Johanson i Mattsson [1987] starali się pokazać, w jaki sposób fi rma internacjonalizuje swoje operacje. Podstawowym założeniem w ich mode-lu internacjonalizacji fi rm opartym na uczestnictwie w międzynarodowej sieci biznesowej jest założenie, że pozycja fi rmy w sieci stanowi kluczo-wy czynnik umożliwiający wejście na zagraniczne rynki. Na przebieg tego procesu wpływa zarówno stopień umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa, jak i sieci. Na rysunku 7 przedstawiono model internacjonalizacji w ujęciu sieciowym.
58
Rozdział 3 Rysunek 7. Model internacjonalizacji przedsiębiorstwa w ujęciu
sieciowym
Wyszczególnienie Stopień internacjonalizacji sieci
niski wysoki Stopień internacjonalizacji przedsiębiorstwa niski Przedsiębiorstwo wcześnie rozpoczynające internacjonalizację (the early starter)
Przedsiębiorstwo późno rozpoczynające internacjonalizację (the late beginner) wysoki
Przedsiębiorstwo samotne międzynarodowo (the lonely international)
Przedsiębiorstwo silnie zinternacjonalizowane w silnie umiędzynarodowionej sieci (the international among others) Źródło: Johanson, Mattsson [1987, s. 295].
Autorzy modelu rozważają cztery różne sytuacje, w jakich może znaj-dować się fi rma w zależności od relacji stopnia jej umiędzynarodowienia do stopnia internacjonalizacji sieci jako całości.
The early starter
Przedsiębiorstwo wcześnie rozpoczynające interna-cjonalizację poprzez wejście do sieci charakteryzują-cej się niskim stopniem umiędzynarodowienia nie posiada, podobnie jak i jej pozostali uczestnicy, roz-budowanych relacji z innymi jej podmiotami w tej organizacji. Nie dysponuje również dużą wiedzą o internacjonalizacji, do-świadczeniem na rynkach zagranicznych ani wystarczającymi zasobami, które pozwoliłyby mu na samodzielne wejście na te rynki. Z tego też po-wodu w działalności międzynarodowej, najczęściej w formie eksportu, wykorzystuje agentów i pośredników działających w sieci biznesowej, do której należy. Wybór takiej strategii pozwala minimalizować fi rmie koszty i ryzyko związane z zagranicznymi transakcjami, a także stopniowo zwiększać wartość eksportu i liczbę obsługiwanych rynków, czyli skalę i zasięg internacjonalizacji. W związku z tym przedsiębiorstwo takie zdo-bywa stopniowo coraz większe doświadczenie i wiedzę o zagranicznych rynkach, a jeżeli nie idzie to w parze ze wzrostem umiędzynarodowienia całej sieci, staje się ono „samotnym internacjonałem” wśród innych jej uczestników.
The lonely international
Firma „samotnie umiędzynarodowiona” działa w śro-dowisku o małym stopniu zinternacjonalizowania, ale na skutek zdobytego wcześniej doświadczenia i wie-dzy jest w stanie rozszerzać działalność na nowe ryn-ki zagraniczne i podejmować coraz bardziej zaawan-sowane formy internacjonalizacji. Firma na tym etapie buduje trwałe rela-cje z innymi podmiotami za granicą. Posiada wiedzę pozwalającą na
59
Internacjonalizacja przedsiębiorstwa w ujęciu sieciowym
zumienie nowego środowiska i umiejętność dostosowania do niego swo-ich zasobów. Wybór zagranicznych rynków przez „samotnego internacjo-nała” nie jest uzależniony od dystansu psychicznego między nimi a krajem macierzystym, jak to miało miejsce w przypadku przedsiębiorstwa wcze-śnie rozpoczynającego internacjonalizację w słabo umiędzynarodowionej sieci. Dostawcy, odbiorcy, kooperanci i konkurenci, którzy działają rela-tywnie w słabiej zinternacjonalizowanej sieci, nie podejmują zdecydowa-nych kroków w kierunku zwiększania stopnia umiędzynarodowienia, po-nieważ utrudnia to relatywnie silna pozycja „samotnego internacjonała”. Firma taka może czerpać korzyści z takiej sytuacji szczególnie wtedy, gdy uzyskała dominującą pozycję w międzynarodowej sieci wcześniej niż jej konkurenci. Skoro jest ona bardziej umiędzynarodowiona niż sieć, w któ-rej działa, skutecznie wykorzystuje okazje włączenia się do innych sieci zagranicznych, przez co zwiększa zakres działalności [Törnroos, 2002, s. 12]. Także sam „samotny internacjonał”, będąc mniej zależny od pozo-stałych aktorów sieci, sam „wciąga” inne fi rmy do takiej struktury działal-ności na zagranicznych rynkach.
The late beginner
Sytuacja przedsiębiorstwa w międzynarodowej sieci, która jest znacznie silniej umiędzynarodowiona niż wchodząca do niej fi rma (the late beginner), stawia ją w zdecydowanie gorszej pozycji od pozostałych uczestników sieci, szczególnie konkurentów. Jednak-że dla małej wyspecjalizowanej fi rmy, dotychczas działającej w niszowym segmencie krajowego rynku, taka sytuacja może okazać się szansą na przy-spieszenie internacjonalizacji. Firma taka może rozpocząć ten proces jako poddostawca niezbędnych do produkcji elementów lub jako usługodawca w określonych częściach sieci międzynarodowej, nie wchodząc od razu bez-pośrednio na zagraniczne rynki (internacjonalizacja bierna). Dużej fi rmie trudniej znaleźć taką niszę w silnie umiędzynarodowionej sieci, gdyż posia-da ona relatywnie silną pozycję na krajowym rynku. W takim przypadku możliwe jest utworzenie joint venture lub aliansu strategicznego z innymi uczestnikami sieci.
The international among others
W trakcie funkcjonowania przedsiębiorstwa w wyso-ko umiędzynarodowionej sieci istnieje możliwość przyspieszenia zdobywania wiedzy o zagranicznych rynkach i przekształcenia biernej w czynną internacjo-nalizację, o ile poziom zaufania w sieci jest duży i przepływ informacji między jej uczestnikami nie napotyka na duże utrud-nienia. To może doprowadzić fi rmę do zwiększenia stopnia internacjonali-zacji i do zajęcia silnej pozycji w wysoko zinternacjonalizowanej sieci. W takiej sytuacji zarówno fi rma, jak i cała sieć charakteryzuje się wysokim
60
Rozdział 3 poziomem umiędzynarodowienia (the international among others). Jeżeli fi rma planuje dalszy rozwój umiędzynarodowienia, to może doprowadzić tylko do nieznacznych zmian w rozszerzeniu i penetracji rynków zagranicz-nych [Fonfara, 2009, s. 46]. Przedsiębiorstwo będące silnie umiędzynarodo-wione – podobnie jak i sieć, w której działa – ma możliwość wykorzystania posiadanej pozycji w jednej sieci do włączenia się do innych sieci. Skut-kiem tego jest zwiększenie penetracji nowych rynków. Firma taka może także rozważać przeniesienie części działalności operacyjnej na inny rynek zagraniczny w celu obniżenia kosztów, ale w takim przypadku musi brać pod uwagę i przewidywać działania przedsięwzięte przez konkurencję. Ko-ordynacja międzynarodowych operacji staje się wtedy kluczową sprawą.
Podsumowując, teoria sieci biznesowych wyjaśnia, w jaki sposób jej uczestnicy i ich działania oraz zasoby wpływają na proces internacjonaliza-cji fi rm. Z punktu widzenia wielkości fi rmy, sieć spełnia szczególnie ważną rolę w przyspieszeniu wejścia i rozwoju małych fi rm na zagranicznych ryn-kach. Międzynarodowe sieci mogą pomóc przedsiębiorcom w identyfi kacji międzynarodowych możliwości rozwoju, powodują wzrost wiarygodności fi rmy i jej sieciowych partnerów, zapewniają dostęp do zasobów uznanych za strategiczne, a także sprzyjają rozwojowi różnych form współpracy mię-dzy fi rmami i przyspieszeniu ich internacjonalizacji.