Zagadnienie legalności praktyk homoseksualnych

Pierwsze kwestie dotyczące sfery homoseksualizmu w kontek-ście interpretacji Konwencji, dotyczyły ogólnej legalności stosunków homoseksualnych. Początkowo organy strasburskie dopuszczały moż-liwość penalizowania stosunków homoseksualnych uzasadniając to względami „ochrony zdrowia i moralności”2.

Taka linia orzecznicza uległa zmianie w orzeczeniu Dudgeon

przeciwko Wielkiej Brytanii3. Trybunał zbadał sprawę skarżącego, który

podnosił sprzeczność penalizacji stosunków homoseksualnych w Irlandii Północnej z prawem chronionym w art. 8 EKPC.

ETPC w tej sprawie skoncentrował się na dobrowolnych stosun-kach homoseksualnych pomiędzy dorosłymi powyżej 21 roku życia. Trybunał stwierdził, że nie można uznać, że istniała nagląca potrzeba społeczna aby uznawać takie działania za przestępstwa, ponieważ nie uzasadniono w sposób wystarczający ryzyka zagrożenia dla wrażli-wych grup społecznych wymagających ochrony lub wpływu na społe-czeństwo. Ponadto, mimo, że przedstawiciele społeczeństwa, którzy uważają homoseksualizm za niemoralny mogą być zaszokowani, ura-żeni lub zaniepokojeni uprawomocnieniem prywatnych aktów homo-seksualnych, nie może to stanowić podstawy do stosowania sankcji karnych wobec działających za obopólną zgodą dorosłych, których to dotyczy4.

W konsekwencji Trybunał uznał, że utrzymywanie przepisów prawnych uznających dobrowolne akty homoseksualne miedzy doro-słymi mężczyznami (powyżej 21 roku życia) za przestępstwo stanowi ciągła i nieuzasadnioną ingerencję w prawo do poszanowania życia prywatnego5.

2 Zob. Decyzja EKomPC w sprawie X. Przeciwko RFN z 17.12.1955 r., nr skargi 104/55; zob. także L. Garlicki (red.), Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności Tom I.

Komentarz do artykułów 1–18, Warszawa 2010, s.498.

3

Wyrok ETPC w sprawie Dudgeon przeciwko Wielkiej Brytanii z 22.10.1981 r., nr skargi 7525/76.

4 Ibidem, § 60.

Ponadto, w tej sprawie ETPC podkreślił, że zakres marginesu oceny zależy nie tylko od celu wprowadzonych ograniczeń, ale także od natury zachowań, których dotyczą. Jako, że sprawa dotyczy najbar-dziej intymnego aspektu życia prywatnego, muszą więc wystąpić szczególnie poważne powody, zanim dojdzie do uznania, że ograni-czenia były uzasadnione6.

Wczesne stanowisko Trybunału w sprawie Dudgeon podkreśla fakt ukształtowania większej tolerancji dla zachowań homoseksual-nych w poszczególhomoseksual-nych państwach. ETPC podkreślił, że nie może przeoczyć wyraźnych tendencji, jakie pojawiły się w tym zakresie w państwach członkowskich7.

Rozwój tolerancji dla zjawiska homoseksualizmu podkreśla póź-niejsze orzecznictwo Trybunału. W sprawie Norris przeciwko Irlandii ETPC zwrócił uwagę, że przeciwko skarżącemu (w przeciwieństwie sprawy Dudgeon) nie toczyło się policyjne śledztwo. Jednak nie stano-wiło to kluczowego czynnika w orzeczeniu Dudgeon. W sprawie Norris ETPC podkreślił, że utrzymywanie w mocy kwestionowanych przepi-sów prawnych stanowi ciągłą ingerencje w prawo skarżącego do poszanowania jego życia prywatnego zgodnie z art. 8 ust. 1 Konwencji. Mając na uwadze okoliczności osobiste dotyczące skarżącego, Trybu-nał uzTrybu-nał, że samo istnienie takich przepisów prawnych stanowi wobec niego naruszenie art. 8. Konwencji8.

Potwierdzeniem stanowiska wyrażonego w sprawie Dudgeon było też orzeczenie w sprawie Modinos przeciwko Cyprowi9. W tej spra-wie skarżący obawiał się zatrzymania i skazania go, gdyż przepisy cypryjskiego kodeksu karnego penalizowały praktyki homoseksualne. Trybunał, mając na uwadze orzeczenia Dudgeon i Norris podkreślił, że istnienie takich przepisów prawnych w sposób ciągły i bezpośredni wpływa na prawo skarżącego do poszanowania jego życia prywat-nego10.

6 Ibidem, §52.

7

Ibidem, § 60.

8 Wyrok ETPC w sprawie Norris przeciwko Irlandii z 26.10.1988 r., nr skargi 10581/83, § 38.

9 Wyrok ETPC w sprawie Modinos przeciwko Cyprowi z 22.04.1993 r., nr skargi 15070/89.

Z kolei w orzeczeniu A.D.T. przeciwko Wielkiej Brytanii11 ETPC zbadał kwestię stosunków homoseksualnych pomiędzy kilkoma doro-słymi uczestnikami i za ich zgodą w kontekście ochrony prawa do poszanowania życia prywatnego z art. 8. W tej sprawie Trybunał przy-znał, że aktywność seksualna może niekiedy przybierać takie formy, że ingerencja państwa będzie uzasadniona, jako nie będąca ingerencją w prawo do poszanowania życia prywatnego, albo jako uzasadniona ze względu na ochronę np. zdrowia czy moralności. Okoliczności tej sprawy jednak na to nie wskazywały. Skarżący brał udział w aktywno-ści seksualnej z udziałem ograniczonej liczby przyjaciół, w okoliczno-ściach, które ograniczały prawdopodobieństwo, że inne osoby dowiedziałyby się o tych działaniach. Aktywności zostały sfilmowane, jednak ETPC uznał, że skarżący został skazany za same czynności, nie zaś za fakt ich sfilmowania12.

Należy jednak podkreślić, że nie każda aktywność homoseksu-alna podlega ochronie z tytułu art. 8 EKPC. W orzeczeniu Laskey,

Jag-gard i Brown przeciwko Wielkiej Brytanii13 Trybunał podkreślił, że pewne

praktyki seksualne mogą uzasadniać dopuszczalność ingerencji pań-stwa. W tej sprawie ETPC uznał, że jednym z zadań państwa jest ure-gulowanie poprzez funkcjonowanie prawa karnego, działań związanych z zadawaniem fizycznej szkody (physical harm). Dotyczy to również sytuacji dotyczącej sfery seksualnej. W związku z powyższym Trybunał nie objął ochroną EKPC homoseksualnych praktyk sadoma-sochistycznych, nawet gdy były one dokonywane za zgodą uczestni-czących w nich, dorosłych osób14.

ETPC podjął też problem penalizacji stosunków homoseksual-nych z udziałem osób młodociahomoseksual-nych. W sprawie S.L. przeciwko Austrii Trybunał stwierdził, że penalizowanie stosunków homoseksualnych z wyrażającymi na to zgodę młodocianymi (w wieku 14–18 roku życia) stanowi naruszenie art. 8 rozpatrywanego połączeniu z art. 14. 11

Wyrok ETPC w sprawie A.D.T. przeciwko Wielkiej Brytanii z 31.07.2000 r., nr skargi 35765/97.

12

Ibidem, § 37.

13 Wyrok ETPC w sprawie Laskey, Jaggard i Brown przeciwko Wielkiej Brytanii z 19.02.1997 r., nr skargi 21627/93, 21826/93, 21974/93.

W odniesieniu do stosunków heteroseksualnych z młodocianymi w tym samym wieku i za obopólną zgodą, prawo krajowe nie dostrze-gało znamion przestępstwa. W związku z powyższym doszło w opinii Trybunału do łącznego naruszenia art. 8 i 14 EKPC15.

Problematyka penalizacji homoseksualizmu i jego rozmaitych przejawów stanowi zagadnienie szerokie. Podkreśla to tocząca się przed ETPC sprawa Adrian Costin Georgescu przeciwko Rumunii16, w któ-rej Trybunał zbada sprawę skarżącego, który został zatrzymany przez policję, przesłuchany, pobrano od niego odciski palców, a wszystko stało się z powodu jego homoseksualizmu.

Niemniej jednak, w kontekście legalności stosunków homosek-sualnych Trybunał zajął jasne stanowisko już w sprawie Dudgeon, w której ETPC wskazał dalszy kierunek swej linii orzeczniczej. Obec-nie interpretacja orzecznictwa strasburskiego w tym zakresie Obec-nie nastręcza większych trudności. Z zagadnieniem homoseksualizmu wiążą się jednak także inne prawa i wolności jednostki. Wystarczy wspomnieć choćby o kwestii prawa do adopcji, prawa do poszanowa-nia życia rodzinnego, czy kwestii prawa do zawarcia związku małżeń-skiego.

2. Dalszy rozwój orzecznictwa strasburskiego