Wprowadzenie
Atuty i słabości polskich mikro, małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) znaj dują odzwierciedlenie w szeregu aspektach działalności gospodarczej. Niektóre z nich zostaną scharakteryzowane. Dane liczbowe wskazują, że przedsiębior stwa te, podobnie jak w innych krajach Unii Europejskiej, odgrywają kluczową rolę w polskiej gospodarce rynkowej. Sektor MSP ma istotne znaczenie dla wzro stu gospodarczego, stymulacji zatrudnienia, a także jako główny czynnik warun kujący powstanie najbardziej konkurencyjnej gospodarki świata reprezentowanej przez Unię Europejską. MSP mogą być głównym motorem wzrostu innowacyj ności europejskiej gospodarki. Ponadto wywierają ogromny wpływ na procesy ekonomiczne, społeczne i polityczne w Polsce. Ich rozwój wnosi istotny wkład w tworzenie miejsc pracy, powoduje wzrost dochodów ludności, wzrost popytu globalnego i ogólny rozwój gospodarczy. Przyczyny te pokazują konieczność wskazania wszechstronnej roli małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce polskiej i unijnej. Głównym celem artykułu jest analiza SWOT1, czyli ocena sła bych i mocnych stron polskich MSP, a także szans i zagrożeń, jakie pojawiły się dla nich po integracji europejskiej.
Słabe i mocne strony polskich małych i średnich przedsiębiorstw, a także najważniejsze ich szanse i zagrożenia wynikające z integracji europejskiej przed stawiono w tabeli 1.
1 Nazwa SWOT jest akronimem angielskich słów Strenghts (mocne strony), Weaknesses (słabe strony), Opportunities (szanse w otoczeniu), Threats (zagrożenia w otoczeniu). Analiza ta jest efektywną metodą identyfikacji słabych i silnych stron organizacji oraz badania szans i zagrożeń, jakie stoją przed organizacją. Cyt. za: Metoda SWOT, www.biznesplan.com.pl (17.11.2004), s. 1.
Tabela 1. Analiza SW OT dla polskich MSP po integracji europejskiej
80 Agnieszka Czajkowska
Mocne strony S ł abe strony
• zdolność do szybkiej zmiany rodzajów działalności,
• zdolność do naśladowania i imitacji produktów,
• duży dynamizm i szybki roz wój,
• silna motywacja do pracy za równo pracowników jak i pra codawców,
• zdolność do szybkiego ucze nia się i nabywania umiej ęt- ności,
• rosnący popyt wewnętrzny na produkty i usługi z MSP, • realizacja inwestycji sposo
bem gospodarczym znacznie obniżającym koszty,
• rosnąca konkurencyjność sektora prywatnego z dużym potencjałem małych i średnich przedsiębiorstw.
• niezadowalająca jakość produkcji i usług w porów naniu do konkurencji z krajów UE, stare technologie, • słabe wyposażenie w kapitał finansowy i rzeczowy,
niska zdolność kredytowa,
• brak doświadczenia przedsiębiorców,
• niski poziom edukacji personelu, niski poziom wie dzy na temat zarządzania i marketingu, brak umiej ęt- ności w zakresie skutecznego zarządzania i marketin gu,
•niezadowalająca reputacja polskich MSP za granicą, • brak strategii działania, koncentracja na działalności
bieżącej,
•niski poziom inwestycji,
•wysoki stopień uzależnienia od rynku lokalnego, •bardzo niska aktywność w handlu zagranicznym pol
skich MSP w porównaniu z krajami zachodnimi UE, •nadmierne znaczenie konkurencji cenowej,
•niski stopień powiązań kooperacyjnych z przedsię biorstwami zagranicznymi,
•bariery psychologiczne, brak wiary przedsiębiorców w możliwości skutecznego konkurowania w warun kach otwartego rynku, konserwatyzm obyczajowo- światopoglądowy,
• niska przeżywalność przedsiębiorstw sektora prywat nego (MSP), brak systemu instytucji finansowych wspierających jego rozwój, a także niski poziom usług finansowo-doradczych,
•słabo zaawansowany proces przekształceń struktu ralnych, niska konkurencyjność oraz trudna sytuacja finansowa firm tradycyjnych sektorów przemysło wych,
•niski poziom nowoczesności wytwarzanych produk tów, niedostosowanie przetwarzanych produktów do wymogów międzynarodowych norm jakości, niska in nowacyjność technologiczna tradycyjnych sektorów gospodarki,
•niski odsetek osób z wykształceniem wyż szym i śred nim,
• niewystarczający przyrost miejsc pracy tworzonych przez małe i średnie przedsiębiorstwa, brak trwałości miejsc pracy w tym sektorze,
• duże dysproporcje w aktywności gospodarczej miesz kańców.
Analiza SWOTpolskiego sektora MSP po integracji europejskiej 81
Szanse Zagrożenia
• poszerzenie dostępu do rynku europejskiego i zwiększenie rynku zbytu, rozbudowanie sys temów logistycznych przedsiębiorstw, w wyni ku „podłączenia” do sieci transeuropejskich, co wiąże się ze zdecydowanym obniżeniem kosz tów transportu i możliwością dotarcia do więk szej liczby konsumentów,
• korzyści finansowe płynące z wyodrębnionych i strukturalnych funduszy UE,
• skrócenie czasu transportu towarów do odbior ców z UE,
• wzrost zamówień od odbiorców z UE, • większy ogólny popyt,
• większy napływ kapitału zagranicznego i no woczesnych technologii z krajów UE kapitału oraz wzrost inwestycji zagranicznych,
• znaczne polepszenie usług bankowych, • uproszczone procedury do certyfikacji i auto
ryzacji w Unii Europejskiej,
• atrakcyjne warunki krajobrazowo-przyrodnicze dla rozwoju agroturystyki, liczne historyczne obiekty zabytkowe oraz zabytkowe układy urba nistyczne determinujące rozwój turystyki, • wzrost gospodarczej roli kraju dzięki centralne
mu położeniu w UE oraz nowoczesnej sieci transportu transeuropejskiego oraz kluczowej pozycji w strategii rozwoju krajowej i między narodowej sieci autostrad,
• położenie geograficzne Polski ma swój udział w: rosnących szansach polskiego sektora MSP na rynkach Europy Zachodniej, wynikających z realizacji podkontraktów i realizacji produkcji o wysokiej pracochłonności; szansach rynko wych dla firm-producentów niektórych wyro bów wysoko przetworzonych, zwłaszcza pro duktów i usług luksusowych, skierowanych w pierwszym rzędzie na rynki: niemiecki, skan dynawski i austriacki; dużych szansach na wzrost eksportu wyrobów i usług dostarcza nych na rynki wschodnie,
• duży potencjał zawodowy i intelektualny lud ności, koncentracja wysoko kwalifikowanej ka dry technicznej i ekonomicznej,
• bariery prawne i instytucjonalne po wstawania oraz funkcjonowania MSP, brak stabilności otoczenia prawnego,
• spadek roli MSP w wyniku wzrostu przewagi wielkich koncernów i sieci handlowych,
• upadek rzemiosła i usług w niektó rych dziedzinach, w wyniku napły wu taniej produkcji zagranicznej, • narastająca dekapitalizacja majątku,
z uwagi na brak dostępu do tanich źródeł finansowania,
• spadek konkurencyjności MSP w wyniku ograniczenia ,,szarej strefy”,
• brak ochrony niektórych branż po woduj ący ich upadek,
• brak dostępu do informacji, tłuma czeń przepisów unijnych,
• wysokie koszty obciążeń publicz nych,
• narzucenie przez UE niekorzystnych rozwiązań finansowych,
• brak zdolności adaptacyjnych wie lu firm i sektorów do otwierania go spodarki na rynki światowe, zwłasz cza w odniesieniu do norm jakości, • brak środków finansowych na roz poczęte wieloletnie inwestycje kra jowe i wojewódzkie,
• niska zdolność wykorzystania środ ków UE,
• niedostosowanie do standardów jakościowych UE, szczególnie w za
kresie ochrony środowiska, produk cji, rolnictwa,
• odpływ kapitału ludzkiego, w szcze gólności wysoko wykwalifikowane go,
• możliwości upadku rzemiosł i usług w niektórych dziedzinach w wyni ku napływu taniej produkcji zagra nicznej,
82 Agnieszka Czajkowska
liczne ośrodki akademickie, dobrze rozwinięta sieć ośrodków naukowo-badawczych, badaw czo-rozwojowych i projektowych, wzrastająca dostępność do europejskich programów badaw czo-rozwojowych,
duża koncentracja podmiotów gospodarczych oraz ich zróżnicowana struktura branżowa i wła snościowa,
możliwość uzyskania międzynarodowego wsparcia finansowego i technicznego, rządowy program wsparcia rozwoju MSP oraz tworzenia nowych miejsc pracy,
wchodzenie na rynek pracy absolwentów szkół wyższych z wyżu demograficznego.
Źródło: opracow anie w ła sn e na podstawie: D o s to s o w a n ie m ały c h i śred n ic h p rz e d s ię b io rs tw
do funkcjo no w a n ia w Unii Europejs kiej, red. M. Bąk, P. Kulawczuk, IBnD iPP KIG, W arszaw a
1999; K. Krajewski, Funkcjonowanie M S P w warunkach g o s p od a rk i ry n k o w e j i ich m ożliwości
r o z w o jo w e , s. 12, 13; w w w .m e d ia n e t.p l ( 2 9 .0 8 .2 0 0 6 .) ; D o ś w ia d c z e n i a p ie r w s z e g o r o k u czło nkostw a - najw ażniejsze efekty oraz próba oceny. Bilans k o rz y ś c i i k o s z tó w przystąpienia Polski do Unii Europejskiej - pierwsza próba weryfikacji prognoz, przeglą d wnio sków z raportów sektorowych, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, EU R O Infocentre, kwiecień 2005 r.,
s. 21 i inne.