Zmiany, jakie zaszły na świecie, w okresie kilkunastu lat po 1990 roku w działal ności publicznych instytucji odpowiedzialnych za ułatwianie dostępu do finanso wania transakcji handlu zagranicznego poprzez ubezpieczanie i udzielanie prefe rencyjnych kredytów eksportowych są dobrze udokumentowane i monitorowane przez Unię Berneńską - Międzynarodowy Związek Ubezpieczycieli Kredytów oraz Inwestycji. Organizacja ta, której początki sięgają 1934 roku, kiedy to liczy ła zaledwie 4 członków założycieli, zrzesza wg stanu na koniec 2007 roku ponad 50 prywatnych i publicznych ubezpieczycieli kredytu kupieckiego. Jej głównym celem jest promocja jednolitych zasad ubezpieczeń i stanowi ona forum ponadna rodowej współpracy pomiędzy agencjami prywatnymi i publicznymi. Zebrany przez Unię Berneńską bogaty materiał statystyczny dotyczący działalności zrzeszo nych w jej ramach członków pozwala wyprowadzić wiele ciekawych wniosków dotyczących kształtowania się globalnej sytuacji w sektorze ubezpieczeń należ ności eksportowych.
Od 1990 do 2007 roku liczba organizacji zrzeszonych w ramach Unii Ber neńskiej (zarówno publicznych, jak i prywatnych) wzrosła o ponad 66% z liczby 30 do poziomu 51. Przyczyniło się to do potrojenia wielkości zabezpieczanego obrotu, który z poziomu 375 mld USD w 1990 roku wzrósł do kwoty 1.060 mld USD w 2005 roku.
Jednocześnie nastąpiła znacząca zmiana w strukturze własnościowej organi zacji należących do Unii. O ile w 1990 roku portfel transakcji zabezpieczanych przez prywatnych ubezpieczycieli stanowił mniej niż 25% całego obrotu pokryte go polisami wystawionymi przez członków Unii, o tyle po 15 latach (w 2005) prywatni ubezpieczyciele kreowali podaż na rynku ubezpieczeń kredytów eks portowych w zakresie ponad 50%. Graficzna ilustracja tej zmiany przedstawio na jest na rysunku 1. Tak zasadnicza zmiana nie mogła pozostać bez wpływu na sposób działania ubezpieczycieli funkcjonujących w oparciu o publiczno-państwowe kapitały. Wraz ze zmianą struktury właścicielskiej instytucji działających w ob szarze ubezpieczeń kredytów eksportowych dokonało się również przesunięcie w profilu czasowym ubezpieczanych obrotów. Dostępne dane sięgają 1982 roku, kiedy to ubezpieczenie kredytów eksportowych z tzw. krótkim terminem spłaty było zaledwie 1,86 razy większe niż ubezpieczenie transakcji o średnim i długim terminie zapłaty. W 1982 roku ubezpieczone obroty w zakresie transakcji krót koterminowych wynosiły 247 mld USD, podczas gdy obroty ubezpieczone
Przyczyny i kierunki zmian roli publicznych agencji ubezpieczeń... 101
R ysunek 1. Zmiany w artości przez ECA
struktury u b ezp iecza n eg o obrotu
Obrót ubepiezpieczony przez prywatne ECA
Obrót ubepiezpieczony przez publiczne ECA
Łączny ubezpieczony obrót
Źródło: Berne Union Yearbook 2003, 2004, 2005, 2006, 2007.
w zakresie transakcji średnio i długoterminowych zamknęły się kwotą 133 mld USD. W 1990 roku stosunek obrotów ubezpieczonych w ramach transakcji krót koterminowych do obrotów w ramach transakcji średnio i długoterminowych wynosił 2,44. Zasadnicza zmiana nastąpiła od 1993 roku, kiedy to analizowana relacja zaczęła przekraczać poziom 3, na co miały wpływ wzrost wartości ubez pieczonych transakcji realizowanych z krótkim terminem zapłaty oraz spadek wartości transakcji z średnimi i długim terminem zapłaty. Ostatecznie w 2006 roku relacja wartości ubezpieczonych obrotów z krótkim terminem zapłaty do obrotów z średnim i długim terminem wyniosła 7,45. Najwyższy poziom tej rela cji został osiągnięty w 2004 roku i wynosił 9. Omawiany proces zobrazowany jest na rysunku nr 2.
R ysunek 2. Obroty z a b e z p ie c z a n e p rzez ECA n a le ż ą c e do Unii Berneńskiej
'k re d y ty k ró tk o te rm in o w e k red y ty średnio i długoterm inowe ^ ^ ^ " i n w e s t y c j e
102 Henryk Czubek
Tylko w niewielkiej części obniżka udziału ubezpieczonych transakcji ze śred nim i długim terminem płatności w całej strukturze ubezpieczeń oferowanych przez instytucje zrzeszone w Unii Berneńskiej została zrekompensowana wzro stem wartości ubezpieczanych inwestycji zagranicznych. W 1982 roku ten seg ment działalności stanowił 0,8% portfela agencji należących do Unii Berneńskiej i w okresie prawie ćwierć wieku do 2006 roku wzrósł do poziomu 3,7% udziału w całym obrocie zabezpieczanym przez te instytucje.
Tabela 1. Wyniki działania agencji u bezp ieczeń kredytów eksportow ych w 1993 i 2006 roku
Dane Rok 1993 2006
Obroty ubezpieczone mld USD
krótki termin 262 969
średni i długi termin 78 130
inwestycje 6 42
Razem 246 1,141
Składka przypisana mld USD
krótki termin brak danych 2,3
średni i długi termin 3,6
inwestycje 0,6
Razem 0,14 6,5
Odszkodowania wypłacone mld USD
krótki termin brak danych 0,8
średni i długi termin 1,9
inwestycje 0,1
Razem 12,64 2,8
Regresy mld USD
krótki termin brak danych 1,1
średni i długi termin 31,6
inwestycje 0,1
Razem 4,63 32,8
Źródło: Berne Union Yearbook 2003, 2008.
W tabeli 1 zestawione są wyniki działania agencji ubezpieczeniowych w 1993 roku i 2006 roku. Oprócz znaczącej dynamiki w zakresie ubezpieczeń transakcji z krótkim terminem spłaty, które w przeciągu 13 lat wzrosły prawie czterokrot nie, zauważalną różnicę stanowi porównane wielkości składki przypisanej, wy- p łaconych odszkodowań i odzyskanych regresów w bazowym 1993 roku i po ponad dekadzie, w 2006 roku. W 1993 roku wyp łacone odszkodowania były ponad dwa razy większe od kwot uzyskanych ze składek i regresów. W 2006 roku relacja ta uległa całkowitemu odwróceniu i kwoty uzyskane przez ubezpie czycieli w ramach składek przypisanych oraz regresów były ponad 10 razy więk
sze niż wypłacone odszkodowania. N a szczególną uwagę zasługuje wielkość regresów, które w kwocie prawie 33 mld USD były na poziomie prawie równym wielkości zabezpieczonych inwestycji. Zmiana tego stanu nie nastąpiła w ciągu jednego roku. Był to proces trwający prawie ćwierć wieku, co obrazują dane
przedstawione na rysunku nr 3.
R ysunek 3. O dszkodow ani a , reg resy i składka p rzypisana przez ECA n a leżą ce do Unii Berneńskiej
Przyczyny i kierunki zmian roli publicznych agencji ubezpieczeń... 103
I. . I Odszkodowania Regresy —( ^ S k ł a d k a przypisana
Źródło: „Berne Union Yearbook” 2003, 2004, 2005, 2006, 2007.
Istotna zmiana we wzajemnych relacjach pomiędzy wypłacanymi odszkodo waniami i odzyskiwanymi regresami nastąpiła od 1997 roku. Był to pierwszy rok w którym po okresie 15 lat regresy zaczęły przewyższać odszkodowania. Rów nocześnie warto odnotować stały stabilny rosnący trend w wysokości składek przypisanych, jakie przez cały rozpatrywany okres zapisywały na swój rachunek zrzeszone w Unii Berneńskiej instytucje. Dokonaną zmianę w relacji pomiędzy odszkodowaniami i regresami oraz rosnącą wartość składek należy przypisać dwu następującym procesom i zjawiskom. W drugiej połowie lat 90. XX wieku zaczęły następować spłaty zadłużenia krajów dłużniczych. Działo się to na sku tek, porozumień z Klubem Paryskim i Klubem Londyńskim, jakie w ramach roz wiązywania problemów tzw. kryzysu zadłużenia lat 80., zawarły kraje dłużnicze z wierzycielami prywatnymi oraz publicznymi z krajów, które wcześniej realizo wały eksport na warunkach kredytowych. Instytucje ubezpieczeń kredytów eks portowych wypłaciły wcześniej tzn. w latach 80. i w pierwszej połowie lat 90. odpowiednie odszkodowania z tytułu utraconych przez kredytodawców należno ści od podmiotów i instytucji publicznych w krajach dłużniczych.
Natomiast właśnie po 1997 roku rozpoczął się trwający do drugiej połowy pierwszej dekady trzeciego tysiąclecia proces spłat tych kredytów, które wcze
104 Henryk Czubek
śniej był uznane za stracone. Dodatkowym elementem było coraz bardziej rygo rystyczne przestrzeganie przez główne ECA narzuconych w ramach porozumień międzynarodowych na forum WTO, OECD oraz UE ograniczeń eliminujących nadmierną i nieuzasadnioną właściwą oceną ryzyka skłonność do udzielania za bezpieczeń dla eksportu do krajów, podmiotów, które nie spełniały zalecanych kryteriów. Sam proces narastania wartości składki za ubezpieczenie związany jest z faktem, że coraz większy wolumen ubezpieczanych obrotów dotyczy trans
akcji z krótkim terminem spłaty, gdzie głównymi agentami po stronie podaży na rynku są prywatne instytucje ubezpieczeniowe, których skłonność do ryzyka jest znacznie większa niż ubezpieczycieli publicznych.