Euroregion - obszar dobrowolnej współpracy przygranicznej w zakresie spraw gospo-darczych, społecznych, kulturalnych itp. pomiędzy dwoma lub większą liczbą państw i ich władzami lokalnymi. Euroregion stanowi ograniczony geograficznie obszar składający się z części terytoriów państw, które zgodziły się na koordynowanie swych działań w róż-nych dziedzinach, przy poszanowaniu prawa wewnętrznego.
Idea euroregionów narodziła się tuż po zakończeniu II wojny światowej. Z założenia miały one zniwelować panujące stereotypy, załagodzić istniejące konflikty międzynaro-dowe, a w efekcie doprowadzić do integracji europejskiej. Miały być sposobem na poko-nanie granicy państwowej rozumianej jako swoista bariera. Miały uruchomić pomost umożliwiający współpracę przygraniczną, gdyż ta jest ściśle związana z istnieniem gra-nic i ich charakterem.
Głównym impulsem stworzenia euroregionów były więc przesłanki polityczne. Obecnie zeszły one na plan dalszy. Aktualnym celem współpracy transgranicznej jest stworzenie pod-staw współpracy w dziedzinie gospodarczej, a także przemiana granic o charakterze fizycznym w granicę o charakterze administracyjnym. Tego typu działania mają rozwinąć świadomość graniczną regionów zainteresowanych przynależnością do większego organizmu europejskiego.
Współpraca transgraniczna dotyczy różnych organów władzy - komitetów samorzą-dowych i rząsamorzą-dowych, instytucji planowania regionalnego, czy władz euroregionów przy-granicznych. Może być ona oparta zarówno o porozumienia lokalne, międzypaństwowe, jak i regionalne.
W 1993 roku Traktat z Maastricht zapewnił swobodę poruszania się jednostek, przepły-wu kapitału, usług i towarów. Jednak tylko teoretycznie. Większość regionów przygranicz-nych nadal boryka się z problemami, które jednoznacznie świadczą o ich prowincjonalizmie.
Brak jednolitych rozwiązań obejmuje szereg dziedzin życia gospodarczego i społecznego, szczególnie takich, jak: ciągłe problemy związane z ruchem granicznym, różnice w sy-stemach transportu, pogłębiające się zróżnicowanie rynku pracy, poziomu płac i systemów opieki społecznej, czy pogarszający się system bezpieczeństwa w wyniku otwarcia granic.
Ze względu na swoje specyficzne położenie rejony przygraniczne są często izolowane od centrum decyzyjnego i centrum działalności gospodarczej. Firmy działające na tych terenach są zwykle niedoinformowane, przede wszystkim jeśli chodzi o nowe możliwo-ści rynkowe, szanse eksportowe oraz zasoby marketingowe. Mają mniejsze możliwomożliwo-ści rozwoju nowych produktów i dość słabe perspektywy konkurowania na sąsiednich rynkach.
Ośrodki gospodarcze zlokalizowane w najbliższym sąsiedztwie granic są zazwyczaj odcięte od części swojego naturalnego zaplecza, które znajduje się po drugiej stronie
gra-60 Lidia Pokrzycka
nicy. Ta sytuacja ma bardzo duży wpływ na zakres działalności usługowej i handlowej.
Nie od dzisiaj także wiadomo, że regiony nadgraniczne cierpią także na brak odpowie-dnich dróg tranzytowych.
Charakterystycznymi cechami wyróżniającymi te obszary jest zazwyczaj przewaga jed-nej branży przemysłowej nad innymi, znaczne oparcie się na rolnictwie, słabo rozwinięty sektor usług, brak instytucji szkolnictwa wyższego oraz słaba infrastruktura techniczna.
Regiony przygraniczne bardzo często mają także problemy wywodzące się z braku do-brze wykwalifikowanej kadry pracowniczej.
Systemy transgraniczne potrzebne są jednak nie tylko po to, by wyrównywać tego typu dysproporcje. Nie należy zapominać o edukacji, nauce języków obcych i rutynowych proble-mach granicznych. Wymaga to więc pomocy nie tylko danego państwa, ale całej Europy.
Idea związków transgranicznych sprawdziła się już w Europie Zachodniej. Z kilku-dziesięciu funkcjonujących tam euroregionów, jako jeden z najlepszych wymienia się nie-miecko-holenderski Euroregio oraz niemiecko-francusko-szwąjcarski Regio.
Euroregio powstał w latach 60-tych. Obejmuje 103 gminy, miasta, powiaty niemiec-kie i holendersniemiec-kie o łącznej powierzchni 6,8 tys. km 2, zamieszkałe przez ok, 950 tys.
Holendrów i 850 tys. Niemców. W ramach tego Euroregionu działają specjalne grupy robocze zajmujące się problemami granicznymi, turystyką, ochroną zdrowia i ochroną przed katastrofami, oraz komisje koordynujące sprawy gospodarki, transportu, rolnictwa, kultury, edukacji i turystyki. Na budżet Euroregio składają się dotacje pochodzące z pro-gramów Unii Europejskiej, a także środki pochodzące z samoopodatkowania się ludności w wysokości 1 DM rocznie.
Z kolei Regio tworzą po stronie szwajcarskiej 2 półkantony i 7 powiatów, po stronie francuskiej 2 departamenty i 1 powiat oraz po stronie niemieckiej 5 okręgów. Region ten zamieszkuje ogółem 2,1 min ludzi. Także i tutaj występują podziały na komitety i grupy robocze zajmujące się m.in. polityką regionalną w zakresie transportu, ochroną środowi-ska, polityką gospodarczą w skali regionu, środkami przekazu, kulturą i zagospodarowa-niem przestrzennym.
Wymienione Euroregiony stanowią klasyczny przykład przełamywania historycznych konfliktów narodowych między Niemcami i Holandią, a także Niemcami a Francją. Po-kazują również, że możliwa jest współpraca pomiędzy państwami należącymi do Unii Europejskiej i państwami spoza „układu". Zarówno w przypadku Euroregio, jak i Regio współpraca rozwijała się etapowo. Począwszy od tworzenia ośrodków informacji i doradztwa prawnego, poprzez współpracę kulturalną, aż do ożywionych kontaktów gospodarczych.
Po latach stojących pod znakiem żelaznych barier idea euroregionów trafiła także do Pol-ski. Obecnie działa u nas osiem takich związków. Pierwszym, utworzonym w 1991 roku, był czesko-połsko-niemiecki Euroregion Nysa. Później powstawały - Karpaty, Tatry, Nysa - Szpre-wa - Bóbr, Pro Europa Viadrina, Pomerania, Region Transgraniczny Śląsk - Morawy i Bug.
Euroregion Nysa tworzą trzy związki komunalne: polski (województwo jeleniogór-skie), czeski (Północne Czechy) i niemiecki (region górnołużycko-dolnośląski). Główne cele istnienia Euroregionu to m.in. usunięcie negatywnego oddziaływania granic państwo-wych, rozwój potencjału gospodarczego, poprawa poziomu życia mieszkańców oraz zmia-na stanu zmia-naturalnych i kulturowych warunków życia. Na konto jego sukcesów możzmia-na zapisać zbudowanie mostu na Nysie, dostosowanego do projektowanej autostrady
łączą-Euroregiony - wstęp do integracji 61
cej południową część Niemiec, przez Wrocław, Katowice, Kraków, Przemyśl, ze Lwo-wem i KijoLwo-wem. Jednym z głównych problemów występujących na tym obszarze jest ochrona środowiska, a zwłaszcza przeciwdziałanie skutkom eksploatacji węgla brunatnego.
W lutym 1993 roku powstał Euroregion Karpaty, który obejmuje rejony przygranicz-ne Polski - województwa krośnieńskie, przemyskie, rzeszowskie; Słowacji - powiaty Bardejov, Humenne, Michałowice, Śvidnik, Vranov, Trebiscov, Koszyce i Preszow; Wę-gier - okręgi Hajdu-Bihar, Hewes, Borsod-Abauj-Zemplen, Szabolos-Szatmar-Berg, Szol-nok-Megyer; i Ukrainy - obwody: zakarpacki, lwowski, iwano-frankowski. Obszar ten jest zamieszkały przez ok. 8 min ludzi. Głównymi celami działalności tego euroregionu jest: rozwój współpracy produkcyjno-handlowej, a także ochrona środowiska - w tym szczególnie powołanie międzynarodowego rezerwatu biosfery w Karpatach Wschodnich oraz współpraca kulturalna i turystyczna.
Z kolei w sierpniu 1994 roku powołano do życia Euroregion Tatry, obejmującego swym działaniem granicę polsko-słowacką. Współpraca gospodarcza, rozwój infrastruk-tury, budowa jednolitego systemu informacyjnego, rozwój turystyki, ochrona środowi-ska, rozwój przygranicznej współpracy handlowej, inicjowanie budowy nowych przejść granicznych - to przykładowe cele działalności tego Euroregionu. Szczególnie pilne jest tutaj jednak uregulowanie problemu własności gruntów Polaków po stronie słowackiej oraz ograniczenie transgranicznych zanieczyszczeń zarówno wód, jak i powietrza.
Euroregion „Sprewa - Nysa - Bóbr" utworzony został we wrześniu 1993 roku. W jego skład wchodzą ze strony niemieckiej trzy powiaty, dwie gminy i miasto Cottbus, a z Pol-ski 18 gmin leżących w trójkącie Gubin-Zielona Góra-Żary. Cele działania Euroregionu to przede wszystkim rozwój infrastruktury, turystyki, kontaktów sąsiedzkich, ochrona śro-dowiska naturalnego i oczywiście rozbudowa przejść granicznych.
21 grudnia 1993 roku powstał kolejny Euroregion - Pro Europa Viadrina, który obej-muje 19 polskich gmin trzech województw: gorzowskiego, zielonogórskiego i szczeciń-skiego, a ze strony niemieckiej Frankfurt nad Odrą oraz 4 powiaty. W ramach współpracy przewidywane jest m.in. uruchamianie przejść granicznych o znaczeniu lokalnym, mo-dernizacje infrastruktury komunalnej, rozwój turystyki, odbudowanie odrzańskiej drogi wodnej, a także rozwijanie wymiany kulturalno-oświatowej i naukowej w oparciu o nie-miecko-polski Uniwersytet Viadrina we Frankfurcie nad Odrą.
Najmłodszym polskim Euroregionem jest Pomerania. Tworzą go części dwóch landów niemieckich - Meklemburgii i Brandenburgii, oraz województwo szczecińskie. W przy-szłości ma on także obejmować Danię - Bornholm i Szwecję - południowo-wschodnią Skanię. Podstawowymi celami Euroregionu jest współdziałanie w dziedzinie ochrony wód Bałtyku oraz w gospodarcze wykorzystanie położenia nadbałtyckiego.
29 września 1995 roku, na pograniczu polsko-ukraińskim, powstał Euroregion Bug.
W jego skład weszły początkowo cztery polskie województwa: lubelskie, chełmskie, tarnobrze-skie i zamojtarnobrze-skie oraz obwód wołyński na Ukrainie. Przygotowania do utworzenia tego związ-ku trwały 3 lata. Pierwszym etapem było założenie w 1992 rozwiąz-ku Porozumienia Regionalnego województw bialskopodlaskiego, chełmskiego, lubelskiego i tarnobrzeskiego. Rok później doprowadzono do podpisania umowy o współpracy z obwodem wołyńskim na Ukrainie.
Podstawowymi celami związku jest organizowanie i koordynowanie wspólnych dzia-łań na rzecz rozwoju współpracy transgranicznej szczególnie w dziedzinie gospodarki,
62 Lidia Pokrzycka
ekologii, kultury, oświaty i nauki oraz ochrony zdrowia. Najważniejszymi zadaniami już realizowanymi przez Euroregion jest opracowanie strategii rozwoju, pozyskiwanie kapi-tału zagranicznego, promocja oraz przygotowywanie projektów rozbudowy transgranicz-nej infrastruktury komunikacyjtransgranicz-nej.
- Dzięki istnieniu tego typu współpracy możemy zaprezentować nasz region poza gra-nicami kraju. Zwracamy przy tym uwagę państw Europy Zachodniej gdzie warto inwestować mówi Marian Buczek, kierownik Sekretariatu Krajowego Euroregionu Bug. -Taka promocja jest bardzo czytelna dla potencjalnych inwestorów.
W czerwcu ub.r. Euroregion Bug został poszerzony o województwo bialskopod-laskie i obwód brzeski ze strony białoruskiej.
- Pomimo zawirowań politycznych na Białorusi proces rozszerzenia euroregionu oce-niam pozytywnie. Bez obwodu brzeskiego nasz związek nie był kompletny - mówi M.
Buczek. - Na pewno izolacja w tym przypadku nie byłaby dobrym rozwiązaniem. Grani-ce Unii Europejskiej są coraz bliżej nas. W przyszłości Euroregion Bug stanie się gra-nicą pomiędzy Unią, a Wschodem. Nie możemy więc być nieprzeniknioną barierą.
Niestety, jak na razie Euroregion Bug pozostaje poza aktualnym kształtem Unii Euro-pejskiej. Nie można więc liczyć na duże wsparcie finansowe z jej strony.
- Czekając na wstąpienie do struktur europejskich bardzo jest nam potrzebna pomoc urzędów odpowiadających za rozwój regionalny. Ale niezależnie od konkretnych wkła-dów finansowych już widzimy rezultaty naszej pracy - stwierdza M. Buczek. - Dzięki umowie euro regionalnej wiele środowisk regionalnych nawiązało ze sobą bezpośrednie kontakty Władze samorządowe, gminne, środowiska naukowe i branżowe współpracują już zupełnie samodzielnie. Euroregionem nie rządzi bowiem centrala. Najbardziej
efek-tywne są kontakty bezpośrednie.
Przyszłością Euroregionu Bug niewątpliwie jest gospodarka. Rozwojowi infrastruktu-ry finansowej sprzyjać będzie utworzenie Banku Depozytowo-Kredytowego w Łucku.
Jednak obecnie największym problemem jest fatalna infrastruktura przejść granicznych.
Jeśli chcemy wejść do struktur europejskich ta sytuacja - przy pomocy władz central-nych i regionalcentral-nych - musi się jak najszybciej zmienić.
W Polsce euroregiony szybciej powstają wzdłuż granicy zachodniej, będącej zarazem zewnętrzną granicą Unii Europejskiej. Trudniej - bo bez dodatkowego wsparcia finanso-wego - podpisywane są umowy euroregionalne na granicy wschodniej i południowej.
Jednak choć wciąż musimy pokonywać wiele barier, euroregiony wydają się już spełniać swoją rolę. Jednoczą na szczeblu lokalnym zarówno mieszkańców Zachodniej, jak i Środ-kowo-Wschodniej Europy.
Bibliografia:
1. A, Miszczuk, Idea euroregionów i przykłady jej realizacji w Europie Zachodniej i w Polsce, s.132-134 (w:) M. Bałtowski, Regiony, euroregiony, roz.wój regionalny, seria Euroregion Bug, tom 4, Lublin 1996.
2. J. Gabbe, Rozwój gospodarczy i społeczny regionów przygranicznych w Europie Zachodniej, s.42^-3 (w:) M. Baltowski, op.cit.
3. L. Ciamaga, Polityka regionalna (w:) Unia Europejska, Warszawa 1997.