Zasady naprawiania szkód w środowisku wyrządzonych przed 30 kwietnia 2007 r

Ustawa szkodowa weszła w życie z dniem 30 kwietnia 2007 r. Jej uregulowania zatem znajdują odniesienie do stanów faktycznych, kwalifi kowanych jako szkoda w środo-wisku lub bezpośrednie nią zagrożenie w ww. znaczeniu i wyrządzonych po dniu jej wejścia w życie. Nie ulega tymczasem wątpliwości, że przed wejściem w życie ustawy szkodowej zjawisko negatywnych działań przeciwko środowisku, ocenianych jako szkody, również miało miejsce. Ustawodawca zatem zobligowany był do

uregulowa-18 Do działalności stwarzającej ryzyko szkody w środowisku ustawodawca zaliczył: działalność z za-kresu ustawy z  13 września 1996  r. o  utrzymaniu czystości i  porządku w  gminach – w  zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, wymagającą uzyskania wpisu do rejestru działalności regulowanej w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieru-chomości; z zakresu ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska – eksploatację instalacji wymagającą uzyskania: pozwolenia zintegrowanego, pozwolenia na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza; z zakresu ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2013 r. poz. 21): zbieranie lub przetwarzanie odpadów wymagające uzyskania zezwolenia, działalność wy-magającą uzyskania wpisu do rejestru w zakresie, o którym mowa w art. 50 ust. 1 pkt 5 lit. a i b tej ustawy; z zakresu ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne – wymagające uzyskania pozwo-lenia wodnoprawnego: na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, pobór oraz odprowadzanie wód powierzchniowych lub podziemnych, retencjonowanie śródlądowych wód powierzchniowych; z zakresu ustawy z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfi kowanych – zam-knięte użycie GMO oraz zamierzone uwolnienie GMO do środowiska, w  tym wprowadzanie produktów GMO do obrotu; z  zakresu rozporządzenia Rady nr 259/93 z  dnia 1 lutego 1993  r. w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów w obrębie do Wspólnoty Europejskiej oraz poza jej obszar (Dz.Urz. WE L 30 z 06.02.1993, s. 1; Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 2, s. 176) – międzynarodowy obrót odpadami; z zakresu ustawy z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych – gospodarowanie odpadami wydobywczymi na podstawie decyzji zatwierdzającej program gospodarowania odpadami wydobywczymi; z zakresu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze – podziemne składowanie dwutlenku węgla. Do działalności stwarza-jącej ryzyko szkody w środowisku zalicza się również: produkcję, wykorzystanie, przechowywanie, przetwarzanie, składowanie, uwalnianie do środowiska oraz transport: substancji niebezpiecznych i  mieszanin niebezpiecznych lub substancji stwarzających zagrożenie i  mieszanin stwarzających zagrożenie w  rozumieniu przepisów o  substancjach chemicznych i  ich mieszaninach, środków ochrony roślin w rozumieniu ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin, produktów biobój-czych w rozumieniu ustawy z dnia 13 września 2002 r. o produktach; transport: towarów niebez-piecznych w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezniebez-piecznych, materiałów niebezpiecznych w  rozumieniu ustawy z  dnia 18 sierpnia 2011  r. o  bezpieczeństwie morskim.

nia zasad zastosowania „nowych” przepisów ustawy szkodowej do stanów faktycz-nych, które miały miejsce przed jej wejściem w życie. W praktyce okazało się, że tzw. stare szkody w środowisku w dalszym ciągu stanowią istotny procent ogółu postępo-wań szkodowych prowadzonych przez regionalnych dyrektorów ochrony środowiska, a  zatem przepisy regulujące tryb postępowania w  takich przypadkach okazują się bardzo istotne i znajdują częste zastosowanie.

W tym zakresie istotne znaczenie ma przepis przejściowy, tj. art. 35 ustawy szkodowej, zgodnie z treścią którego do bezpośredniego zagrożenia szkodą w środo-wisku lub do szkody w środow środo-wisku, które zaistniały przed 30 kwietnia 2007 r. lub wy-nikały z działalności, która została zakończona przed 30 kwietnia 2007 r., stosuje się przepisy dotychczasowe (ust. 1). Do szkód w środowisku, dotyczących powierzchni ziemi wyrządzonych przed dniem 30 kwietnia 2007 r., stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 32 (tj. p.o.ś), w brzmieniu dotychczasowym, z tym że organem wła-ściwym jest regionalny dyrektor ochrony środowiska (ust. 2). Przepisy powyższe re-gulują zatem kwestię zasad odpowiedzialności za szkody wyrządzone w powierzchni ziemi i  pozostałych elementach środowiska objętych ochroną w  oparciu o  ustawę szkodową – czyli w wodach oraz siedliskach i gatunkach chronionych. Regulacja po-wyższa, na pierwszy rzut oka, nie nasuwająca wątpliwości interpretacyjnych, w prak-tyce okazuje się unormowaniem rodzącym trudności w zakresie identyfi kacji organu właściwego do zastosowania środków odpowiedzialności, wynikających z dotychcza-sowych przepisów prawnych. Ilość wszczynanych przez organy administracji postę-powań w przedmiocie rozstrzygnięcia sporów kompetencyjnych przez Naczelny Sąd Administracyjny na gruncie regulacji art. 35 ustawy szkodowej szczególnie dobitnie

uwypukla mankamenty wskazanej regulacji prawnej19.

W odniesieniu do szkód w powierzchni ziemi (bezpośredniego zagrożenia taką szkodą) wskazać należy, w  dużym uproszczeniu, że w  świetle aktualnych uregulo-wań prawnych naprawienie takiej szkody następuje, zgodnie z  art. 6 pkt 8 lit. c), przez usunięcie zagrożenia dla zdrowia ludzi, w tym przywrócenie do stanu

zgod-nego ze standardami jakości gleby i ziemi, w rozumieniu przepisów ustawy p.o.ś.20

W przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku podmiot korzystający ze środowiska jest obowiązany niezwłocznie podjąć działania

zapobie-19 Zob. m. in: postanowienia NSA w zakresie wskazania regionalnego dyrektora ochrony środowiska jako organu właściwego rzeczowo do rozpoznania sprawy szkody w środowisku: II OW 33/13 z 2 lipca 2013 r. (szkoda obejmowała wody podziemne), II OW 114/12 z 21 września 2012 r. (szkoda dotyczyła środowiska gruntowo-wodnego), II OW 30/12 z 9 maja 2012 r. (chodziło o zanieczysz-czenie studni), II OW 138/11 z 17 stycznia 2012 r. (szkoda obejmowała zanieczyszo zanieczysz-czenie wód po-wierzchniowych i podziemnych), II OW 51/10 z 26 października 2010 r. (szkoda obejmowała wody podziemne) oraz postanowienie o sygn. akt II OW 26/09 z 16 września 2009 r., w którym jako or-gan właściwy do rozpoznania sprawy szkody w środowisku dotyczącej wód podziemnych wskazano starostę. Wszystkie orzeczenia opublikowane na stronie www.nsa.gov.pl (w zakładce orzecznictwo), [dostęp: 25.02.2014 r.].

20 Zob. rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz.U. nr 165, poz. 1359).

120 Diana Trzcińska

gawcze21, zaś w przypadku wystąpienia szkody w środowisku podmiot korzystający

ze środowiska jest obowiązany do: podjęcia działań w  celu ograniczenia szkody w  środowisku, zapobieżenia kolejnym szkodom i  negatywnym skutkom dla zdro-wia ludzi lub dalszemu osłabieniu funkcji elementów przyrodniczych, w  tym na-tychmiastowego skontrolowania, powstrzymania, usunięcia lub ograniczenia w inny sposób zanieczyszczeń lub innych szkodliwych czynników oraz do podjęcia działań

naprawczych22. Chcąc wywiązać się z ciążącego z mocy prawa obowiązku

przeprowa-dzenia działań naprawczych podmiot korzystający ze środowiska uzgadnia warunki przeprowadzenia działań naprawczych z organem ochrony środowiska, składając mu stosowny wniosek o uzgodnienie warunków przeprowadzenia działań naprawczych. Uzgodnienie warunków przeprowadzenia działań naprawczych następuje w drodze decyzji administracyjnej (zob. art. 13 ustawy szkodowej). Jeżeli podmiot korzystający ze środowiska nie podejmie działań zapobiegawczych i naprawczych, organ ochrony środowiska w  drodze decyzji nakłada na niego obowiązek przeprowadzenia tych działań. W takim przypadku nie stosuje się przepisów art. 362 p.o.ś. (art. 15 ustawy szkodowej).

Z kolei, w odniesieniu do tzw. starych szkód, a więc wyrządzonych przed 30 kwietnia 2007  r., ustawodawca odsyła nas do dotychczasowych uregulowań praw-nych (tj. przepisów ustawy p.o.ś. w brzmieniu sprzed 30 kwietnia 2007 r.). Wówczas władający powierzchnią ziemi, na której występuje zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo niekorzystne przekształcenie naturalnego ukształtowania terenu, obowiązany był do przeprowadzenia ich rekultywacji. Ustawa szkodowa nie posługuje się po-jęciem rekultywacji, niemniej w  odniesieniu do szkód sprzed 30 kwietnia 2007  r. termin ten jest w dalszym ciągu adekwatny. Z mocy art. 35 ust. 2 ustawy szkodo-wej tryb postępowania wyznaczany przepisami ustawy szkodoszkodo-wej w odniesieniu do szkód w powierzchni ziemi nie znajduje zastosowania właśnie do szkód w środowi-sku dotyczących powierzchni ziemi wyrządzonych przed dniem 30 kwietnia 2007 r. W takim bowiem przypadku, jak wskazano powyżej, zastosowanie znajdą przepisy p.o.ś. w brzmieniu obowiązującym przed 30 kwietnia 2007 r. z tym, że organem wła-ściwym jest regionalny dyrektor ochrony środowiska. Z uwagi zatem na fakt, że cyto-wany art. 35 ust. 2 ustawy szkodowej odsyła do stosowania zapisów p.o.ś., regionalny dyrektor ochrony środowiska, w  sytuacji gdy wpłynie do niego zgłoszenie szkody

21 Zgodnie z art. 6 pkt 4 ustawy szkodowej o działaniach zapobiegawczych to działania podejmowane w  związku ze zdarzeniem, działaniem lub zaniechaniem powodującym bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku, w celu zapobieżenia szkodzie lub zmniejszenia szkody, w szczególności wy-eliminowanie lub ograniczenie emisji.

22 Działania naprawcze (art. 6 pkt 3 ustawy szkodowej) to wszelkie działania, w tym działania ogra-niczające lub tymczasowe, podejmowane w  celu naprawy lub zastąpienia w  równoważny sposób elementów przyrodniczych lub ich funkcji, które uległy szkodzie, w  szczególności oczyszczanie gleby i wody, przywracanie naturalnego ukształtowania terenu, zalesianie, zadrzewianie lub tworze-nie skupień roślinności, reintrodukcję zniszczonych gatunków, prowadzące do usunięcia zagrożenia dla zdrowia ludzi oraz przywracania równowagi przyrodniczej i walorów krajobrazowych na danym terenie.

w powierzchni ziemi wyrządzonej przed 30 kwietnia 2007 r., obowiązany jest zasto-sować nieobowiązujące już przepisy p.o.ś. dotyczące zanieczyszczenia powierzchni ziemi i  jej rekultywacji. Jednak to na tym organie spoczywa obowiązek ustalenia faktu zaistnienia szkody przed datą wejścia w życie ustawy szkodowej. Okoliczność ta ma zatem bardzo istotne znaczenie dla określenia reżimu prawnego naprawienia szkody w powierzchni ziemi.

Przepisy dotychczasowe – art. 102 ust. 1 p.o.ś. zobowiązuje władającego po-wierzchnią ziemi, na której występowało zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo nie-korzystne przekształcenie naturalnego ukształtowania terenu do przeprowadzenia ich rekultywacji. Obowiązek rekultywacji ciąży zatem na podmiocie, którym co do zasady jest władający powierzchnią ziemi z mocy samego prawa. Władającym po-wierzchnią ziemi w rozumieniu art. 3 pkt. 44 p.o.ś. jest właściciel nieruchomości, a je-żeli w ewidencji gruntów i budynków ujawniono inny podmiot władający gruntem – podmiot ujawniony jako władający. Zgodnie z art. 106 p.o.ś obowiązany do rekul-tywacji powinien złożyć wniosek o jej uzgodnienie z organem ochrony środowiska, czyli aktualnie – z  regionalnym dyrektorem ochrony środowiska właściwym miej-scowo. Należy przy tym podkreślić, że przepisy cytowanej ustawy p.o.ś. nie przewi-dują umocowania regionalnego dyrektora ochrony środowiska (a wcześniej starosty) do nakładania obowiązku rekultywacji w drodze decyzji administracyjnej w sytuacji, gdy podmiot zobowiązany uchyla się od jej przeprowadzenia. Żaden z przepisów art. 102 do 111 p.o.ś. bowiem nie przewiduje kompetencji organu administracji do wyda-wania decyzji nakładającej obowiązek rekultywacji, a jedynie przewiduje uzgodnie-nie w drodze decyzji administracyjnej działań rekultywacyjnych ze zobowiązanym. Obowiązek rekultywacji powstaje z mocy prawa, płynie bowiem wprost z art. 102 ust. 1 p.o.ś. W orzecznictwie i doktrynie wskazuje się, że obowiązek ten – w sytuacji, gdy zobowiązany uchyla się od jego realizacji – powinien zostać skonkretyzowany w decyzji administracyjnej wydanej na podstawie art. 362 ust. 6 w zw. z ust. 1 pkt 2 p.o.ś., na mocy której właściwy organ uruchamia środki odpowiedzialności admini-stracyjnej, zmierzające do wyegzekwowania realizacji obowiązku rekultywacji płyną-cego z mocy prawa.

W oparciu o wskazany przepis (art. 362 p.o.ś.) organ wydaje decyzję, w któ-rej nakłada na zobowiązanego obowiązek przywrócenia środowiska do stanu wła-ściwego. Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem doktryny i orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego, przepisy art. 362 p.o.ś kreują zasady odpowiedzialności za pogorszenie stanu środowiska, zaś orzekanie w tej mierze poddane jest kompetencji organów administracji. Zgodnie z  treścią ust. 1 i  2 tegoż przepisu, jeżeli podmiot korzystający ze środowiska negatywnie oddziałuje na środowisko, organ ochrony

śro-dowiska23 może, w drodze decyzji, nałożyć obowiązek:

1) ograniczenia oddziaływania na środowisko i jego zagrożenia,

23 Organami ochrony środowiska, zgodnie z treścią art. 376 i 377 p.o.ś. w brzmieniu obowiązującym przed 30 kwietnia 2007  r., byli: wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta, sejmik wojewódz-twa, marszałek wojewódzwojewódz-twa, wojewoda, minister właściwy do spraw środowiska, organy Inspekcji

122 Diana Trzcińska

2) przywrócenia środowiska do stanu właściwego24.

Przesłanką wydania powyższej decyzji jest „negatywne” oddziaływanie na śro-dowisko, czyli takie, które prowadzi do ujemnych skutków pomniejszających wartość środowiska, choć niekoniecznie prowadzących do szkód pojmowanych jako

uszczer-bek majątkowy25. Negatywnym oddziaływaniem na środowisko w rozumieniu

ana-lizowanego przepisu może być naruszenie obowiązku przestrzegania standardów jakości środowiska, np.: niekorzystne przekształcenie naturalnego ukształtowania terenu, które jednocześnie stanowi przesłankę rekultywacji. Jak więc wskazano wyżej, brak realizacji obowiązku rekultywacji w takiej sytuacji może spowodować po-jawienie się odpowiedzialności administracyjnej, realizowanej w trybie art. 362 ust. 1 pkt 2 ustawy, skutkującej nałożeniem obowiązku przywrócenia środowiska do stanu poprzedniego (który w tym wypadku jest stanem właściwym). Wydając taką decyzję, która zgodnie z intencją ustawodawcy ma charakter uznaniowy, organ ma obowiązek określić zakres ograniczenia oddziaływania na środowisko lub stan, do którego ma zo-stać przywrócone środowisko oraz termin wykonania nałożonego obowiązku. Rodzaj i charakter nałożonych obowiązków mogą być rozmaite, jednak ich wybór musi być celowy, a przede wszystkim wykonalny. Nałożone obowiązki winny być jasno

sprecy-zowane i określone co do sposobu wykonania oraz miejsca ich wykonania26. Nie ma

przy tym wątpliwości, że wskazane obowiązki – w zależności od stanu faktycznego

sprawy administracyjnej – mogą być kumulowane27. Celem wskazanych

instrumen-tów ochrony prawnej jest zapobieżenie ewentualnej szkodzie lub jej wyeliminowa-nie. Gdyby jednak nie było możliwe nałożenie powyższych obowiązków, z przyczyn np.: technicznych, czy ekonomicznych, ustawodawca przewidział możliwość prze-kształcenia odpowiedzialności o charakterze zapobiegawczym, o której mowa w ust.

1 art. 362, w odpowiedzialność o charakterze kompensacyjnym28. Zgodnie bowiem

z ust. 3 art. 362, w razie braku możliwości nałożenia powyższych obowiązków, sta-rosta (obecnie: regionalny dyrektor ochrony środowiska) może zobowiązać podmiot korzystający ze środowiska do uiszczenia kwoty pieniężnej odpowiadającej

wysoko-Ochrony Środowiska przy czym w sprawach, o których mowa w dyspozycji art. 362 ust. 1 i 3 p.o.ś., właściwym do wydania decyzji był, co do zasady, starosta (art. 378 ust. 1).

24 W doktrynie decyzję wydaną w trybie art. 362 p.o.ś. określa się mianem decyzji naprawczej. Tak: A. Lipiński, Prawne postawy ochrony środowiska, Warszawa 2005, s. 386.

25 Zob. A. Lipiński, [w:] Ustawa Prawo ochrony środowiska. Komentarz, (red.) J. Jendrośka, Wrocław 2001, s.  866. Przyjmuje się również, że „negatywne” oddziaływanie na środowisko nie musi być zawinione, ani bezprawne; wystarczy czysto obiektywny stan negatywnego oddziaływania na śro-dowisko. Tak: W. Radecki, Odpowiedzialność prawna, s. 270.

26 Por. orzeczenie NSA z 22 stycznia 1988 r. w sprawie IV SA 493/96, opublikowane w Systemie Informacji Prawnej LEX nr 45198, wydane na gruncie art. 82 ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (Dz.U. nr 49, poz. 196 ze zm.), które nadal jest aktualne, także na gruncie obecnego stanu prawnego.

27 Por. W. Radecki, Odpowiedzialność prawna, s. 271.

28 Por. E. Radziszewski, Prawo ochrony środowiska. Przepisy i komentarz, Warszawa 2003, s. 363. Por. też W. Radecki, Odpowiedzialność prawna, s. 269.

ści szkód wynikłych z naruszenia stanu środowiska. Odszkodowanie to zobowiązany wpłaca na rzecz właściwego gminnego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej, jeżeli zaś szkody dotyczą obszaru kilku gmin organ zobowiązuje do wpłaty kwot na rzecz właściwych gminnych funduszy ochrony środowiska i  gospodarki wodnej proporcjonalnie do wielkości szkód (ust. 4 art. 362 ustawy). Ustawodawca nie nakreśla kryteriów, wedle których szkoda ma być liczona i w tej mierze pomocne mogą okazać się wiadomości specjalne formułowane w opiniach biegłych, mogących stanowić dowód w sprawie administracyjnej.

W odniesieniu do władających powierzchnią ziemi podmiotów korzystających ze środowiska, które nie oddziałują negatywnie na środowisko, zobowiązanych na mocy przepisów ustawy do rekultywacji powierzchni ziemi, organ ochrony środowi-ska może zobowiązać jedynie do przywrócenia środowiśrodowi-ska do stanu właściwego, a w braku takiej możliwości – do uiszczenia kwoty pieniężnej odpowiadającej wysokości szkody wynikłej z naruszenia środowiska. Nie ma natomiast możliwości nałożenia obowiązku ograniczenia oddziaływania na środowisko i  jego zagrożenia, gdyż tę możliwość wyłącza dyspozycja przepisu art. 362 ust. 6 ustawy. Przepis ten zatem, ograniczając katalog środków odpowiedzialności administracyjnej, które mogą być zastosowane w przypadku opisanym w dyspozycji tej normy, jednocześnie rozszerza tę formę odpowiedzialności na podmiot, który wprawdzie nie oddziałuje negatyw-nie na środowisko, jednak jest władającym powierzchnią ziemi, zobowiązanym do rekultywacji.

W orzecznictwie przyjmuje się też, że:

sam fakt posiadania tytułu własności do ziemi może stanowić podstawę na-łożenia obowiązku w trybie art. 362 ustawy (...) i bez znaczenia będzie okoliczność oddziaływania negatywnego na środowisko przez właściciela bądź brak takiego oddziaływania29.

Oznacza to, że na podstawie art. 362 ust. 6 p.o.ś. obowiązek przywrócenia środowi-ska do stanu właściwego, oznaczający w istocie konieczność przeprowadzenia rekul-tywacji powierzchni ziemi, będzie mógł być nałożony na władającego powierzchnią ziemi, który nie wywiązuje się z obowiązku rekultywacji, wynikającego z mocy sa-mego prawa. Prowadzi to jednocześnie do wniosku, że w takim przypadku decyzja wydana na podstawie art. 362 ust. 6 p.o.ś. ma charakter uzupełniający w stosunku do

obowiązków wynikających z  innych przepisów30. Zagadnieniem spornym jest

jed-nak, który organ jest właściwy do realizacji środków określonych w art. 362 ust. 6 p.o.ś., a więc czy regionalny dyrektor ochrony środowiska, czy też starosta jako organ wskazany w art. 378 p.o.ś, choć ta kwestia pozostaje nieco poza ramami niniejszego

opracowania31.

29 Por. wyrok WSA w Warszawie z dnia 1 lutego 2005 r., IV SA/Wa 11/04, LEX nr 164961.

30 Tak: K. Gruszecki, Prawo ochrony środowiska. Komentarz, Warszawa 2007, s. 691-701.

31 W doktrynie wskazuje się na bezprzedmiotowość cytowanego przepisu art. 362 ust. 6 p.o.ś. z uwagi na uregulowania ustawy szkodowej, będące w tym przypadku przepisami konkurencyjnymi.

Nie-124 Diana Trzcińska

Należy w tym miejscu podkreślić, że odmiennie niż w stanie prawnym, obo-wiązującym do 30 kwietnia 2007  r., stosowanie art. 102 i  n. p.o.ś w  zw. z  art. 35 ustawy szkodowej nie dotyczy niekorzystnego przekształcenia rzeźby terenu, lecz tylko zanieczyszczenia gleby lub ziemi w  stopniu przekraczającym określone dla

nich standardy jakości32. Niemniej jednak, w  odniesieniu do szkód w  powierzchni

ziemi, istotne znaczenie mają także uregulowania wynikające z  ustawy z  dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpa-dach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 100, poz. 1085 ze zm.). Przepisy te bowiem modyfi kują ogólną regułę podmiotowej odpowiedzialności władającego powierzchnią ziemi za zanieczyszczenie gruntu, kierując ten obowiązek do sprawcy zanieczyszczenia.

Zgodnie z wyżej powołaną ogólną regułą, wynikającą z treści art. 102 ust. l p.o.ś., do przeprowadzenia rekultywacji powierzchni ziemi, na której występuje zanieczysz-czenie gleby lub ziemi, obowiązany jest władający powierzchnią ziemi, którym, co do zasady, jest właściciel nieruchomości gruntowej. Przypadki, w których władający powierzchnią ziemi może się zwolnić z  obowiązku rekultywacji zanieczyszczonej gleby lub ziemi określa art. 102 ust. 2, 4 i  5 p.o.ś. Zgodnie z  tymi przepisami, je-żeli władający powierzchnią ziemi wykaże, iż zanieczyszczenie gleby lub ziemi, albo niekorzystne przekształcenie naturalnego ukształtowania terenu, dokonane po dniu objęcia przez niego władania, spowodował inny wskazany podmiot, to obowiązek rekultywacji spoczywa na tym podmiocie. Ponadto starosta (obecnie: regionalny dy-rektor ochrony środowiska) dokonuje rekultywacji, jeżeli:

1) podmiot, który spowodował zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo nieko-rzystne przekształcenie naturalnego ukształtowania terenu, nie dysponuje prawami do powierzchni ziemi, pozwalającymi na jej przeprowadzenie, lub

2) nie można wszcząć postępowania egzekucyjnego dotyczącego obowiązku rekultywacji albo egzekucja okazała się bezskuteczna, lub

3) zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo niekorzystne przekształcenie natu-ralnego ukształtowania terenu nastąpiło w wyniku klęski żywiołowej. Starosta (obecnie: regionalny dyrektor ochrony środowiska) dokonuje rekulty-wacji także wówczas, gdy z uwagi na zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub możliwość

mniej jednak, nie dotyczy to tzw. starych szkód, o których mowa w niniejszym opracowaniu. Zob. M. Górski, z powołaniem na B. Rakoczego, [w:] M. Górski, M. Pchałek, W. Radecki, J. Jerzmański, M. Bar, S. Urban, J. Jendrośka, Prawo ochrony środowiska. Komentarz, Warszawa 2011, s. 1213.

32 Por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 8 listopada 2010 r. IV SA/Wa 528/2010, www.orzeczenia.nsa.gov.pl: Przepisy ustawy Prawo ochrony środowiska mają zastosowanie do sytuacji, kiedy zdarzenie spełnia defi nicję szkody, która w przypadku powierzchni ziemi rozumiana jest jako zanieczyszczenie gleby lub ziemi, czyli przekroczenie dopuszczalnych standardów, określonych w  rozporządzeniu Ministra Środowiska w  sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi.

zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku konieczne jest natychmiastowe jej dokonanie.

Jak wskazano powyżej, normę modyfi kującą ogólną regułę odpowiedzialności, wynikającą z  art. 102 ust. 1 p.o.ś., przewidują także przepisy przejściowe, zawarte w ustawie z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środo-wiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 100, poz. 1085 ze zm.). W odniesieniu do zanieczyszczenia gleby lub ziemi, które nastąpiło przed dniem 1 października 2001 r., możliwość zwolnienia się z obowiązku rekultywacji zależała od skutecznego dokonania właściwemu staroście, w terminie nie później niż do 30 czerwca 2004 r., zgłoszenia faktu istnienia zanieczyszczenia gleby lub ziemi

spowodowanego przez inny podmiot33. Do zgłoszenia należało załączyć odpowiednio

wyniki badań potwierdzających fakt zanieczyszczenia ziemi lub gleby lub dokumen-tację potwierdzającą niekorzystne przekształcenie ukształtowania terenu oraz opis okoliczności wskazujących, iż sprawcą tych zdarzeń był inny podmiot. Zgodnie