Emisja zapachów jako przejaw oddziaływania na środowisko

Emisja3 nieprzyjemnych zapachów, podobnie jak emisja gazów lub pyłów do

powie-trza, odprowadzenie ścieków do wód lub do ziemi, czy też wytwarzanie odpadów stanowi przejaw oddziaływania człowieka na środowisko. Specyfi ka emisji zapachów wynika z trudności wiążących się z obiektywnym pomiarem tego rodzaju uciążliwo-ści oraz oceną jej wpływu na środowisko, a także częstokroć lokalnym (punktowym)

jej występowaniem4. W odniesieniu do emisji zapachów stwierdzenie samej

uciążli-wości (czy też nieprzyjemnego charakteru emisji) wydaje się dość proste i odbywa się głównie organoleptycznie. O wiele większym problemem jest precyzyjne określenie

źródła, przyczyn oraz szkodliwości dla środowiska takiej emisji5. Nie jest bowiem

wykluczona sytuacja, że sprawcą nieprzyjemnych emisji zapachów będzie podmiot użytkujący instalacje, które spełniają rygorystyczne techniczne normy środowiskowe.

W tym kontekście odnotować należy, że ustawodawca defi niuje środowisko jako ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku dzia-łalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej, a także wza-jemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami (tak art. 3 pkt 39 p.o.ś.). Z kolei przez ochronę środowiska rozumie się podjęcie lub zaniechanie działań umożli-wiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na:

a) racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środo-wiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,

2 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r., tekst jednolity (dalej: t.j.) Dz.U. 2013 poz. 1232 z późn. zm.

3 Przez pojęcie emisji zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 4 p.o.ś. należy rozumieć „wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi: a) substancje, b) energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne”. Zaś zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 49 kwalifi kowana emisja to zanieczyszczenie („emisja, która może być szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, może powodować szkodę w  dobrach materialnych, może pogarszać walory estetyczne środowiska lub może kolidować z innymi, uzasadnionymi sposobami.

4 Por. D. Chojnacki, P. Zdrajkowski, Przeciwdziałanie uciążliwości zapachowej, „Jakość, Zarządzanie, Środowisko” 2008, nr 2, s. 26-27.

b) przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,

c) przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego (tak art. 3 pkt 13 p.o.ś.).

Powietrze tym samym stanowi element przyrodniczy (środowiska), a  jego ochrona (podobnie jak ochrona innych elementów środowiska) polega na zachowaniu lub przywracaniu równowagi przyrodniczej, a więc stanu, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przy-rody nieożywionej (art. 3 pkt 2 p.o.ś.).

Z kolei w odniesieniu do ochrony powietrza ustawodawca wskazuje, ze ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności przez:

1) utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich norm lub co najmniej na tych poziomach;

2) zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopusz-czalnych, gdy nie są one dotrzymane;

3) zmniejszanie i utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej po-ziomów docelowych albo popo-ziomów celów długoterminowych lub co

naj-mniej na tych poziomach (art. 85 p.o.ś.)6.

Nie ulega wątpliwości, że uciążliwość zapachowa (i wszelkie działania które ją powodują) negatywnie oddziałuje na środowisko (jego element – powietrze). Naru-sza bowiem jego stan właściwy i obniża jakość. Inną zaś kwestią pozostaje fakt (co może rodzić pewne komplikacje, przy konstruowaniu środków ochrony prawnej), że ustawodawca do dnia dzisiejszego nie wyznaczył granic normatywnych jakości zapachowej powietrza. Co w związku z tym mogłoby sugerować, że brak standardu jakości powoduje, że brak jest w systemie prawnym środków ochrony, które pozwa-lają przeciwdziałać uciążliwości zapachowej.

Na marginesie zauważyć należy, że w pierwotnym brzmieniu art. 86 ust. 3 i 4 p.o.ś. zawarta była fakultatywna podstawa do wydania przez ministra właściwego do spraw środowiska rozporządzenia określającego:

• standardy zapachowej jakości powietrza i 

• metody oceny zapachowej jakości powietrza7.

6 Omówienie instrumentów prawnych instrumentów ochrony powietrza na gruncie ustawy dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (t.j. Dz.U. z 1994, nr 49, poz. 196 z późn. zm.); por. np. G. Dobrowolski, Ochrona powietrza. Zagadnienia administracyjnoprawne, Kraków 2000, s. 88-254; z kolei omówienie modelu ochrony powietrza na gruncie ustawy z 27 lipca 2001 r. Prawo ochrony środowiska, por. np. J. Rotko, Komentarze do ustawy – Prawo ochrony środowiska, Wrocław 2001, s.  29-33; M. Pchałek, [w:] M. Górski, M. Pchałek, W. Radecki, J. Jerzmański, M. Bar, S. Urban, J. Jendrośka, Ustawa Prawo ochrony środowiska. Komentarz, Wrocław 2001, s. 356 i n.; a także B. Rakoczy, [w:] Z. Bukowski, E.K. Czech, K. Korpus, B. Rakoczy, Prawo ochrony śro-dowiska. Komentarz, Warszawa 2013, s. 128-132; a także P. Korzeniowski, Model prawny ochrony powietrza w ustawie – Prawo ochrony środowiska, „Prawo i Środowisko”, 2014, nr 1, s. 100-108.

7 Por. np. J. Rotko, Komentarze do ustawy – Prawo ochrony środowiska, Wrocław 2001, s. 29-33; a także na temat norm technicznych w  prawie ochrony środowiska: idem, Normy techniczne w  prawie ochrony środowiska, Wrocław 2000, passim.

146 Mariusz Baran

Niemniej do czasu obowiązywania tego przepisu (tj. do dnia 28 lipca 2005 r.8)

rozporządzenie określające standardy jakości zapachowej powietrza nie zostało wy-dane. Obecnie zaś w art. 222 ust. 5 p.o.ś. jako jeden z elementów regulacji pozwoleń na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza zawarto fakultatywne upoważnienie dla ministra właściwego do spraw środowiska do określenia w drodze rozporządzenia wartości odniesienia substancji zapachowych w powietrzu i metody oceny zapacho-wej jakości powietrza. Ale do dnia dzisiejszego nie zostało wydane rozporządzenie wykonujące wskazaną powyżej delegację ustawową.

W związku z powyższym powstaje pytanie, czy w aktualnym stanie prawnym można postawić tezę, że wobec braku wyznaczenia/określenia standardu immisyj-nego zapachu powietrza, ten aspekt ochrony jakości powietrza pozostaje poza zakre-sem ochrony prawnej (rozumianej jako możliwość konstruowania środków ochrony o charakterze prywatnoprawnym lub też środków o charakterze prawnośrodowisko-wym/publicznoprawnym). Wyprzedzając dalsze rozważania odrzucić należy założe-nie, że podmiot korzystający ze środowiska, wykorzystując zaniechanie prawodawcy co do określenia standardu jakości zapachowej powietrza, pozostaje poza sferą regu-lacji prawnej w aspekcie dotyczącym emisji powodującej pogorszenie stanu jakości zapachowej powietrza. Jak również, że brak wyznaczenia normatywnego standardu jakości zapachowej powietrza wyłącza możliwość ochrony przed tego rodzaju uciąż-liwą emisją.

Przeciwdziałanie uciążliwości zapachowej powietrza może odbywać się po-przez wykorzystanie środków prywatnoprawnych, jak i  administracyjnoprawnych

(prawnośrodowiskowych)9. Stosowanie jednych nie wyklucza drugich, jak również

nie można a propri założyć, którym z tych środków należałoby przypisać dominującą (pierwszoplanową) rolę z uwagi na efektywność i większą adekwatność dla specy-fi ki przedmiotu ochrony. Środki cywilnoprawne z reguły służą ochronie środowiska (w interesującym mnie aspekcie przeciwdziałania uciążliwości zapachowej) pośred-nio, gdyż ochrona środowiska może, ale nie musi stanowić przedmiotu stosunku prywatnoprawnego – będąc na ogół ubocznym celem roszczenia chroniącego prawo podmiotowe, tak jak to jest w przypadku roszczenia negatoryjnego z art. 222 § 2 k.c.

8 Przepis art. 86 ust. 3 i 4 p.o.ś. został uchylony z dniem 28 lipca 2005 r. na skutek wejścia w życie ustawy z dnia 18 maja 2005 r. o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw. Dz.U. 2005 Nr 113, poz. 954.

9 Por. w ogólności na ten temat J.J. Skoczylas, Cywilnoprawne środki ochrony środowiska, Warszawa 1986, s. 45 i n.; idem, Odpowiedzialność cywilna na podstawie ustawy – prawo ochrony środowiska, „Przegląd Sądowy” 2003, nr 4, s.  61-90; a  także A. Agopszowicz, Cywilnoprawne środki ochrony środowiska. Tezy do projektu nowelizacji ustawy, [w:] „Problemy Prawne Górnictwa”, t. 7, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego”, nr 652, Katowice 1984, s. 7 i n.; a także A. Wasilewski, Actio negatoria jako instrument prawa ochrony środowiska (w świetle prawa polskiego), [w:] Vetera Vovis Augere. Studia i  prace dedykowane Profesorowi Wacławowi Uruszczakowi, t. I-II, Kraków 2010  r., t. II, s. 1135-1147.

(o czym szerzej w dalszej części)10. Jak trafnie wskazuje A. Wasilewski w odniesieniu do instrumentów mających zapewnić szeroko rozumianą ochronę środowiska jako

„dobra wspólnego”11 w porządku prawnym występuje swoiste:

(…) continuum instrumentów prawnych o charakterze negatoryjnym (…); z jed-nej strony, instrumenty prywatnoprawne: obejmujące oprócz klasyczz jed-nej actio negatoria z art. 222 § 2 k.c. (wraz z komplementarną względem niej skargą z art. 439 k.c.) także roszczenie z  art. 323 p.o.ś. (actio negatoria sui generis), a  z drugiej strony – pełniące funkcje prewencyjno-restytucyjną instrumenty publicznoprawne, obejmujące okre-śloną w  art. 362 ust. 1-2 p.o.ś. kompetencję organu ochrony środowiska do wyda-nia decyzji nakładającej obowiązek ograniczewyda-nia oddziaływawyda-nia i jego zagrożewyda-nia lub przywrócenia środowiska do stanu właściwego, jeżeli podmiot korzystający ze środo-wiska „negatywnie oddziałuje na środowisko.12

3. Prywatnoprawne środki ochrony przed uciążliwością