Podczas gdy bieżący stan badań nad strategią operacyjną wydaje się wskazy wać na konsensus co do roli priorytetów operacyjnych w rozwoju strategii ope racyjnej, badacze przedmiotu kontynuują dyskusję nad relacjami zachodzącymi pomiędzy samymi priorytetami. W chwili obecnej istnieją dwie konkurujące ze sobą „szkoły rozumowania” w kwestii wyboru przez firmę priorytetów operacyj nych: tzw. teoria kompromisu (ang. tra d e-o ff theory) oraz model kumulatywny (ang. cumulative model).
Teoria kompromisu została wprowadzona do literatury przez Wickhama Skin- nera (1969) i pozostawała jedynym obowiązującym poglądem do początku lat 80. Według tego podejścia, nie jest możliwym dla systemu produkcji równocze sne osiągnięcie wysokiej jakości, szerokiego asortymentu towarów, niskich kosz tów, oraz krótkiego czasu dostawy. Firma produkcyjna musi zatem dokonać wyboru pomiędzy zdolnościami operacyjnymi, które chce zbudować w przyszło ści. Te zdolności operacyjne, którym nadaje się znaczenie priorytetowe, otrzy mują w następstwie tego wyboru najwięcej uwagi oraz zasobów firmy. Wybór priorytetowych zdolności operacyjnych oznacza też, że kierownictwo produkcji, kładąc nacisk na wybrany aspekt funkcjonowania systemu, akceptuje gorsze funkcjonowania pozostałych jego aspektów (innymi słowy, osiągnięcie jednej zdol ności operacyjnej musi odbyć się kosztem pozostałych). Skinner wyraża to na stępująco: „Koszt, jakość, czas, ograniczenia technologiczne oraz satysfakcja klien ta nakładają granice na to, co menedżerowie mogą osiągnąć, wymuszają ustęp stwa, oraz żądają jawnego uznania wielorakich kompromisów oraz wyboru” (Skin ner 1969, s. 140).
Według Skinnera, rozwój strategii operacyjnej wymaga od kierowników pro dukcji najpierw wyboru priorytetów operacyjnych, a następnie zrozumienia jakie są konsekwencje tego wyboru dla zakładu produkcyjnego. Ta analiza ma być następnie odzwierciedlona w decyzjach podejmowanych podczas projektowania oraz zarządzania systemem produkcji. Najlepiej, gdy zakład produkcyjny kon centruje się na osiągnięciu jednego priorytetu w danej chwili, ponieważ koszty, jakość, realizacja dostaw, oraz elastyczność, wymagają różnych struktur oraz infrastruktur operacyjnych. W szczególności, wybór priorytetów ma wpływ na
4 Np. Krajewski, Ritzman & Malhotra (2007) określają zamierzone priorytety operacyjne jako „competitive priorities”, natomiast zrealizowane priorytety operacyjne jako „competitive
Priorytety operacyjne w zarządzaniu produkcją... 141
wybór technologii, ta z kolei nakłada ograniczenia na zdolność konkurowania fabryki na rynku5. Hayes & Wheelwright (1984) rozwijają pogląd Skinnera da lej, podkreślając potrzebę wyboru priorytetowych zdolności operacyjnych, przy czym wybór ten ma odpowiadać potrzebom ogólnej strategii firmy.
Pogląd, że firmy produkcyjne muszą dokonywać wyborów oraz skupiać swoje wysiłki na osiągnięciu ograniczonej liczby priorytetów funkcjonuje w literaturze strategii operacyjnej do chwili obecnej. N a przykład, Hayes & Wheelwright, w swej ostatniej książce poświęconej strategii operacyjnej, przytaczają pogląd wyrażony 20 lat wcześniej (zob. Hayes & Wheelwright 1984):
„W danej gałęzi przemysłu, firma wybiera na ogół tylko jeden lub dwa wy miary konkurencyjne, na które chce położyć nacisk. Jest trudnym, i w rzeczywi stości potencjalnie niebezpiecznym, kiedy firma podejmuje próbę osiągnięcia wybitnych rezultatów we wszystkich tych wymiarach. W takiej sytuacji, firma najprawdopodobniej znajdzie się na drugiej pozycji na każdym z tych wymiarów tracąc pozycję lidera na rzecz firmy, która przeznacza więcej zasobów na wy tworzenie danej przewagi konkurencyjnej” (Hayes and Wheelwright 2006, s. 141).
Badania nad modelem kompromisu są w większości pracami koncepcyjny mi. Klasycznymi przykładami kompromisów istniejących w systemie produkcji są wybór pomiędzy osiągnięciem wydajności (niskokosztowej produkcji) oraz wysokiej elastyczności produkcji (dla przykładu, standaryzacja produktów pro wadzi do tzw. ekonomii skali, co oznacza niższe koszty jednostkowe), kompro mis pomiędzy osiągnięciem niskich kosztów oraz wysokiej jakości produktów (ten kompromis obecnie uważa się za przezwyciężony), oraz kwestia wyboru pomiędzy elastycznością produkcji oraz czasem realizacji zadań (produkcja sze rokiego asortymentu produktów wymaga dłuższego czasu realizacji zadań z po wodu konieczności częstych przezbrojeń maszyn). New (1992) podaje pełną li stę tradycyjnych kompromisów istniejących w systemach produkcyjnych.
Teoria kompromisu znajduje tylko częściowe potwierdzenie w pracach em pirycznych: odnotowujemy istnienie tylko kilku prac, które starają się potwierdzić lub zanegować istnienie kompromisów w systemie produkcji. Do wcześniejszych prac tego typu należą Ferdows & De Meyer (1990) oraz New (1992). Szwej- czewski, Mapes & New (1998) badają prawdziwość tradycyjnego poglądu, we dług którego terminowa realizacja dostaw odbywa się kosztem dłuższego czasu 5 Pogląd, że łatwiej jest zaprojektować oraz operować system produkcyjny, przed którym stawia się ograniczony (raczej niż, szeroki) zbiór celów, stanowi podstawę koncepcji tzw. fabryki koncentracji (ang. focused factory) oraz strategii koncentracji (ang. focused strategy). Według tej ostatniej, aby odnieść sukces, firma powinna skoncetrować się na zaspokajaniu potrzeb ograniczonego segmentu rynku, za pomocą specjalnie w tym celu zaprojektowanych i zarządzanych procesów biznesowych (zob. np. Skinner 1974; Porter 1996; Hayes & Wheelw right 2006).
142 Piotr Staliński, Michał Baran, Aleksander Suseł
dostawy. Autorzy pracy demonstrują, że w rzeczywistości kompromis pomiędzy czasem dostawy o terminowością dostawy nie ma miejsca, wręcz przeciwnie: fabryki, które obiecują klientowi krótszy czas dostawy, osiągają równocześnie lepszą terminowość dostaw niż fabryki, które składają obietnice długiego czasu dostawy. Pagell, Melnyk & Handfield (2000) dowodzą istnienia skomplikowa nych kompromisów w systemach produkcji w oparciu o studium przypadku prze- prowadzego w trzech firmach produkcyjnych, które wdrożyły nowoczesne me tody zarządzania produkcją. Boyer & Lewis (2002) podejmują próbę weryfikacji teorii kompromisu na próbie 110 zakładów produkcyjnych w USA, które wdro żyły tzw. zaawansowane technologie produkcji. Wyniki ich badań wskazują na istnienie kompromisów, choć stopień ich postrzegania różni się w zależności od pozycji pracowników w hierachii produkcyjnej (kierownicy produkcji oraz ope ratorzy). Praca ta stwierdza, że firmy zmuszone są dokonywać wyboru po między niskokosztową produkcją oraz elastycznością; z drugiej strony dane empiryczne wskazują na możliwość równoczesnej poprawy jakości oraz ela styczności produkcji.
Teoria kompromisu została w ostatnich latach zakwestionowana przez wielu naukowców i praktyków, według których możliwym jest skuteczne dążenie do jednoczesnej realizacji wielu priorytetów operacyjnych. Według tego poglądu, nacisk na osiągnięcie jednej zdolności operacyjnej nie tylko nie musi stać w sprzeczności, ale może wspierać rozwój innych kluczowych kompetencji ope racyjnych. Zwolennicy tego poglądu wymieniają dwie przyczyny dla takiej sytu acji. Po pierwsze, intensyfikacja konkurencji i wzrastające oczekiwania klientów nałożyły na firmy produkcyjne silny nacisk na poprawę w wielorakich aspektach funkcjonowania systemu. Firmy, nazywane producentami światowej klasy (ang.
world-class manufacturers) wyznaczają standardy w tym zakresie. Po drugie, tzw. zaawansowane technologie produkcji (ang. advanced manufacturing tech
nology (AMT)), do których zalicza się m.in elastyczne systemy produkcji (ang.
flexib le m anufacturing systems) oraz komputerowo-zintegrowaną produkcję (ang. com puter-integrated manufacturing), oraz nowoczesne podejścia do za rządzania operacjami takie jak zaagregowane zarządzanie jakością (ang. Total
Quality M anagem ent), metody „odchudzania produkcji” (ang. Lean M anufac
turing) oraz „konkurowanie w oparciu o czas” (ang. tim e-based competition), umożliwiają firmom produkcyjnym równoczesne osiągnięcie różnych, tradycyjnie sprzecznych ze sobą, kompetencji.
Prace świadczące na korzyść tego poglądu pojawiły się z początkiem lat 80. Często przytaczanymi przykładami są: równoczesne podniesienie jakości pro duktów i obniżenie kosztów produkcji; poprawa jakości jako warunek konieczny dla poprawy elastyczności produkcji, niezawodności dostaw, oraz obniżenia kosztów produkcji; oraz wpływ poprawy niezawodności produkcji na wzrost elastyczno ści (Szwejczewski, Mapes & New (1997) podają przegląd wcześniejszej litera
Priorytety operacyjne w zarządzaniu produkcją... 143
tury na ten temat). Silnym zwolennikiem poglądu o skutecznym konkurowaniu producentów w oparciu o różne aspekty konkurencyjności jest Richard Schron- berger (1990). W swojej książce Building the Chain o f Customers, wyraża to następująco: „Koncepcja kompromisu spowodowała poszukiwanie rozwiązań optymalnych.... strategie światowej klasy wymagają odrzucenia tego pojęcia. Właściwa strategia nie ma rozwiązania optymalnego, tylko ciągle udoskonalanie - we wszystkich aspektach” (Schronberger 1990, s. 21).
Poparcia dla tych poglądów dostarczają m.in. Corbett i Wassenhove (1993), którzy obserwują, że zaawansowane technologie produkcji pozwalają producen tom na wytwarzanie szerokiego asortymentu zindywidualizowanych produktów z większą precyzją, szybkością, oraz wydajnością.
Pogląd o możliwości skutecznego budowania wielu zdolności operacyjnych znajduje swój wyraz w tzw. modelu kumulatywnym. Według tego podejścia, bu dowa jednej zdolności operacyjnej może być podstawą dla osiągnięcia innych zdolności operacyjnych. Takie zdolności operacyjne nazywane są kumulatywny mi (ang. cumulative capabilities), czyli budowanymi jedna w oparciu o drugą (Boyer & Lewis 2002; Flynn & Flynn 2004). Proces budowania zdolności ku mulatywnych jest często porównywany do procesu budowania piramidy: zdolno ści operacyjne są warstwami piramidy, które układa się kolejno jedna warstwa na drugiej. Warunkiem układania kolejnych warstw jest często umacnianie (po szerzanie) warstw już zbudowanych: ten apekt budowania piramidy ma ilustro wać konieczność umacniania (dodatkowej poprawy) podstawowych zdolności operacyjnych w trakcie budowania nowych zdolności operacyjnych. Wybór pod stawy piramidy oraz kolejność, w jakiej układane są kolejne warstwy, odgrywa decydującą rolę z punktu widzenia funkcjonowania systemu: pewne sekwencje warstw mogą prowadzić do zadawalajacych rezultatów, inne natomiast nie.
Model kumulatywny został pierwotnie zaproponowany przez Nakane (1986), który zaobsewował, że Japońscy producenci nabywają zdolności operacyjne w następującej kolejności: jakość, niezawodność, koszty, elastyczność. Według Nakane, warunkiem koniecznym dla budowania zdolności operacyjnych jest po prawa jakości. Dopiero wtedy, gdy firma osiągnie pewien krytyczny poziom jakości, możliwym jest podjęcie działań na rzecz poprawy w dziedzinie nieza
wodności. Poprawa niezawodności jest z kolei warunkiem koniecznym dla po prawy w dziedzinie kosztów. Praca nad poprawą elastyczności może być rozpo częta dopiero wtedy, gdy firma w zadawalajacym stopniu opanowała kontrolę jakości, niezawodności, oraz kosztów.
Najbardziej znanym modelem kumulatywnym jest tzw. model stożka piasko wego (ang. sandcone model) zaproponowany przez Ferdows & DeMeyer (1990). W oparciu o dane z 167 wiodących firm europejskich, autorzy analizują zmiany w funkcjonowaniu zdolności operacyjnych firm (badania odnoszą się do okresu 1985-1987). Według Ferdows & DeMeyer, zdolnościami operacyjnymi są
144 Piotr Staliński, Michał Baran, Aleksander Suseł
jakość, niezawodność, szybkość (ekwiwalent elastyczności), oraz wydajność kosz towa. Miarami operacyjnymi dla wyżej wymienionych priorytetów są odpowied nio: zgodność ze specyfikacjami (jakość wykonania), niezawodność dostaw, szyb kość wprowadzania nowych produktów, oraz jednostkowy koszt produkcji.
N a podstawie obsewacji, że większość firm odnotowała poprawę w przynaj mniej dwu z czterech badanych zdolności operacyjnych, Ferdows & DeMeyer negują poprawność teorii kompromisu, formułując następujące wnioski. Po pierw sze, zdolności operacyjne m ogą być budowane jedna w oparciu o drugą, a nie jedna kosztem drugiej. Po drugie, jeśli poprawa funkcjonowania systemu ma być trwała, to zdolności operacyjne muszą być rozwijane w określonej kolejności: najpierw jakość, potem niezawodność, następnie szybkość, a na końcu wydaj ność kosztowa. Po trzecie, proces budowania poszczególnych zdolności powi nien mieć charakter ciągły: gdy tylko firma stawia na poprawę kolejnej zdolności operacyjnej, wysiłek nad budową zdolności poprzedzających w sekwencji prio rytetów powinien być kontynuowany. Po czwarte, osiągnięcie nowej zdolności operacyjnej może wymagać znacznie większych nakładów pracy nad zdolno ściami poprzedzającymi w sekwencji priorytetów: np. redukcja kosztów o 10% może wymagać poprawy elastyczności o 15%, ta z kolei może wymagać popra wy niezawodności o 25%, a wszystkie powyższe zmiany mogą wymagać popra wy jakości o 40% (zob. rys. 2)6.
W odniesieniu do kompromisów w systemie produkcji, Ferdows & DeMey- er sugerują, że charakter kompromisów zależy od sposobu budowania zdolności operacyjnych: dla przykładu, koszt i jakość wymagają kompromisu, jeśli nacisk jest położony na koszty; oba obszary m ogą ulec równoczesnej poprawie, jeśli nacisk jest położony na podniesienie jakości.
Pomimo że model kumulatywny Ferdows & DeMeyer jest modelem najczę ściej cytowanym w literaturze przedmiotu, proponowana przezeń optymalna se kwencja zdolności operacyjnych nie znajduje silnego potwierdzenia w badaniach empirycznych. Badania przeprowadzone w ostatnich latach wskazują na istnie nie innych możliwych sekwencji priorytetów, wśród których wymienić można: kulturę firmy, jakość, niezawodność, redukcję strat, elastyczność, innowację (Hall & Nakane 1990); jakość, niezawodność, elastyczność, koszty (Swink & Way 1995); jakość, niezawodność (produkcji), realizację dostaw, elastyczność, oraz innowację (Noble 1995); oraz jakość, realizację dostaw, koszty, oraz elastycz ność (Schmenner & Swink 1998).
6 W modelu stożka piaskowego, zgodnie z wcześniejszym opisem, każdy z priorytetów jest reprezentowany przez warstwę piasku: jakość zajmuje miejsce u podstawy stożka, kolej
nymi warstwami są: niezawodność, szybkość oraz koszty. Budowanie nowej zdolności opera cyjnej oznacza usypywanie nowej warstwy, przy czym, gdy tworzona jest nowa warstwa, warstwy pod nią leżące poszerzają się, co odpowiada umacnianiu zdolności położonych na niższych poziomach piramidy.
R ysunek 2. Piram ida priorytetów operacyjnych
Priorytety operacyjne w zarządzaniu produkcją.. 145
Źródło: Ferdows & DeMeyer 1990.
Model Ferdows & DeMeyer nie znajduje też potwierdzenia w badaniach Flynn & Flynn (2004). Flynn & Flynn badają zależności zachodzące pomiędzy pięcioma zdolnościami operacyjnymi: jakością, niezawodnością dostaw, szybko ścią (zdefiniowaną jako zdolność do szybkiego wprowadzania na rynek nowych produktów), elastycznością, oraz kosztami. W oparciu o rezultaty testów staty stycznych przeprowadzonych na próbie 165 zakładów produkcyjnych z Japonii, USA, Niemiec, Wielkiej Brytanii oraz Włoch, autorzy potwierdzają istnienie zdol ności kumulatywnych w badanych firmach. Charakter zależności pomiędzy zdol nościami kumulatywnymi jest jednak skomplikowany i odmienny w różnych kra jach (np, w Japonii stwierdza się silną zależność pomiędzy wszystkimi pięcioma
zdolnościami operacyjnymi; w USA typowym jest komplementarność pomiędzy elastycznością oraz niezawodnością dostaw; w Europie rezultaty są niespójne, w szczególności, dane z firm niemieckich wskazują na wzajemne wspieranie się niezawodności dostaw oraz szybkości). Praca nie potwierdza sekwencyjnego budowania zdolności operacyjnych, wskazując, że niezawodność dostaw, raczej niż jakość, może w pewnych przypadkach leżeć u podstaw budowania zdolności operacyjnych. Autorzy wskazują na silny związek zachodzący pomiędzy posia daniem przez system produkcji wielorakich zdolności operacyjnych oraz pozycją firmy na rynku.
Do nielicznych prac empirycznych, które wskazują na prawdziwość modelu Ferdows & Nakane jest praca Kathuria (2005). W oparciu o dane z 98 zakła dów produkcyjnych z USA, autor stwierdza, że kierownicy produkcji w więk szości badanych firm kładą silny nacisk na osiągnięcie przynajmniej dwu spośród czterech możliwych priorytetów operacyjnych (autor analizuje jakość, elastycz ność, realizację dostaw, oraz koszty). Obecność dodatniej korelacji pomiędzy priorytetami operacyjnymi wskazuje na przekonanie kierowników produkcji o możliwości równoczesnego budowania różnych zdolności operacyjnych. Po
146 Piotr Staliński, Michał Baran, Aleksander Suseł
nadto, dane empiryczne wskazują, że firmy, które stawiają sobie za cel zbudo wanie wielu zdolności operacyjnych równocześnie, osiągają lepsze rezultaty niż firmy, które podkreślają mniejszą liczbę priorytetów. Analiza priorytetów w gru pach firm, które podkreślają odpowiednio jeden, dwa, trzy, oraz cztery priorytety, prowadzi autora do konkluzji o poprawności optymalnej sekwencji priorytetów wskazanej przez Ferdows & Nakane (1990).
Należy odnotować, że w ostatnich latach, niektórzy autorzy podjęli próbę integracji teorii kompromisu oraz modelu kumulatywnego (zob. Skinner 1996; Hayes & Pisano 1996; oraz Schmenner & Swink 1998). Przykładem modelu integracyjnego jest tzw. koncepcja krzywej granicznych wartości priorytetów operacyjnych (ang. operations frontier) (zob. Anupindi, Chopra, Deshmukh, van Mieghem & Zemel 2006). Punktem wyjściowym tej koncepcji jest założe nie, że strategiczna pozycja firmy (zarówno bieżąca jak i docelowa) może być opisana w tzw. wielowymiarowej „przestrzeni konkurencyjności”, której wymia rami są priorytety operacyjne (w dwuwymiarowej przestrzeni, wymiarami mogą być np. elastyczność oraz wydajność produkcji). W szczególności, firmy, które zajmują dominującą pozycję w przestrzeni konkurencyjności okupują pozycję na krzywej granicznych wartości priorytetów operacyjnych (nazywanej dalej: „krzywą graniczną”). Na przykład, w przestrzeni konkurencyjności, w której wymiarami są wydajność oraz elastyczność, krzywa graniczna reprezentuje firmy, które osią gnęły najwyższy poziom elastyczności dla zadanej wydajności produkcji oraz fir my, które osiągnęły najwyższą elastyczność dla danej wydajności.
Według podejścia integracyjnego, dany model priorytetów operacyjnych znaj duje zastosowanie w zależności od pozycji, jaką firma zajmuje w danej chwili w przestrzeni konkurencyjności. I tak firma, której celem jest zdobycie dominu jącej pozycji na rynku (tzn. firma, która stawia sobie za cel dotarcie do krzywej granicznej), podlega prawom modelu kumulatywnego: poprzez np. wdrożenie naj nowszej technologii produkcji lub wprowadzenie skutecznych praktyk zarządza nia, firma ta może skutecznie przesuwać się w kierunku krzywej granicznej budując kilka zdolności produkcyjnych równocześnie (np. podnosi zarówno wy dajność jak i elastyczność). W momencie, gdy firma zdobywa dominującą pozy cję na rynku (tzn. dociera do krzywej granicznej), dalsze budowanie kumulatyw nych zdolności staje się niemożliwe. Od tego momentu, firma podlega prawu kompromisu, tzn. strategiczna zmiana pozycji w przestrzeni konkurencyjności może dokonać się tylko poprzez przesuwanie się firmy wzdłuż krzywej granicznej (np. firma podnosi elastyczność, ale kosztem wydajności). Według opisanego tu po dejścia, model kumulatywny stosuje się do firm, które starają się umocnić swoją pozycję na rynku, podążając za producentami światowej klasy; natomiast prawo kompromisu stosuje się do tych ostatnich.
Priorytety operacyjne w zarządzaniu produkcją... 147
Podsumowanie
Wybór priorytetów operacyjnych jest jednym z najistotniejszych zagadnień poru szanych w bieżących badaniach nad strategią operacyjną firm produkcyjnych. Zagadnienie to jest ważne zarówno dla badaczy, jak i praktyków, ponieważ prio rytety operacyjne są jednym z głównych czynników wyznaczających strategicz ny kierunek rozwoju firmy. W oparciu o priorytety operacyjne, kierownicy pro dukcji podejmują strategiczne decyzje dotyczące wyboru procesu, technologii, zdolności produkcyjnej, systemów planowania produkcji oraz systemów kontro lowania jakości. Kluczowe zdolności operacyjne, które firma nabywa w rezulta cie tych decyzji, mają wpływ na kondycję finansową firmy, oraz na jej zdolność do skutecznego konkurowania na rynku.
Waga tematu znajduje swój wyraz w wielu artykułach o charakterze kon cepcyjnym i empirycznym, które pojawiły się w literaturze tematu w ostatnich latach. Niniejsza praca dokonuje przeglądu ponad dwudziestu publikacji z tego zakresu. Jednym z kluczowych wątków jest ścieranie się ze sobą dwóch prze ciwstawnych teorii dotyczących wyboru oraz budowania przez producentów kluczowych zdolności operacyjnych: tzw. teorii kompromisu oraz tzw. modelu kumulatywnego. Tradycyjny pogląd głoszący, że poprawa jednej zdolności opera cyjnej musi odbywać się kosztem pogorszenia innych zdolności systemu operacyj nego, znajduje obecnie ograniczone poparcie w badaniach naukowych. Większość publikowanych prac przemawia za modelem kumulatywnym, według którego roz wój jednej zdolności operacyjnej wspiera osiągnięcie innych kompetencji systemu operacyjnego. Warto przy tym zauważyć, że zdecydowana większość prac świad czących na korzyść modelu kumulatywnego jest pracami empirycznymi.
Wielu autorów wskazuje na potrzebę dalszych badań empirycznych nad relacjami zachodzącymi pomiędzy kluczowymi zdolnościami operacyjnymi. Do tychczasowe badania - choć stanowią mocny fundament dla zrozumienia tych relacji - charakteryzują się pewnymi brakami, które utrudniają uogólnienie osią gniętych rezultatów (Flynn & Flynn 2004). Do kwestii tych zaliczyć można znacz ne zróżnicowanie terminologii dotyczącej priorytetów operacyjnych oraz brak zgodności badaczy co do definicji i klasyfikacji poszczególnych ich „wymiarów”. Istotnym problemem jest też brak adekwatnych miar operacyjnych dla prioryte tów operacyjnych, zarówno tych, które odzwierciedlają nacisk firmy na zbudo wanie danego priorytetu, jak i tych, które mierzą osiągnięte zdolności operacyjne (Ward, McCreery, Ritzman & Sharma 1998; Boyer & Lewis 2002; Flynn & Flynn 2004). Wsród zagadnień, które wymagają dalszych badań empirycznych, wymienić można wspomnianą w niniejszej pracy kwestię określenia optymal nych sekwencji, w jakich firmy przystepują do budowy zdolności kumulatyw nych, problem relacji zachodzących pomiędzy wyborem zdolności operacyjnych a rezultatami finansowymi firmy, wpływ czynników środowiskowych (takich jak kraj, typ przemysłu) na zależności zachodzące pomiędzy zdolnościami
operacyj-148 Piotr Staliński, Michał Baran, Aleksander Suseł
nymi, czy też związek pomiędzy strategicznymi inicjatywami podejmowanymi przez firmę a pozycją firmy w modelu kumulatywnym (Flynn & Flynn 2004).
Wytyczając kierunki przyszłych badań nad priorytetami operacyjnymi w kra