proaktywne w zakresie wykorzystania możliwości łączenia zasobów i sprze-daży produktów wszędzie tam, gdzie tworzą największą war-tość. Jest to możliwe, gdyż ich produkcja jest wyspecjalizowana, sprzedawana na rynkach niszowych i niewymagająca dużego do-stosowania do preferencji odbiorców.
Pozostałe pojęcia fi rm szybko internacjonalizujących się (tab. 5) nie różnią się specjalnie od siebie, ale zamiennie występują w literaturze przed-miotu. Na uwagę zasługuje jeszcze określenie born glocal [Svensson 2006, s. 1315], które pojawiło się ostatnio. Są to przedsiębiorstwa łączące stra-tegię działania na rynku krajowym i globalnym. Koncepcja działalności fi rm born glocals polega na dążeniu do zrównoważenia i zoptymalizowania operacji na rynkach globalnych na drodze szukania optymalnej kombina-cji: standaryzacji i adaptacji, ujednolicenia i indywidualizacji, rozproszenia i koncentracji, uwzględnienia globalnych i lokalnych preferencji odbior-ców. Nowo powstające przedsiębiorstwa rozpoczynają działalność na rynku lokalnym, ale część z nich w krótkim czasie od powstania zwiększa zasięg działania, dokonując ekspansji na rynki globalne. Oznacza to konieczność pogodzenia i optymalizacji tych dwóch poziomów działania, osiągnięcia harmonijnych proporcji pomiędzy tym, co lokalne i tym, co globalne [Du-liniec, 2011, s. 76].
Podsumowując rozważania na temat terminologii przedsiębiorstw szybko internacjonalizujących się, czyli niezgodnie z tradycyjnym, etapo-wym ujęciem tego zjawiska, należy zauważyć, że mnożenie pojęć, które mają odzwierciedlać specyfi kę tych fi rm, wymaga uporządkowania. Jak słusznie zauważa Duliniec [ibidem, s. 77], istnieje także potrzeba poszuki-wania odpowiedniej polskiej terminologii tego zjawiska.