Dalszy rozwój orzecznictwa strasburskiego w sferze homoseksualizmu

W sferze zagadnień dotyczących homoseksualizmu warto zwró-cić uwagę na kwestię adopcji dziecka przez pary homoseksualne. W orzeczeniu Fretté przeciwko Francji17 Trybunał zbadał sprawę rzeko-mego naruszenia prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzin-nego (art. 8) odczytywarodzin-nego łącznie z zakazem dyskryminacji (art. 14) w kontekście odmowy prawa skarżącego do adopcji. Podstawą odmowy prawa do adopcji był homoseksualizm skarżącego.

15

Wyrok ETPC w sprawie S.L. przeciwko Austrii z 9.01.2003 r., nr skargi 45330/99, § 39–47; zob. także wyrok ETPC w sprawie L. i V. przeciwko Austrii z 9.01.2003 r., nr skargi 39392/98, 39829/98, § 43 i nn.

16 Sprawa Adrian Costin Georgescu przeciwko Rumunii (toczy się przed Trybunałem), nr skargi 4867/03.

ETPC uznał, że całkiem naturalnym jest, że władze krajowe, któ-rych zadaniem jest branie pod uwagę interesu społeczeństwa jako całości, powinny mieć pewien margines oceny w odniesieniu do podejmowania decyzji w tego rodzaju kwestiach. Poprzez stały kon-takt władz krajowych z realiami danego państwa, są one w lepszej pozycji niż Trybunał, aby dokonać ewaluacji lokalnych warunków i potrzeb. W tym zakresie Trybunał przyznał państwu zakres margi-nesu oceny, podkreślając jednak, że nie należy interpretować tego jako przyznania państwu arbitralnej władzy, bowiem decyzje władz krajo-wych muszą być zgodne z wymogami art. 14 EKPC18.

W odniesieniu do adopcji dziecka przez homoseksualistów, Try-bunał podkreślił, że społeczeństwo naukowe – przede wszystkim eks-perci z zakresu psychologii, psychiatrii – są podzieleni jeśli chodzi o kwestię adopcji przez pary homoseksualne oraz ich potencjalne skutki i wpływ na rozwój dziecka. Mając to na uwadze, ETPC stwier-dził, że państwu w tym zakresie należy przyznać szeroki margines oceny. I – co za tym idzie – ETPC nie dopatrzył się w tym zakresie naruszenia Konwencji19.

Z kolei w sprawie E.B. przeciwko Francji20 Trybunał zbadał sprawę lesbijki, która w jej opinii była dyskryminowana poprzez odmowę jej prawa do adopcji ze względu na jej homoseksualizm (łącz-nie pod(łącz-niesiony zarzut naruszenia art. 8 i 14). ETPC stwierdził, że skarżąca, która ubiegała się o adopcję jako samotny rodzic, była odmiennie traktowana ze względu na jej homoseksualizm21.

Trybunał uznał, że w sytuacji gdy odmienne traktowanie oparte jest wyłącznie na okolicznościach dotyczących orientacji seksualnej skarżącej, stanowi to dyskryminacje w rozumieniu Konwencji22. Jako że skarżąca wykazała „niewątpliwe osobiste cechy oraz zdolności do wychowania dzieci”, a odmowa prawa do adopcji jako samotnego

18

Ibidem, § 41.

19 Ibidem, § 42 – 43.

20

Wyrok ETPC w sprawie E.B. przeciwko Francji z dn. 22.01.2008 r., nr skargi 43546/02.

21 Ibidem, § 89–90.

22 Ibidem, § 93, zob. także wyrok ETPC w sprawie Salgueiro da Silva Mouta przeciwko

rodzica była oparta wyłącznie na jej homoseksualizmie, Trybunał uznał, ze doszło do naruszenia art. 8 odczytywanego łącznie z art. 1423.

W kwestii wychowywania dzieci przez homoseksualistów ETPC zajął stanowisko już w sprawie Salgueiro da Silva Mouta przeciwko

Por-tugalii. Trybunał uznał, że stanowisko sądów portugalskich, że dziecko

powinno żyć „w tradycyjnej portugalskiej rodzinie”, stanowiło od-mienne traktowanie oparte na orientacji seksualnej skarżącego, co sta-nowiło naruszenie art. 8 odczytywanego łącznie z art. 14 Konwencji24. Niezmiernie ważne dla dalszego orzecznictwa strasburskiego, w tym dla jego linii orzeczniczej sformułowanej w sprawie Schalk i Kopf, okazały się orzeczenia dotyczące prawa homoseksualistów do najmu lokalu po partnerze.

Po raz pierwszy ETPC podjął tą kwestię w sprawie Karner

prze-ciwko Austrii25. Trybunał zbadał skargę homoseksualisty, którego

part-ner (najemca lokalu) zmarł. Skarżący, pomimo, że pozostawał z nim w związku, prowadził wraz z nim mieszkanie i dzielił koszty jego utrzymania, nie miał możliwości dziedziczenia prawa do najmu lokalu po zmarłym partnerze.

Trybunał zwrócił uwagę, że każda różnica w traktowaniu sta-nowi dyskryminację jeśli nie ma obiektywnego i racjonalnego wyja-śnienia, czyli jeśli nie spełnia celu prawowitego albo jeśli nie ma rozsądnego związku proporcjonalności pomiędzy zastosowanymi środkami i celem, który miał być osiągnięty. Poza tym należy przedsta-wić poważne powody, aby uzasadnić różnicę w traktowaniu spowodo-waną wyłącznie względami sfery seksualnej26.

Ponadto ETPC podkreślił, że cel ochrony rodziny w tradycyjnym znaczeniu, jest dość ogólny i wąska liczba konkretnych środków może zostać użyta do jego implementacji. W sprawach, w których margines oceny państwa jest wąski, zasada proporcjonalności nie wymaga wyłącznie aby wybrany środek był dopasowany do realizacji zamie-rzonego celu. Należy również wykazać, że wykluczenie pewnych kategorii ludzi było niezbędne dla osiągnięcia tego celu. W tej sprawie 23

Ibidem, § 95–98.

24 Salgueiro da Silva Mouta przeciwko Portugalii, § 34–36.

25 Wyrok ETPC w sprawie Karner przeciwko Austrii z dn. 24.07.2003 r., nr skargi 40016/98.

ETPC uznał, że rząd nie przedstawił argumentów na poparcie swego stanowiska. W opinii Trybunału doszło w tej sprawie do łącznego naruszenia art. 8 i 14 EKPC27.

Stanowisko Trybunału w sprawie Karner zostało znacznie roz-szerzone w orzeczeniu w sprawie Kozak przeciwko Polsce28. ETPC zba-dał sprawę homoseksualisty, który domagał się prawa do dziedziczenia prawa do najmu lokalu po zmarłym partnerze. W tej sprawie okoliczności faktyczne były jednak bardziej złożone, niż w sprawie Karner. Otóż skarżący i jego zmarły partner pozostawali w związku i mieszkali wspólnie, po czym na kilka lat rozstali się i nie mieszkali razem. Skarżący podnosił, że w okresie poprzedzającym śmierć T.B. znowu prowadzili wspólne mieszkanie i pozostawali w związku29.

Trybunał przywołał swe wcześniejsze stanowisko w sprawie

Karner i przypomniał, że państwo posiada pewien margines oceny

w zakresie oceniania konieczności zastosowania odmiennego trakto-wania. Jednak, blankietowe wykluczenie osób pozostających w związku homoseksualnym z prawa do dziedziczenia najmu nie może być zaakceptowane przez Trybunał jako niezbędne dla ochrony rodziny w jej tradycyjnym rozumieniu30.

ETPC uznał też, że mając na uwadze fakt, że Konwencja jest żywym instrumentem, który powinien być interpretowany w świetle warunków dnia dzisiejszego, państwo w wyborze środków, które mają na celu ochronę rodziny i zapewnienie poszanowania życia rodzin-nego, musi koniecznie wziąć pod uwagę rozwój w społeczeństwie oraz zmiany w postrzeganiu kwestii społecznych i obywatelskich, łącz-nie z faktem, że łącz-nie istłącz-nieje tylko jedna droga albo jeden wybór w sfe-rze prowadzenia czyjegoś życia prywatnego czy rodzinnego31.

W związku z powyższym Trybunał zauważył, że prawo do dzie-dziczenia najmu w prawie polskim mają osoby pozostające w konkubi-nacie. Uznał też, że skarżący i jego partner pozostawali 27 Ibidem, § 38.

28

Wyrok ETPC w sprawie Kozak przeciwko Polsce z 2.03.2010 r., nr skargi 13102/02.

29 Ibidem, § 6–13.

30 Ibidem, § 99.

w konkubinacie, czyli związku rodzinnym de facto. ETPC zastosował wykładnię ewolucyjną i uznał, że w związku homoseksualnym może wystąpić „życie rodzinne”, podczas gdy dotychczas ETPC odnosił się do tego rodzaju związków w kategoriach „życia prywatnego”32.

Taka znacząca ewolucja orzecznictwa strasburskiego w odniesie-niu do związków homoseksualnych została zainicjowana w orzecze-niu Kozak, jednak rozszerzona została w orzeczeorzecze-niu Schalk i Kopf

przeciwko Austrii33.