O potrzebie regulacji prawnośrodowiskowej w zakresie przeciwdziałania uciążliwości
3. Prywatnoprawne środki ochrony przed uciążliwością zapa- zapa-chową (uciążliwość zapachowa jako immisja pośrednia)
Pośród prywatnoprawnych instrumentów (środków prawnych) służących
ogranicza-niu emisji zapachów, podstawową13 rolę należy przypisać regulacjom prawa
cywil-nego dotyczącym stosunków sąsiedzkich14, których celem jest rozstrzyganie kolizji,
jakie mogą się pojawić w relacjach sąsiedzkich przy wykonywaniu prawa własności15.
Należy mieć na uwadze naturalne uwarunkowania, że:
10 Ten aspekt cywilnoprawnych środków ochrony podkreśla J.J. Skoczylas, Cywilnoprawne środki, s. 49. Jak słusznie podkreśla J.J. Skoczylas, prawo podmiotowe regulowane prawem cywilnym nie stanowią instrumentu prawnego, którego pierwszoplanową rolą jest ochrona środowiska (poszcze-gólnych jego elementów), ale jest konstrukcją prawną, która z racji swojej funkcji może być przy-datna dla ochrony środowiska, ale może również mu zagrażać, J.J. Skoczylas, Cywilnoprawne środki, s. 59-60, 62-64.
11 Na temat „środowiska” jako „dobra publicznego” i „dobra wspólnego”: B. Iwańska, Koncepcja „skargi zbiorowej” w prawie ochrony środowiska, Warszawa 2013, s. 87-141 wraz ze wskazaną tam obszerną literaturą i orzecznictwem.
12 A. Wasilewski, op. cit., s. 1148.
13 Poza przedmiotem rozważań w niniejszym opracowaniu pozostaje kwestia możliwości konstru-owania przez podmioty narażone na uciążliwość zapachową środków ochrony prywatnoprawnej w oparciu o art. 23 i 24 k.c., czyli przepisy dotyczące ochrony dóbr osobistych; por. szerzej na temat relacji pomiędzy ochroną dóbr osobistych a ochroną środowiska: J.J. Skoczylas, Cywilnoprawne środki, s. 79-104; idem, Odpowiedzialność cywilna, s. 65-66.
14 Por. na temat prawa sąsiedzkiego W. Stejberg, Prawo sąsiedzkie, „Czasopismo Prawnicze i Ekono-miczne” 1933, s. 18 i n.; a także W.J. Katner, Ochrona własności nieruchomości przed naruszeniami pośrednimi, Warszawa 1982, s. 51-62.; J.S. Piątkowski, System prawa cywilnego, t. II, Prawo własności i inne prawa rzeczowe, Warszawa 1977, s. 64-68.
15 Por. E. Gniewek, Prawo rzeczowe, [w:] „System Prawa Prywatnego”, Warszawa 2003, t. 3, s. 547-560 i wskazana tam literatura; a także na temat treści i wykonywania prawa własności: M. Bedna-rek, Przemiany własności w Polsce. Podstawowe koncepcje i konstrukcje normatywne, Warszawa 1994; A Klein, Elementy stosunku prawnego prawa rzeczowego, Wrocław 1976; S. Rudnicki, Sąsiedztwo
148 Mariusz Baran
wykonywanie własności ziemi, gdy jest ona podzielona na odrębne nieruchomo-ści, ma to do siebie, że praktycznie rzecz biorąc, jest niemożliwa bez oddziaływania w mniejszym lub większym stopniu na otoczenie. Jest to następstwem faktu, że podział ziemi na odrębne nieruchomości jest zazwyczaj podziałem sztucznym, a powierzchnia ziemi stanowi pewną całość.16
Treść normy art. 144 k.c. determinowania jest założeniem, że „monopol” każdego właściciela ogranicza się do jego nieruchomości, kiedy jednak w stosunkach są-siedzkich zderza się (przeplata) z również monopolistycznie pojmowanym prawem
własności innego podmiotu, niezbędne są odpowiednie ustępstwa17. Zwrócić należy
uwagę na fakt, że brak jest ustawowej defi nicji „nieruchomości sąsiedniej” czy też „sąsiedztwa nieruchomości”. Przez „sąsiednią” należy rozumieć każdą nieruchomość znajdująca się w zasięgu oddziaływania immisji mających swe źródło na
nierucho-mości wyjściowej18. Zgodzić się należy z tezą, że „im bardziej rozległy jest zakres
wzajemnego oddziaływania nieruchomości w toku wykonywania ich własności, tym
bardziej szerokie jest pojmowanie ich sąsiedztwa”19. Wynikające z art. 144 k.c.
ogra-niczenie immisji pośrednich w stosunkach sąsiedzkich dotyczy rozległego otoczenia nieruchomości sąsiednich, a nie tylko „nieruchomości sąsiadujących” ze sobą
w ści-słym tego słowa znaczeniu20.
W odniesieniu do immisji pośrednich (oddziaływania pośredniego) granice uprawnień przysługujących właścicielowi wyznacza art. 144 k.c. Zgodnie z tym przepisem właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa po-wstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsied-nich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych. Przekroczenie „przeciętnej miary” jako do-zwolonej granicy wykonywania uprawnień właścicielskich daje podstawę do
konstru-owania roszczenia negatoryjnego (art. 222 § 2 w zw. z art. 144 k.c.)21.
nieruchomości. Problematyka prawa, Kraków 1998; A. Wasilewski, Administracja wobec prawa wła-sności nieruchomości, Kraków 1972.
16 T. Dybowski, Ochrona własności w polskim prawie cywilnym (rei vindicatio – actio negatoria), War-szawa 1969, s. 64.; J.J. Skoczylas, Cywilnoprawne środki, s. 108-109 i wskazana tam literatura.
17 Por. A. Stelmachowski, [w:] „System Prawa Prywatnego”, t. 3, Warszawa 2007, s. 300.
18 Tak W.J. Katner, op. cit., s. 51-62; S. Rudnicki, op. cit. i powołana tam literatura.
19 Por. E. Gniewek, Prawo rzeczowe, [w:] „System Prawa Prywatnego”, s. 551 i wskazana tam literatura.
20 W. J. Katner, Ochrona własności, s. 25-26; idem, Zakres i przesłanki roszczenia negatoryjnego, „Studia Prawno-Ekonomiczne” 1983, z. 30, s. 61 i n.; E. Gniewek, Komentarz do kodeksu cywilnego, War-szawa 2011, s. 90; J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo rzeczowe, WarWar-szawa 2009, s. 75; por. także W. Radecki, [w:] Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska. Komentarz, J. Sommer (red.), Wro-cław 1995, s. 297 i n. oraz wskazana tam literatura i orzecznictwo.
21 Por. A. Wasilewski, Actio negatoria, s. 1139. Autor wskazuje, że możliwość wystąpienia z roszcze-niem negatoryjnym uzależniona jest od spełniania następujących przesłanek: 1) zaistnienia faktu naruszenia prawa własności; 2) naruszenia polegającego na ingerencji w cudze prawa własności, ale w inny sposób niż przez pozbawienie właściciel władztwa faktycznego nad rzeczą; 3) bezprawnego charakteru naruszenia, czyli niemającego oparcia w ustawie lub w prawie podmiotowym
naruszy-Treść normy z art. 144 k.c. należy postrzegać jako jeden z ustawowych
wyznacz-ników treści i granic prawa własności zdefi niowanego w art. 140 k.c.22. Niedozwolone
zakłócania nieruchomości sąsiednich, przekraczające granice „przeciętnej miary”
wskazane w art. 144 k.c., nazywane są immisjami pośrednimi23. Przepis ten ogranicza
właściciela nieruchomości w korzystaniu z przysługującego mu prawa rzeczowego poprzez nakazanie powstrzymania się przy wykonywaniu prawa własności od takich działań lub zaniechań na nieruchomości, które zakłócają korzystanie z nieruchomo-ści sąsiednich w stopniu przekraczającym pewną granicę w postaci przeciętnej miary wynikającej ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych. Paradoksalnie norma z art. 144 k.c. nie stanowi wyrazu ograniczenia
prawa własności emitenta, a poszerza zakres tego prawa o dodatkowe uprawnienia24.
Jak bowiem wskazuje J. J. Skoczylas, gdyby nie było art. 144 k.c., właściciel nierucho-mości w ogóle nie mógłby oddziaływać na nieruchomość sąsiednią, naruszając tym
samym sferę uprawnień właściciela nieruchomości sąsiedniej25.
Wymaga zaznaczenia, że hipoteza normy z art. 144 k.c. dotyczy tylko tzw. im-misji pośrednich, to znaczy takiego działania na nieruchomości wyjściowej, którego skutki przenikają w sposób naturalny na nieruchomość sąsiednią, np. przez wytwa-rzanie zapachów, wywoływanie hałasów, wibracji, itp. Pośród podziałów i typologii immisji rozróżnia się: immisje pozytywne i negatywne; pozytywne oddziałują wprost na sąsiednie nieruchomości przez rozchodzenie się z nieruchomości wyjściowej cząsteczek materii, np. trujących chemikaliów przy opryskiwaniu roślin środkami owadobójczymi, albo określonych energii, np. wstrząsów, hałasu, promieniowania czy zapachu; zaś negatywne polegają na zaniechaniu powstrzymania się od pew-nych działań (np. tamowanie przenikania na nieruchomości sąsiednie fal radiowych, światła, powietrza czy widoku na skutek wzniesienia na nieruchomości wyjściowej
ciela (w przypadku immisji bezpośrednich granice bezprawności wyznacza art. 144 k.c.) oraz 4) zarzucane naruszenie musi trwać w chwili wystąpienia z powództwem do sądu.
22 Zgodnie z art. 140 k.c.: „w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodar-czym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rze-czy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą”. Uprawniony właściciel (korzystający z przysługującego mu prawa podmiotowego) może podejmować wszelkie działania, które nie są wyłączone przez ustawy i zasady współżycia społecznego i są zgodne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. W takich ramach właściciel może dodatnio, jak i ujemnie oddziaływać na środowisko, gdyż art. 140 k.c. obie te możliwości dopuszcza – por. także na ten temat J.J. Skoczylas, Cywilnoprawne środki, s. 62-64 i wskazana tam literatura.
23 W odróżnieniu od immisji bezpośrednich, które polegają na bezpośrednim wtargnięciu w sferę cudzej własności (jak np. przerzucenie na nieruchomość sąsiednią nieczystości albo sztuczne skie-rowanie na nią wód opadowych). Według przeważających zapatrywań immisje bezpośrednie są zabronione wprost przez art. 140 k.c. i nie są objęte hipotezą art. 144 k.c. (por. np. orzeczenie SN z 15 marca 1968 r., III CRN 41/68, IP 1968, nr 9, poz. 1).
24 Tak słusznie J.J. Skoczylas, Cywilnoprawne środki, s. 64.
150 Mariusz Baran
urządzenia lub budowli)26. Dalszy podział rozróżniają immisje materialne
i niema-terialne. Immisje niematerialne ostatnie polegają na różnorakim, negatywnym od-działywaniu na psychikę właścicieli lub innych osób na nieruchomościach sąsiednich. Analizując zakres możliwego wykorzystania art. 144 k.c., dla konstruowania na jego podstawie roszczenia negatoryjnego w odniesieniu od emisji substancji zapa-chowo czynnych zwrócić należy uwagę, że przepis ten ustanawia zakaz tylko takich działań właściciela nieruchomości, które przekraczają granice, poza którymi nia te przestają być uprawnieniem wynikającym z prawa własności, a stają się
działa-niem bezprawnym27, bez względu na:
• winę tego, kto dopuścił się zakłóceń, i
• na szkodę wyrządzoną na nieruchomości sąsiedniej.
Granice te (których przekroczenie będzie powodować, że dane działanie bę-dzie bezprawne) określa przeciętna miara zakłóceń wynikająca – z jednej strony – ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości, a z drugiej strony – ze stosunków miejscowych. Tym samym kryterium zakłócenia/oddziaływania („prze-ciętna miara”) defi niowane jest poprzez dwa elementy. Do ustalenia, czy występuje przekroczenie przeciętnej miary, niezbędna jest ocena, czy działanie lub zaniechanie zakłóca korzystanie z nieruchomości ponad przeciętną miarę wynikającą nie tylko ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości, ale także ze stosunków miejscowych. W orzecznictwie przyjmuje się, że określenie „stosunki miejscowe”
odnosi się zarówno do miejsca, jak i czasu28. Pojęcie to oznaczać będzie zbiór
nie-określonych ilościowo desygnatów tworzących bardzo pojemne pojęcie opisujące dopuszczalną miarę zakłóceń w konkretnych okolicznościach, w ściśle określonych warunkach miejscowych. Termin „stosunki miejscowe” pozwala stwierdzić w okre-ślonych realiach, czy występujące zakłócenia (immisje pośrednie) uważane są
po-26 Por. A. Stelmachowski, [w:] System Prawa Prywatnego, s. 291 i 292; Na temat rozróżnienia pojęć: „immisji”, „imisji” oraz „emisji” por. G. Dobrowolski, op. cit., s. 71-74.
27 Odmiennie J.J. Skoczylas wskazuje, że na gruncie roszczenia negatoryjnego (art. 222 § 2 k.c.) nie chodzi o bezprawność jako przesłankę uruchamiającą roszczenie, lecz o brak skutecznego przeciwko właścicielowi uprawnienia do naruszenia jego własności, w tym poprzez immisje. Autor dochodzi do takiej konkluzji zestawiając roszczenia z art. 24 k.c. i 222 k.c. Tym samym na gruncie roszczenia negatoryjnego nie chodzi o działanie bezprawne sensu stricto, ale o takie działanie zgodne z prawem i zasadami współżycia społecznego oraz skuteczne przeciwko właścicielowi. Tylko wówczas możli-wym będzie konstruowanie roszczenia negatoryjnego: J.J. Skoczylas, Cywilnoprawne środki, s. 123. W takim też znaczeniu używam pojęcia bezprawności w niniejszym opracowaniu, rozumiejąc przez ten termin brak skutecznego przeciwko właścicielowi uprawnienia do naruszenia jego własności na skutek przekroczenia kryterium „przeciętnej miary” z art. 144 k.c. będącego granicą dozwolonych ingerencji (immisji) w prawo własności nieruchomości sąsiedniej; aczkolwiek jak słusznie podkreśla A. Wasilewski w odniesieniu do skargi quasi-negatoryjnej z art. 323 p.o.ś. w celu wykazania zasad-ności zarzutu bezprawnego oddziaływania na środowisko, w wyniku którego „bezpośrednio zagraża szkoda” lub „została wyrządzona szkoda”, nie jest wystarczającym odwołaniem się do kryterium „przeciętnej miary” w stosunkach sąsiedzkich z art.144 k.c., gdyż może się ono okazać nieade-kwatne z punktu widzenia celów i zasad ochrony środowiska: Actio negatoria, s. 1146-1147.
wszechnie za zwykłe, czy bardzo uciążliwe, czy mają charakter masowy, w jaki sposób są odczuwane i jak oddziałują na nieruchomości sąsiednie.
Przez pojęcie „stosunków miejscowych” należy rozumieć charakter danej
jed-nostki (dzielnicy, miejscowości), jak również jej położenie29. Przy czym pojęcie to
nie powinno się ograniczać jedynie do dwóch wchodzących w grę nieruchomości (tj. nieruchomości wyjściowej i sąsiedniej), ale powinno uwzględniać wszelkie czyn-niki (zarówno prawne, jak i faktyczne) występujące na danym obszarze, które mogą
wpływać na wykonywanie prawa własności30. W związku z tym wymaga ono redefi
-niowania każdorazowo w realiach danej sprawy. Na wspomnianą treść tego pojęcia będzie miało wpływ to, czy chodzi o okolicę przemysłową, rolniczą, czy przykła-dowo o aglomerację miejską. Istotnym czynnikiem nadającym ostatecznie kształt treści pojęcia „stosunki miejscowe” będzie miał charakter środowiska miejscowego: wieś, miasto, obszar przemysłowy, tereny uzdrowiskowe, rekreacyjne. Podkreśle-nia wymaga, że przy poszukiwaniu treści klauzuli „stosunków miejscowych” chodzi o ocenę obiektywną, a nie subiektywną wrażliwości danej osoby. Nadto idzie o miarę
zakłócenia, a nie rodzaj działania czy zaniechania powodującego owo zakłócenie31.
Uznanie (ocena) działania (zaniechania) właściciela nieruchomości wyjściowej, jak wspomniano powyżej, nie zawiera w sobie oceny opartej o element winy. Kwalifi -kacja ta winna być bowiem poparta obiektywnymi ustaleniami, co do występowania określonych immisji. Bez znaczenia zaś będzie występowanie (lub też i nie) winy po
stronie podmiotu dopuszczającego się emisji zapachowej32. Immisja naruszająca
śro-dowisko (także w aspekcie uciążliwości zapachowej), ale nie przekraczająca przecięt-nej miary w rozumieniu art. 144 k.c., nie daje podstaw do konstruowania roszczenia
negatoryjnego mającego za przedmiot ochronę środowiska33.
W przypadku, gdy brak jest normatywnie określonego standardu jakości (mier-nika oddziaływania) – tak jak to mam miejsce w przypadku jakości zapachowej po-wietrza – wzorzec (kryterium) odniesienia dla bezprawności oddziaływania stanowi
art. 144 k.c.34 W sytuacji zatem, gdy dane oddziaływanie pochodzące z
nierucho-mości sąsiedniej: 1) stanowi immisje pośrednią, a 2) działania emitenta (właściciela nieruchomości wyjściowej) mieści się w granicach skutecznego przeciwko
właścicie-29 Tak też: J.J. Skoczylas, Cywilnoprawne środki, s.117 i wskazana tam literatura.
30 Ibidem.
31 J. Rudnicka, G. Rudnicki, S. Rudnicki, Kodeks cywilny. Komentarz. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Komentarz do art. 144, LexPolonica; por. także SN w wyroku z 22 listopada 1985 r., II CR 149/85 (OSNCP 1986, nr 10, poz. 162) wyjaśnił, że ocena „przeciętnej miary” w rozumieniu art. 144 musi być dokonana na podstawie obiektywnych warunków panujących w środowisku osób zamieszkujących na danym terenie, a nie na podstawie subiektywnych odczuć osób, których prze-strzeń w miejscu zamieszkania w następstwie realizacji dalszych inwestycji (budowania następnego budynku mieszkalnego) uległaby ograniczeniu.
32 Obiektywny (oderwany od przesłanki winy) charakter odpowiedzialności naruszyciela w ramach skargi negatoryjnej podkreśla A. Wasilewski, Actio negatoria, s. 1146.
33 Zwraca na to uwagę J.J. Skoczylas, Cywilnoprawne środki, s. 119.
152 Mariusz Baran
lowi nieruchomości sąsiedniej uprawnienia (w tym graniach wyznaczonych przez art.
144 k.c.), wówczas naruszone prawo nie podlega ochronie negatoryjnej35. Przy czym
„przeciętna miara” jako kryterium bezprawności jest miarą zakłócenia, jakie występuje na nieruchomości sąsiedniej (bądź to wskutek immisji pochodzącej z nieruchomości wyjściowej lub też kumulowania się odziaływań na daną nieruchomość sąsiednią) i jest kategorią niezależną od standardu jakości zapachowej powietrza, które stanowi
miarę stężenia substancji zapachowo czynnych na danym obszarze36. Chodzi zatem
o skutek, który wywołuje zakłócenie na danej nieruchomości, a nie o jego przyczynę
(przyczyny)37. Jakkolwiek nie musi istnieć związek pomiędzy przekroczeniem
stan-dardu jakości określonego w przepisach środowiskowych (nawet jeśli w regulacjach środowiskowych – tak jak to ma miejsce w odniesieniu do emisji zapachowej – nie został wyznaczany), aby doszło do zakłócenia korzystania z nieruchomości sąsiedniej
naruszającego uprawnienie z art. 144 k.c.38
Zaakcentować należy, że zakłócenie korzystania z nieruchomości sąsiedniej przekracza „przeciętną miarę” niezależnie od tego, czy jest wynikiem immisji wy-chodzącej z jednej nieruchomości wyjściowej, czy też jest wynikiem kumulacji wielu zakłóceń z różnych nieruchomości. Choćby oddziaływanie pochodzące z jednej nie-ruchomości nie powodowało skutku, o jakim mowa w art. 144 k.c., tj. przekroczenia kryterium „przeciętnej miary”, to jeśli w wyniku efektu kumulacji immisji tego sa-mego rodzaju (np. uciążliwości zapachowej), pochodzących z innych nieruchomości z danego obszaru, przekroczone zostanie kryterium „miary przeciętnej”, to wów-czas immisja taka będzie bezprawna. Nawet jeśliby za taką nie mogła być uznana, gdyby ją oceniać jednostkowo, w oderwaniu od już istniejącego w danych stosunkach
miejscowych stanu oddziaływania immisji określonego rodzaju39. Inaczej ujmując,
każdy właściciel nieruchomości, który dopuszcza się zabronionych przez ten przepis działań lub zaniechań, może i powinien liczyć się z tym, że każda dodatkowa
im-35 Ibidem.
36 Na tę specyfi kę cywilnoprawnych środków ochrony prawnej prawa własności przed immisjami, których poziom przekracza kryteria wskazane w art. 144 k.c. zwraca uwagę J.J. Skoczylas, Cywilno-prawne środki, s. 114-115 i przywołana tam literatura.
37 Por. W. Kocoń, Ochrona cywilnoprawna przeciwko niedozwolonym oddziaływaniom na nieruchomości sąsiednie (art. 144 k.c.), „Palestra” 1997, nr 12, s. 69 i n.
38 Por. J. Gładyszowski, Mierniki dopuszczalnych zakłóceń sąsiedzkich na tle przepisu art. 144 k.c., NP. 1975, nr 3, s. 416; J.S. Piątkowski (op. cit., s. 127-128) wyraził pogląd, że standardy jakości (mier-niki oddziaływania) określone przez przepisy szczególne (w tym regulacje prawnośrodowiskowe) wyznaczają jednocześnie górną granicę „przeciętnej miary”; pogląd ten aprobuje także W.J. Katner, Ochrona własności, s. 21 i n.
39 Tak też: J. Gładyszowski, op. cit., s.416; J. Szachułtowicz, Odpowiedzialność deliktowa przedsiębiorstw państwowych wprawianych w ruch siłami przyrody, Warszawa 1968, s. 144; B. Lewaszkiewicz-Petry-kowska, Odpowiedzialność cywilna prowadzącego na własny rachunek przedsiębiorstwa wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody (art. 435 k.c.), Warszawa 1967, s. 107 i n.
misja pogarsza korzystanie z nieruchomości sąsiednich i tak już poddanych różnym
oddziaływaniom40.
3.1. Roszczenia właścicieli nieruchomości sąsiednich w odniesieniu immisji pośrednich – ochrona prywatnoprawna
W przypadku przekroczenia granicy oddziaływania wyznaczonej przez art. 144 k.c. właścicielowi nieruchomości sąsiedniej (czy też właścicielom nieruchomości) przy-sługuje roszczenie negatoryjne o zaniechaniu naruszeń i przywrócenie stanu
zgod-nego z prawem (art. 222 § 2 k.c. w zw. z art. 144 k.c.)41, w tym także dokonanie
określonych działań pozytywnych, bez których przywrócenie do stanu zgodnego
z prawem nie byłoby możliwe42. W orzecznictwie przyjmuje się trafnie, że
przywró-cenie stanu zgodnego z prawem nie zawsze jest jednoznaczne z przywróprzywró-ceniem stanu poprzedniego, stan zgodny z prawem bowiem może jedynie oznaczać zminimalizo-wanie immisji do takiego poziomu zakłóceń, że nie będzie ona już więcej przekraczała
„przeciętnej miary”43. W odniesieniu do uciążliwości zapachowej, która w danym
stanie może stanowić bezprawną immisji, roszczenie prywatnoprawne, które będzie przysługiwać właścicielom nieruchomości sąsiednich, będzie mogło jedynie zmierzać do żądania nakazania zminimalizowania emisji zapachowej do poziomu nieprzekra-czającego „przeciętnej miary”. Właściciele nieruchomości sąsiednich nie będą mogli
żądać całkowitego zakazania emisji zapachowej44.
3.2. Roszczenie negatoryjne – kwestia legitymacji
Legitymacja czynna do wystąpienia z roszczeniem negatoryjnym przeciwko pod-miotowi powodującemu powstanie immisji przysługuje właścicielowi nieruchomości,
40 Judykatura odrzuciła koncepcję „powszechnie odczuwanych w danym rejonie” skutków immisji; tak np. SN z 6 października 1976 r., IV CR 380/76, OSNCP 1977, nr 5-6, poz. 93.
41 Chyba, że owo naruszenie własności mieści się w skutecznym wobec właściciela uprawnieniu do oddziaływania na jego własność – tego rodzaju regulacją jest art. 144 k.c.: por. J.J. Skoczylas, Cywil-noprawne środki, s. 122.
42 J.J. Skoczylas wskazuje, że budzi wątpliwość możliwość żądania w ramach roszczenia negatoryjnego nie tylko zaniechania, ale także pozytywnego działania, Cywilnoprawne środki, s. 126; aczkolwiek aktualnie w orzecznictwie aprobowany jest pogląd w ramach roszczenia negatoryjnego można żą-dać pozytywnego zachowania emitenta – por. wyrok SN z 14 maja 2002 r., V CKN 1021/2000, LexPolonica nr 379795: „treść art. 144 w związku z art. 222 § 2 k.c. pozwala na nałożenie na właści-ciela nieruchomości, z której pochodzą negatywne oddziaływania, obowiązków minimalizujących występujące immisje pośrednie”.
43 Por. np. wyrok SN z 14 maja 2002 r., V CKN 1021/2000 (LexisNexis nr 379795).
44 Poza przedmiotem rozważań w niniejszym opracowaniu pozostaje kwestia możliwości konstru-owania przez podmioty narażone na uciążliwość zapachową środków ochrony prywatnoprawnej w oparciu o art. 23 i 24 k.c. czyli przepisy dotyczące ochrony dóbr osobistych; por. szerzej na temat relacji pomiędzy ochroną dóbr osobistych a ochroną środowiska: J.J. Skoczylas, Cywilnoprawne środki, s. 79-104.
154 Mariusz Baran
a także tym, którzy są uprawnieni z tytułu przysługujących im praw do ochrony tak,
jak właściciele z mocy przepisów szczególnych45. Z kolei legitymowanym biernie
bę-dzie właściciel nieruchomości wyjściowej, który dopuszcza się działań lub zaniechań,
o których mowa w art. 144 k.c., oraz każdy władający nieruchomością wyjściową46.
Legitymację bierną ma także ten, w czyim interesie dokonano immisji na nieru-chomości wyjściowej, a także ten, kto na polecenie właściciela dopuścił się immisji (bezpośredni wykonawca).
4. Ustawa Prawo ochrony środowiska a przeciwdziałanie