Po 1 maja 2004 roku Unia Europejska jest dla polskich przedsiębiorstw głównym partnerem handlowym. Możliwości handlu ze wspólnym rynkiem od momentu uzyskania przez Polskę statusu państwa członkowskiego wzrosły wielokrotnie. Jest to jednak rynek o bardzo wysokich wymaganiach. Swoboda prowadzenia działalności, przepływu towarów, usług, kapitału oraz osób spowodowała wy zwolenie bardzo ostrej konkurencji między producentami. Dotyczy to głównie praw pracowników, warunków socjalnych, bezpieczeństwa pracy i higieny pra cy, ubezpieczenia pracowników i ich wynagrodzeń. Jednym z najważniejszych priorytetów Unii Europejskiej jest wspieranie rozwoju małych i średnich przed siębiorstw. Unia wśród swoich działań wymienia stworzenie sprzyjających wa runków umożliwiających powstanie i rozwój firm innowacyjnych, zwłaszcza MSP. Od kilku lat w Polsce mamy do czynienia z postępującą w szybkim tempie
koncentracją kapitału i zdolności produkcyjnych fir m związaną ze zwięk szeniem się inwestycji zagranicznych. Trudno przewidzieć ile miejsca w najbliż szym czasie pozostanie dla polskich firm produkcyjnych i usługowych z sektora MSP. Celem obrony przed kapitałem zagranicznym część polskich przedsiębior ców podejmuje próby łączenia się w układach quasi-holdingowych. Niestety pro cesy integracyjne np. w polskim handlu należą do rzadkości. Małe i średnie firmy obawiają się konkurencji ze strony zagranicznych firm, które często stosu jąc ofensywne techniki reklamy swoich produktów i usług wypierają je z rynku. Przykładem świadczącym, że te obawy są zasadne jest ekspansja wielkopo- wierzchniowych obiektów handlowych. Ofensywnej polityce zagranicznych sie
90 Agnieszka Czajkowska
ci towarzyszy zjawisko utraty przez drobne firmy handlowe swoich dotychcza sowych klientów. Część przedsiębiorców uważa natomiast, iż po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej szanse, jakie uzyskały małe i średnie przedsiębiorstwa dys kontują dotychczasowe obawy i zagrożenia21.
Kolejną szansą wynikającą z UE są inwestycje zagraniczne. Szanse na rynku krajowym będące wynikiem rosnących zagranicznych inwestycji w Pol sce (w tym budowa autostrad) są dla sektora MSP okazją do rozwoju dostaw komponentów, półproduktów i usług, zakładając, że są one w stanie dotrzymać wymaganych standardów jakości oczekiwanych przez inwestorów. Wzrost in westycji pociąga za sobą napływ nowoczesnych technologii z krajów UE. Z doświadczeń krajów zachodnich wynika, że w niektórych sektorach pewne lokalne zasoby zaczynają podlegać europejskim standardom i firmy dokonując zakupów kierują się w pierwszym rzędzie ceną, jakością, certyfikatami, a nie zaś bliskością potencjalnych dostawców. Inwestycje zagraniczne, przynosząc ze sobą nowe produkty i technologie oraz metody zarządzania, przyczyniają się do re strukturyzacji przemysłów, podniesienia jakości produkcji w gałęziach kluczowych dla rozwoju oraz do wzrostu międzynarodowej konkurencyjności zarówno indy widualnych firm, jak i całych przemysłów.
Od drugiej połowy 2003 roku tempo wzrostu gospodarczego w Polsce ro śnie i utrzymuje się na dobra koniunktura gospodarcza. Dla przedsiębiorstw ozna cza to możliwości rozwoju, czyli większą produkcję, sprzedaż i większe zyski, a także konieczność inwestycji. Tymczasem maleje odsetek MSP, które rozpo czynają inwestycje. Charakter realizowanych przez MSP inwestycji w 2007 sta nowi jednocześnie szansę jak i zagrożenie. Struktura inwestycji zrealizowanych przez małe i średnie przedsiębiorstwa w 2006 roku jest skorelowana z czynni kiem, który, poza ceną buduje pozycję konkurencyjną MSP - z poprawą jakości produktów i usług. W 2006 roku inwestycje w poprawę jakości oferowanych dóbr i usług realizowało ponad 18% przedsiębiorstw więcej niż w 2005 roku. Bardzo wyraźnie potwierdzone są w strukturze inwestycji preferencje małych i średnich firm - realizacja krótkookresowej polityki wykorzystującej dobrą ko niunkturę gospodarczą. Takie rozłożenie inwestycyjnych punktów ciężkości nie wspiera MSP w budowaniu ich pozycji konkurencyjnej22.
Z uwagi na przyspieszony rozwój nauk z zakresu marketingu, finansów niezbędne jest wyrobienie przekonania przedsiębiorców o konieczności doce niania propozycji oferowanych przez różne placówki szkoleniowe w ramach programu „wtórnej edukacji przedsiębiorców”. Wymiernego wsparcia przez Państwo wymaga proces awansu technicznego i technologicznego, jaki jest szansą i wyzwaniem dla polskich firm po włączeniu polskiej gospodarki do
21 K. Krajewski, op. cit., s. 13.
Analiza SWOT polskiego sektora MSP po integracji europejskiej 91
jednolitego rynku europejskiego. Celowym jest zrzeszanie się przedsiębiorców w dobrowolnych, lokalnych organizacjach w formie stowarzyszeń, które stano wiłyby swoistą siłę nacisku na władze samorządowe różnych szczebli, wspoma gałyby przedsiębiorców w prowadzeniu działalności gospodarczej, propagowa łyby obyczaje związane z rzetelnością kupca rejestrowego i etyką zawodową, przyczyniałyby się do podnoszenia wiedzy ekonomiczno-prawnej oraz etyki za wodowej przedsiębiorców23.
Kolejną szansą wynikającą z integracji jest wzrost zatrudnienia. Czynni kiem wpływającym w największym stopniu na zatrudnienie jest wzrost wolume nu obrotów. W badaniach prowadzonych na terenie UE stwierdzono, że: usunię cie barier technicznych wpływa dodatnio na wzrost zatrudnienia w przemyśle i budownictwie, usunięcie barier fizycznych wpływa dodatnio na wzrost zatrud nienia w mikroprzedsiębiorstwach, ponadto likwidacja barier fiskalnych ma po zytywny wpływ na zatrudnienie w większych firmach. Począwszy od 2004 roku następował systematyczny wzrost liczby zatrudnionych w sektorze MSP do pra wie 6 mln, co stanowi ok. 71% zatrudnionych w sektorze rynkowym24.
Do zjawisk wpływających pozytywnie na sytuację małych i średnich przed siębiorstw należy zaliczyć ograniczenie trudności w sprzedaży produktów na
rynku unijnym. Wraz z integracją (a początkowo również na skutek słabnącej złotówki) zwiększył się eksport towarów (szczególnie żywności) do krajów Unii Europejskiej. Według danych GUS w okresie styczeń-listopad 2004 roku, w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego, eksport wzrósł o 30,8%, import zaś o 24,1%25. W kontekście tym należy podkreślić, iż przed siębiorstwa eksportujące swe towary do krajów Unii Europejskiej doceniają łatwiejszy dostęp do tego rynku, zmniejszenie biurokracji oraz usprawnienie przekraczania granic, upatrując w tym jedną z korzyści wynikającą z integra- cji26. Dlatego też w tym aspekcie można uznać, iż wiele polskich firm skorzy stało na funkcjonowaniu na zintegrowanym rynku, pokazując, iż są w stanie dostosować się do nowej sytuacji27. Z szans tworzonych przez integrację z UE najwięcej wykorzystały te przedsiębiorstwa, które wcześniej przygotowały stra tegie oparte na jakości, nowych technologiach i usługach zorientowanych na klienta. W tych przedsiębiorstwach zaobserwowano wyraźny wzrost obrotów.
23 K. Krajewski, op. cit., s. 12.
24 Por. Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2005—
2006, red. S. Pyciński, A. Żołnierski, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2007, s. 28.
25 Obroty handlu zagranicznego ogółem i według krajów I—XI 2004 r., Główny Urząd Statystyczny, www.stat.gov.pl (I-XI.2004).
26 www2.ukie.gov.pl; www/news.nsf (2005 r.).
27 A. Bretyn, Czynniki i bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce
w warunkach funkcjonowania na rynku Unii Europejskiej, s. 5-6, materiały konferencyjne, Uniwersytet Gdański, www.univ.gda.pl (25.05.2008).
92 Agnieszka Czajkowska
Kolejną szansą MSP jest wzrost eksportu. Ocenia się, że dla 1/4 MSP kra jów wspólnoty efektem integracji z UE był wzrost udziału eksportu w ogólnych
obrotach firmy. N a wzrost ten miały wpływ zwłaszcza wzrost międzynarodo wych kontaktów gospodarczych, wzrost konkurencji międzynarodowej, a także inwestycje bezpośrednie i tworzenie zagranicznych oddziałów28. Na polski rynek pracy wpływ ma również wymiana handlowa. Wzrost deficytu handlowego, spo wodowany wzrostem importu inwestycyjnego i zaopatrzeniowego, jest następ stwem przyspieszenia tempa modernizacji gospodarki. Dzięki temu rośnie kon kurencyjność gospodarki, stwarzając warunki do wzrostu eksportu i trwałego zmniejszenia deficytu handlowego oraz przyrostu miejsc pracy.