Inspiracje Polski do członkostwa w Unii Europejskiej są jednym z najbardziej kon-trowersyjnych i zajmujących tematów w naszym kraju w ciągu ostatnich lat. Opinie są różne, często krytyczne. Niektóre z obaw mają uzasadnienie w rzeczywistości i doświadczeniach innych państw, inne zaś wynikają z niewiedzy i stereotypów. Ważne więc jest, żeby każ-dy zainteresowany mógł dowiedzieć się o celach, działalności i strukturze organizacyjnej Unii Europejskiej. Nie ulega wątpliwości, że prawo wspólnotowe i pewne rozwiązania strukturalne będą odgrywały coraz większą rolę w kształtowaniu i rozwoju prawa państw Europy Środkowo-Wschodniej.
Jedną z instytucji Unii Europejskiej jest Parlament Europejski, jedyny organ wybiera-ny w wyborach bezpośrednich i powszechwybiera-nych.
Parlament Europejski funkcjonuje obok takich instytucji Unii Europejskiej jak Komi-sja Europejska, Rada Ministrów, Trybunał Sprawiedliwości i Rada Europejska. Jest to organ demokratyczny. Jako główny cel stawia sobie wyrażanie woli narodów Europy. Zaś najważniejszym zadaniem Parlamentu jest uczestniczenie w procesie przyjmowania pra-wodastwa Unii Europejskiej i sprawowanie nadzoru nad działaniami Komisji Europej-skiej. We współczesnej myśli związanej z rozwojem Unii Europejskiej istnieje tendencja do rozszerzania uprawnień Parlamentu, który niewątpliwie spełnia rolę demokratycznego forum międzynarodowego. Aktami, które w sposób znaczny rozszerzyły uprawnienia tej instytucji były: Akt Jednolity z 1987 roku oraz znany powszechnie Traktat z Maastricht.
Uprawnienia Parlamentu Europejskiego
Trzeba zauważyć, że do czasu uchwalenia Jednolitego Aktu Europejskiego Parlament Europejski nie miał żadnych kompetencji poza prawem do wyrażania opinii. Zaś Rada Ministrów miała zagwarantowane prawo do ignorowania tych opinii.
Jednak to właśnie w gestii Parlamentu leżała możliwość zablokowania budżetu i wpro-wadzenie do niego ograniczonych poprawek.
W wyniku rewizji Traktatów znacznie wzmocniono uprawnienia Parlamentu, działa-nia zmierzające do utworzedziała-nia Wspólnego Rynku podlegają teraz tzw. „procedurze współ-pracy". Obowiązuje bowiem zasada, że jeżeli przy drugim czytaniu projektu Parlament odrzuci go zdecydowaną większością głosów, Rada Ministrów może zatwierdzić ten pro-jekt tylko jednomyślnie. Można więc stwierdzić, że dla blokowania aktów wystarczy Par-lamentowi zaledwie jeden sojusznik w Radzie. Uprawnienia Parlamentu dotyczą bardzo
Parlament Europejski - wyraziciel woli narodów Europy?
113
różnych zagadnień. Z innych praw przysługujących temu organowi najważniejszym wy-daje się prawo do kierowania pytań do Komisji i Rady, zarówno na piśmie jak i ustnie, podczas ich sesji plenarnych. Warte podkreślenia jest także uprawnienie Parlamentu do rozwiązania Komisji Europejskiej. Jeżeli dwie trzecie członków Parlamentu uzna jej dzia-łalność za niewłaściwą, Komisja musi poddać się do dymisji. Waga tego prawa jest ogromna, nigdy dotąd Parlament nie skorzystał z tego uprawnienia.
Poza tym, wraz z wejściem w życie Traktatu z Maastricht, 1 listopada 1993 roku, Par-lament uzyskał dodatkowe, znaczące uprawnienia. Pierwszym z nich jest prawo do współ-decydowania wraz z Radą Ministrów o prawodastwie jednolitego rynku. Parlament może ostatecznie odrzucić niektóre propozycje aktów prawnych. Zwiększona została rola legi-slacyjna w takich konkretnych dziedzinach, jak swobodny przepływ pracowników, rynek wewnętrzny, szkolnictwo, badania naukowe, ochrona środowiska, transport europejski, ochrona zdrowia, kultura, czy też ochrona konsumenta.
Następne uprawnienia dotyczą kwestii, które na pierwszy rzut oka mogą wydać się mało istotne, jednak w konfrontacji z rzeczywistością mają bardzo duże znaczenie prak-tyczne. Parlment ma prawo do wymagania od Komisji przedłożenia mu propozycji usta-wodawczych dotyczących niektórych dziedzin polityki oraz posiada prawo do tworzenia tymczasowych Komitetów Kontrolnych i prawo do składania petycji. Komitety Kontrol-ne badają ewentualKontrol-ne wykroczenie lub nieprawidłowości w stosowaniu prawa wspólno-towego.
Struktura organizacyjna i działanie Parlamentu Europejskiego
Parlament Europejski jest forum demokratycznym, organem kontroli politycznej Wspól-not Europejskich, który uczestniczy również w procese legislacyjnym wydając opinie na temat propozycji Komisji Europejskiej. Komisja powinna zmieniać swoje propozycje zgodnie z sugestiami Parlamentu.
Członkowie Parlamentu są wybierani co 5 lat w wyborach bezpośrednich. Od czerwca 1979 roku są to wybory powszechne. Ostatnie wybory odbyły się w czerwcu 1994 roku.
Autorzy Traktatu z Maastricht zadecydowali, że kadencja Parlamentu będzie pokrywała się z kadencją Komisji Europejskiej. Przewodniczący Parlamentu wybierany jest na dwa i pół roku. Obecnym przewodniczącym, od lipca 1994 roku, jest Klaus Hansch. Oprócz wspomnianej już tendencji do rozszerzania uprawnień Parlamentu istotne znaczenie ma także tendencja do powiększania liczby członków Parlamentu. Liczba ta wzrosła z 567 do 626 w związku z przystąpieniem do Unii takich państw, jak Austria, Finlandia i Szwecja.
Członkowie Parlamentu odbywają raz w miesiącu, w Strasburgu, trwające jeden ty-dzień sesje plenarne, przygotowywane przez dwadzieścia komisji. W grudniu 1992 roku w Edynburgu, w czasie spotkania członków Rady Europejskiej zdecydowano, że to właśnie Strasburg będzie stałą siedzibą Parlamentu Europejskiego. Poza obradami w Strasburgu posłowie odbywają krótkie spotkania w Brukseli, gdzie mają swoje stałe biura i gdzie znajdują się podległe im komitety. Zaś Sekretariat Parlamentu mieści się w Luksemburgu.
Parlament mianuje Rzecznika Praw Obywatelskich, który jest uprawniony do otrzymywa-nia od obywateli skarg i wniosków dotyczących organów i instytucji Unii Europejskiej.
Rzecznik jest zobowiązany składać Parlamentowi sprawozdanie ze swej działalności. Cie-kawe wydaje się rozwiązanie dotyczące struktury organizacyjnej tej najliczniejszej
insty-114 Katarzyna Grzybowska
tucji Unii Europejskiej. Parlament funkcjonuje w oparciu o frakcje polityczne, a nie na-rodowościowe. Członkowie Parlmentu zasiadają w ogólnoeuropejskich grupach politycz-nych, bez względu na narodowość. Takie rozwiązanie powoduje powstanie związków politycznych pomiędzy krajowymi partiami i ruchami politycznymi o podobnych zapa-trywanich i pozwala na tworzenie prawdziwych ponadnarodowych ruchów politycznych.
We Włoszech i Irlandii ustanowiono prawo zezwalające obywatelom innych państw człon-kowskich kandydować w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Inne państwa nie usta-nowiły jeszcze tak daleko idącego uprawnienia. Do największych frakcji politycznych można zaliczyć: socjalistów, chrześcijańskich demokratów, przedstawicieli „Unii dla Eu-ropy" oraz liberałów.
Parlament Europejski a poszerzenie Unii o nowych członków
Od pewnego czasu władza i jej zakres to główny temat zaprzątający uwagę członków Parlamentu Europejskiego. Jest to szczególnie ważne zagadnienie w związku z perspektywą poszerzenia Unii Europejskiej o nowych członków. Obecnie często podkreśla się myśl, że przed przyjęciem nowych członków konieczny jest gruntowny przegląd metod pracy w Parlamencie Europejskim, Komisji Europejskiej, czy też Radzie Ministrów. U podstaw tej opinii leży przekonanie, że poszerzona Unia będzie miała duże trudności w jednomyśl-nym podejmowaniu decyzji. Taki stan rzeczy może prowadzić, jak pisze Fiona McHugh w swoim artykule „Posłowie Parlamentu Europejskiego planują zmiany przed przyjęciem nowych członków", do paraliżu procesów decyzyjnych. Stąd wynika propozycja ograni-czenia uprawnień państw członkowskich. Jednak dla zachowania równowagi konieczne byłoby wówczas poszerzenie uprawnień Parlamentu, jako jedynej instytucji Unii Euro-pejskiej wybieranej w wyborach powszechnych. Komentarze dotyczące tych propozycji zmian są bardzo różne, często kontrowersyjne. Niektórzy komentatorzy uważają, że po-szerzenie Unii Europejskiej o dodatkowe państwa może być traktowane przez niektórych członków Parlamentu, jako pretekst i nadarzająca się okazja do wywalczenia większego udziału w podejmowaniu decyzji w Unii. Większość posłów europejskich uważa, że po-szerzenie Unii o nowych członków bez wcześniejszego zapewnienia warunków do ich przyjęcia byłoby niekorzystne w skutkach dla wszystkich.
Prace Parlamentu w ostatnich latach dotyczyły zarówno problemów wewnętrznych i we-wnętrznych. W perspektywie jest nawiązanie kontaktów z parlamentami Europy Środko-wej w celu zapewnienia właściwego przygotowania do przyjęcia nowych członków.
Dużą rolę w nawiązywaniu kontaktów odgrywają wspólne komisje parlamentarne, w których deputowani z Unii Europejskiej i z Europy Środkowej spotykają się omawiając występują-ce problemy i poszukiwać rozwiązań. Przykładowo głównym zadaniem jednej ze wspólnych komisji parlamentarnych jest zbadanie funkcjonowania poszczególnych umów stowarzy-szeniowych. Odbywają się spotkania dotyczące funkcjonowania demokracji w poszcze-gólnych krajach, a także traktowania mniejszości. Geoffrey Harris, sekretarz komisji, uważa, że wspólne komisje parlamentarne stanowią cenne forum wzajemnej edukacji i wspól-nej kontroli parlamentarwspól-nej nad pracami rządów.
Prace Parlamentu Europejskiego mają bardzo duże znaczenie dla działania Unii Euro-pejskiej. Organ ten początkowo spełniał dosyć symboliczną funkcję, jednak w ostatnich latach jego uprawnienia bardzo się rozszerzyły. Działanie tej instytucji spotyka się z
róż-Parlament Europejski - wyraziciel woli narodów Europy? 115
nymi ocenami, także krytycznymi. Jednak trudno odmówić Parlamentowi Europejskie-mu roli, jaką odegrał zbliżaniu państw Europy, jako międzynarodowe forum demokra-tyczne.
Literatura:
1. Z. Czachór, Słowniczek europejski, Warszawa, 1996.
2. P. Fontaine, Dziesięć lekcji o Europie, Gliwice, 1995.
3. A. Rzepliński, Prawa człowieka w społeczeństwie obywatelskim, Warszawa, 1993.
4. Unia Europejska, publikacja Komisji Europejskiej, Luksemburg, 1995.
5. Dialog Europejski, 1996U.
Paulina Mielniczuk ,Sztaluga" (linoryt)